زهرا رمضانی- مرضیه قیاسی: پژوهشگاه‌ها و مراکز پژوهشی را باید به عنوان بازوی اصلی نظام آموزش عالی در کنار مراکز دانشگاهی برای انجام فعالیت‌های تحقیقاتی دانست. پژوهشگاه‌هایی که هر کدام با در نظر گرفتن مأموریتی که برای آن‌ها تعریف شده، باید بتوانند در کنار معرفی چالش‌های موجود مرتبط با حیطه تخصصی‌شان، راهکارهای برون‌رفت از آن را هم بر اساس مسیرهای علمی پیدا کنند.
در این میان، قطعاً هر چه بودجه بیشتری به آن‌ها برسد، دست آن‌ها هم برای انجام فعالیت‌هایشان بازتر خواهد بود. بررسی وضعیت بودجه‌ای پژوهشگاه‌هایی که ذیل وزارت علوم تعریف می‌شوند هم نشان‌دهنده سهم ۴ درصدی آن‌ها از کل اعتبارات این وزارتخانه است.
به عبارت دقیق‌تر، مجموع بودجه ۲۹ پژوهشکده و مرکز پژوهشی وابسته به وزارت علوم برای سال آینده با رشد ۳۸ درصدی همراه بوده تا از بودجه وزارت علوم در مجموع ۳ هزار و ۹۳۵ میلیارد تومان اعتبار به پژوهشگاه‌ها و مراکز پژوهشی برسد.
البته از این میزان، ۱۶ درصد از بودجه باید از طریق درآمدهای اختصاصی پژوهشگاه و مراکز پژوهشی تأمین شود. با این حال، بررسی جزئی‌تر وضعیت بودجه‌ای این مراکز نشان می‌دهد که مؤسسات رتبه اول را در افزایش میزان اعتبار داشته‌اند، به طوری که مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی با رشد ۵۹ درصدی بودجه‌اش روبه‌رو شده است، در حالی که این میزان برای پژوهشگاهی مانند دانش‌های بنیانی که در جایگاه چهارم بیشترین افزایش رشد بودجه قرار می‌گیرد هم به ۴۵ درصد می‌رسد. در ادامه، بررسی دقیق‌تری از وضعیت بودجه پژوهشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی وابسته به وزارت علوم برای سال ۱۴۰۴ خواهیم داشت.

۵۰ درصد اعتبارات پژوهشگاه‌ها در اختیار ۵ پژوهشگاه
در همین ابتدا، بررسی پژوهشگاه‌هایی که بیشترین بودجه را در لایحه بودجه دارند، نشان می‌دهد که پژوهشگاه دانش‌های بنیادی برای سال آینده هم همانند امسال، بالاترین میزان بودجه را به خود اختصاص داده و قرار است ۶۲۳ میلیارد تومان اعتبار داشته باشد؛ رقمی که سال گذشته به ۴۳۰ میلیارد تومان می‌رسید و با رشد ۴۵ درصدی همراه بوده است.
 البته از این بودجه، ۱۹ درصد آن باید از طریق درآمدهای اختصاصی تأمین شود که رقمی معادل ۱۲۰ میلیارد تومان می‌شود. پس از آن به ترتیب، سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران با ۴۴۱ میلیارد تومان، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با ۳۱۹ میلیارد تومان، پژوهشگاه پلیمر و پتروشیمی ایران با ۲۲۲ میلیارد تومان و سازمان مطالعه و تدوین کتب دانشگاهی در علوم اسلامی و انسانی با ۱۸۲ میلیارد تومان در جایگاه دوم تا پنجم بالاترین رقم بودجه قرار دارند. موضوع قابل توجه در این میان آن است که مجموع این ۵ پژوهشگاه در مجموع هزار و ۷۸۸ میلیارد تومان اعتبار می‌شود که در مجموع ۴۵ درصد از کل اعتبارات این حوزه را در‌بر‌خواهد گرفت.

کدام مجموعه‌های پژوهشی مستقل‌تر  از  بودجه دولت عمل می‌کنند؟
منابع درآمدی یکی از مسیرهای کاهش وابستگی به بودجه دولت محسوب می‌شود. اتفاقی که مراکز پژوهشی و پژوهشگاه‌های وزارت علوم هم باید به سمت آن حرکت کنند. حالا بررسی لایحه بودجه ۱۴۰۴ نشان می‌دهد که سهم درآمدهای اختصاصی سازمان مطالعه و تدوین کتب دانشگاهی در علوم اسلامی و انسانی(سمت) از کل بودجه‌اش، ۴۰ درصد تعیین شده و باید ۷۳ میلیارد تومان از بودجه حدوداً ۱۸۲ میلیارد تومانی‌اش را از محل درآمدها به دست آورد.
بعد از آن پژوهشگاه شیمی و مهندسی شیمی ایران قرار می‌گیرد که به خاطر پیش‌بینی درآمد ۴۵ میلیارد تومانی که در مجموع ۳۷ درصد از کل اعتبارش را شامل می‌شود، قرار گرفته است. پس از آن سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران قرار می‌گیرد که لایحه بودجه ۱۴۰۴، درآمد ۱۶۰ میلیارد تومانی را برای آن پیش‌بینی کرده که نشان‌دهنده سهم ۳۶ درصدی از کل بودجه‌اش دارد.
پژوهشگاه علوم و فناوری مطالعات ایران نیز که باید ۳۵ درصد از کل بودجه‌اش را که معادل ۳۵ میلیارد تومان می‌شود، از طریق درآمد اختصاصی تأمین کند. درمورد جایگاه بعدی این حوزه هم به پژوهشگاه پلیمر و پتروشیمی ایران با سهم ۳۱ درصدی درآمد اختصاصی از کل بودجه و پژوهشگاه رنگ با سهم ۲۸ درصدی درآمدها می‌رسیم.
   3 مؤسسه پژوهشی با کمترین میزان سهم درآمد اختصاصی در بودجه
 در این میان اگر نخواهیم فرهنگ و معارف اسلامی و پژوهشگاه علوم و معارف انقلاب اسلامی را که هیچ مبلغی برای درآمد اختصاصی برای آنها در نظر گرفته نشده، ملاک قرار دهیم، باید عنوان کرد که مؤسسه تحقیقات جمعیت کشور با درآمد 840 میلیارد تومانی از بودجه 41 میلیارد تومانی‌اش، تنها تأمین 2 درصد از بودجه‌اش را به دوش می‌کشد.
همپای همین مؤسسه هم باید از پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی نام برد که 7 میلیارد تومان درآمد اختصاصی خواهد داشت اما وقتی این رقم را در مقابل بودجه 319 میلیارد تومانی قرار می‌دهیم، به سهم 2 درصدی درآمدها می‌رسیم. بعد از آن مؤسسه استنادى و پایش علم و فناورى جهان قرار می‌گیرد که باید 4 درصد از بودجه 178 میلیارد تومانی‌اش را از طریق درآمدهای اختصاصی تأمین کند.

گزارش کامل را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.