
در سفر لاوروف به تهران، موضوعات متنوعی از مسائل دوجانبه تا تحولات منطقهای و بینالمللی مورد بحث قرار گرفت. امضای سند جامع راهبردی میان ایران و روسیه نیز در دستور کار قرار دارد.
روسها پیامرسان آمریکا نیستند

در سفر لاوروف به تهران، مانند سایر مراودات سیاسی و رایزنیهایی که پیشتر میان ایران و روسیه وجود داشته، موضوعات متنوعی در دستور کار قرار میگیرد؛ از مسائل دوجانبه گرفته تا تحولات منطقهای و بینالمللی که همواره در دستور کار روابط ایران و روسیه بوده است.
اخیراً نیز با امضای سند جامع راهبردی میان ایران و روسیه، پیگیری مفاد این سند و تلاش برای اجرایی کردن آن نیز به دستور کار مناسبات طرفین اضافه شده است. بنابراین این سفر و رایزنیها، هم در حوزه مناسبات دوجانبه ایران و روسیه قابلارزیابی است و هم در چهارچوب مشورتها و گفتوگوهای دو کشور درباره مسائل منطقهای و بینالمللی.
روسها پیامرسان آمریکاییها نیستند
کانالهای ارتباطی میان ایران و آمریکا در موضوع هستهای از قبل وجود داشتهاند. کشورهایی مانند عمان، قطر و حتی عراق در این زمینه فعال بودهاند و از طریق این کانالها تعاملات و مذاکراتی صورت گرفته است. با توجه به اینکه پیشتر چنین مسیرهایی برای گفتوگو وجود داشته و بعید به نظر میرسد یک کانال جدید برای این منظور ایجاد شود، بهویژه اینکه اعتماد متقابل میان روسیه و آمریکا در سطحی نیست که روسها بخواهند پیامرسان آمریکا برای ایران باشند یا در این زمینه نقش میانجی را ایفا کنند.
در این زمینه آمریکا شرکا و متحدان بسیار نزدیکتری دارد که اگر پیشنهادی بوده از طریق آنها منتقل شده است. برخلاف برخی تحلیلها که ادعا میشود، ممکن است پرونده هستهای ایران در تعاملات روسیه و آمریکا مطرح شود و آنها درباره پرونده ایران تصمیمگیری میکنند، باید توجه داشت اگر این مسئله قابل حل شدن از سوی دیگر بازیگران بود، در بیش از ۲۰ سال گذشته آنها میتوانستند این روند را به نتیجه برسانند.
آمریکا با همکاری اروپا یا چین میتوانست این پرونده را حل کند، اما این پرونده یک طرف اصلی دارد و آن ایران است.
تا زمانی که خواستهها و منافع ایران در این مسئله لحاظ نشود، مواضع این کشور تغییر نخواهد کرد. مواضع ایران در این زمینه کاملاً ثابت و مشخص است و تصمیمگیری درباره آن نمیتواند صرفاً در دست دیگران باشد. این تصور که دیگران بتوانند در این مورد تصمیم بگیرند، یک نگاه سادهانگارانه است.
اگرچه ممکن است روسها تمایل داشته باشند که مذاکرات هستهای مجدداً احیا شود. کمااینکه در گذشته نیز روسیه هیچگاه تمایلی به قطع مذاکرات نداشت و همواره از تداوم گفتوگوها حمایت کرده است. نکتهای که باید مورد توجه قرار داد، این است که پس از خروج ترامپ از برجام در دور اول ریاستجمهوریاش، روسیه آمریکاییها را محکوم و موضعی انتقادی نسبت به دولت ترامپ اتخاذ کرد و سیاست کلی روسیه در این زمینه همواره حمایت از مذاکرات و حلوفصل دیپلماتیک مسائل بوده است.
روسها حتی در زمینه تحریمها نیز بهصورت رسمی اعلام کردهاند تحریمهای یکجانبه آمریکا علیه ایران را نخواهند پذیرفت و همچنان به همکاریهای اقتصادی خود با ایران ادامه خواهند داد. این جزء موضع رسمی و تجارب تاریخی ما در روابط با روسها بوده است.
5 کار روی زمین مانده در روابط تهران و مسکو
در روابط ایران و روسیه تقریباً پنج حوزه کلیدی وجود دارد که اگر به مرحله اجرا برسند و عملیاتی شوند، هم مناسبات دوجانبه را تقویت خواهند کرد و هم روابط را بسیار مستحکم خواهند ساخت:
1. همکاری در حوزه ترانزیت و تکمیل کریدور شمال- جنوب
این پروژه برای هر دو کشور ایران و روسیه سودآور است و علاوهبر ایجاد منافع اقتصادی میتواند بهعنوان یک پدافند غیرعامل برای امنیت ملی و اقتصادی ایران عمل کند. تکمیل این کریدور، ایران را به یک کشور مهمی در ترانزیت بینالمللی تبدیل کرده و درآمدهای قابلتوجهی نصیب کشور خواهد کرد.
2. همکاری در حوزه انرژی
تفاهمنامهای میان ایران و روسیه برای صادرات گاز روسیه از طریق ایران منعقد شده، اما این موضوع همچنان در حد تفاهمنامه باقی مانده است. این همکاری باید به مرحله اجرا دربیاید، پیش از آنکه دیگر کشورها نقش ایران را در انتقال انرژی از روسیه به سایر کشورها بر عهده بگیرند و موقعیت خود را در این زمینه تحکیم کنند. ایران باید از این فرصت بهره ببرد و در این حوزه گامهای جدی بردارد.
3. توسعه روابط تجاری
گسترش همکاریهای تجاری، بهویژه در تأمین کالاهای استراتژیک، میتواند به ایران کمک کند تا برخی از نیازهای خود را در شرایط تحریمی تأمین کند. در گذشته نیز همکاریهایی در این زمینه وجود داشته و در شرایط فعلی، این همکاریها میتوانند عمیقتر و گستردهتر شوند.
4. پیوند شبکههای مالی و بانکی دو کشور
در سالهای اخیر، اقدامات قابلتوجهی در این زمینه انجام شده است، ازجمله اتصال شبکه بانکی ایران به شبکه بانکی روسیه. اما این ارتباط باید در مقیاس وسیعتری گسترش یابد و در حوزههای بیشتری عملیاتی شود تا از ظرفیتهای آن بهطور کامل بهرهبرداری شود.
5. همکاری در نهادهای منطقهای و بینالمللی
نباید از همکاریهای ایران و روسیه در نهادهای منطقهای و بینالمللی غافل شد. سازمان همکاری شانگهای، اتحادیه اقتصادی اوراسیا و گروه بریکس، سه سازوکار مهم منطقهای و بینالمللیاند که ایران و روسیه در آنها حضور دارند. این سازوکارها میتوانند بستر مناسبی برای تعمیق همکاریهای دوجانبه و چندجانبه میان دو کشور فراهم کنند.
اگر ایران در این حوزهها اقدامات درست و فوری انجام دهد، میتواند تا حد زیادی فشار تحریمها را کاهش دهد و روابط دوجانبه خود با روسیه را تعمیق بخشد، همچنین این اقدامات میتوانند چشمانداز روشنتری را در روابط میان ایران و روسیه ترسیم کنند.
گزارش کامل شعیب بهمن، کارشناس مسائل روسیه را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.
