حوزه کشاورزی یکی از بخش‌های مهم اقتصادی است که نه‌تنها وظیفه تأمین امنیت غذایی را بر عهده دارد بلکه در شاخص‌های کلان اقتصادی هم تأثیرگذار است. براساس آخرین آمار ارائه‌شده از سوی نایب رئیس کمیسیون کشاورزی، این حوزه در سال 1402 سهم 8.3 درصدی از تولید ناخالص داخلی کشور دارد؛ اما با وجود اهمیت زیاد کشاورزی این حوزه از کل بازار اشتغال تنها 14.4 درصد را در اختیار دارد. 

مسئله‌ای که نشان می‌دهد با وجود ظرفیت بالای کشاورزی کشور و امکان تولید محصولات مختلف کشاورزی به دلیل موقعیت جغرافیایی ایران، هنوز نتوانسته‌ایم استفاده کامل را از این حوزه داشته باشیم. سهم اندک اشتغال بازار کار در حوزه کشاورزی باعث شده تا جامعه هم انگیزه کافی را برای تحصیل در رشته‌های مختلف این حوزه نداشته باشد.

شاید برای درک بهتر این مسئله بهتر باشد جمعیت 30 هزار نفری دانشجویان رشته کشاورزی و دامپزشکی را در سال تحصیلی 1402-1401 ملاک قرار دهیم که تنها حدوداً 3 درصد از کل جمعیت دانشجویی آن سال را شامل می‌شد. موضوعی که نشان‌دهنده بی‌رغبتی داوطلبان برای تحصیل در رشته‌های مختلف کشاورزی است.

با وجود پذیرش بدون آزمون این رشته در برخی از دانشگاه‌های مطرح اما هنوز هم وضعیت نه‌چندان مناسب جذب دانشجو در آموزش عالی تغییر خاصی نکرده است. با نگاهی به این شرایط و آمار و ارقام سهم اقتصادی، بهره‌وری و حتی تعداد داوطلبان تحصیل در دانشگاه‌ها می‌توان به این نتیجه رسید که کشاورزی ایران نیازمند تغییرات جدی است و این تحولات بیش از هرچیز نیازمند دانش و نیروی فناور است؛ مؤلفه‌ای که تحقق آن هم تنها از مسیر دانشگاه می‌گذرد. 

اهمیت این مسئله به حدی است که دکتر طهرانچی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی اردیبهشت‌ماه امسال عنوان کرده بود که باید حداقل 20 درصد ورودی‌های دانشگاه مربوط به این حوزه باشد؛ ورودی‌ای که همخوانی با وضعیت امروز ندارد.

براساس گفته‌های دکتر طهرانچی سهم دانشگاه آزاد از ورودی رشته کشاورزی 3 هزار 600 نفر است و با در نظر گرفتن فعالیت یک هزار و 700 عضو هیئت‌علمی در حوزه کشاورزی در آینده نه‌چندان دور این دانشگاه به ازای هر استاد فقط 2 دانشجو خواهد داشت. رئیس دانشگاه آزاد معتقد است با در نظر گرفتن نسبت استاندارد استاد به دانشجو ورودی رشته کشاورزی حداقل باید 30 هزار نفر باشد.

نبود دانشجوی کافی در مقابل ظرفیت بالای زیرساختی کشاورزی در دانشگاه آزاد که در کنار استادان، باید از سرمایه 4 هزار هکتاری زمین‌های کشاورزی هم برای آن نام برد، از چند سال پیش مسئولان دانشگاه را بر آن داشت تا تحول در حوزه کشاورزی را در صدر فعالیت‌های خود قرار دهند؛ دغدغه‌ای که گام‌های اولیه برای آن از روز‌های ابتدای سال 97 شروع شد. 

در واقع مسئولان دانشگاه تصمیم گرفتند با طرح تحول کشاورزی، ابعاد مختلف این حوزه را به اصطلاح دستخوش تغییرات اساسی کرده و حوزه کشاورزی را به‌روز و البته تهدید‌ها را تبدیل به فرصت کنند. از همان زمان تاکنون اتفاقات زیادی در حوزه کشاورزی در دستور کار قرار گرفت که اولین آن را باید انتصاب مجری طرح بازمهندسی نظام آموزشی، پژوهشی و خدمات فناوری علوم کشاورزی و منابع طبیعی در آغاز دی‌ماه 97 دانست.

جریان تحول کشاورزی در دانشگاه آزاد برای تحقق اهدافش، شبکه راهبردی خاصی هم راه‌اندازی کرد. شبکه‌ای که در راستای ادامه سیاست امروز دانشگاه آزاد برای استفاده از حداکثر ظرفیت نخبگانی است و در نهایت از دل همین شبکه بعد از آسیب‌شناسی شرایط امروز عرصه کشاورزی، ایده اداره هیئت‌عاملی سرا‌های نوآوری به تصویب رسید و به جریان افتاد.

خردادماه سال گذشته 2 آیین‌نامه نحوه اداره هیئت‌عاملی و معاملات سرا‌های نوآوری کشاورزی (آموزش، تولید و فناوری) که در اولین شورای راهبردی شبکه آموزش، پژوهش و فناوری علوم کشاورزی و منابع طبیعی به تصویب رسید، از سوی دکتر طهرانچی رئیس این دانشگاه به رؤسای استان‌ها و واحد‌های ویژه دانشگاه آزاد ابلاغ شد. 

از همان زمان قرار شد نحوه اداره سرا‌های نوآوری و مجموعه‌های کشاورزی واحد‌ها به‌صورت هیئت‌عاملی و معاملات سرا‌های نوآوری کشاورزی از مسیر شورای راهبردی شبکه آموزش، پژوهش و فناوری علوم کشاورزی و منابع طبیعی رقم بخورد. 

در نتیجه، استان‌های مختلف که در این زمینه فعالیت داشتند، سرا‌های کشاورزی و هیئت‌عاملی ویژه برای بخش کشاورزی را ایجاد کرده و فعالیت‌های خود را نیز براساس این آیین‌نامه عملیاتی کردند. تمام فعالیت‌های کشاورزی، هیئت‌عاملی و تمامی تصمیماتی که در حوزه کشاورزی اتخاذ می‌شود نیز در شورای راهبردی شبکه آموزش، پرورش و فناوری علوم کشاورزی و منابع طبیعی مطرح شده و مصوبات آن برای استان‌ها لازم‌الاجرا می‌شود.

در واقع با این آیین‌نامه قرار شد افرادی که درگیر فعالیت‌های بخش کشاورزی هستند، بتوانند در استان خود در رابطه با یک فعالیت تصمیم‌گیری کنند؛ فعالیتی که سریعاً نیاز به تصمیم‌گیری دارد.
از آن زمان تاکنون شورای راهبردی 13 بار تشکیل جلسه داده و 38 هیئت‌عامل برای طرح‌های کشاورزی تعیین شده است. 

برخی از استان‌ها دارای چند هیئت‌عامل و برخی دیگر دارای یک هیئت‌عامل هستند. در حال حاضر حدود 50 طرح کشاورزی فعال در واحد‌های دانشگاه در حال پیگیری و اجراست که به اصطلاح آوازه بیشتری نسبت به بقیه طرح‌ها دارند. اما در این گزارش به سراغ طرح‌هایی رفتیم که تاکنون کمتر درباره آن‌ها صحبت شده است.
4 تن از رؤسای واحد‌های دانشگاهی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» ابعاد اجرای طرح‌های موفق کشاورزی‌ را شرح داده اند که در ادامه میتوانید مطالب را بخوانید: