پوریا سلطانی‌زاده؛ خبرنگار: در قلب یکی از پرتنش‌ترین و پیچیده‌ترین مناطق جهان، جایی که روزبه‌روز در آن مرز‌های هویتی، دینی و ملی به چالش کشیده می‌شود، جمعیت بزرگی از مسلمانان در سرزمین‌های اشغالی زندگی می‌کنند که اغلب در سایه‌ مشکلات و معضلات اجتماعی و سیاسی قرار دارند؛ مسلمانانی که در سرزمین‌هایی زندگی می‌کنند که برای بسیاری از آن‌ها نمادی از تضاد و کشمکش است. جایی که در میانه‌ دیوار‌ها و مرز‌ها، سعی می‌کنند هویت خود را حفظ کنند یا شاید آن را نادیده بگیرند.

عرب‌های فلسطینی
عرب‌های فلسطینی پیش از تأسیس دولت اسرائیل در سال ۱۹۴۸، جمعیت اصلی سرزمین‌های فلسطین بودند. در پی تأسیس رژیم صهیونیستی و جنگ‌های اولیه در آن سال، هزاران فلسطینی از سرزمین خود فرار کردند یا مجبور به ترک خانه‌های خود شدند. اما حدود ۱۵۰ هزار عرب فلسطینی باقی ماندند، تابعیت اسرائیلی دریافت کردند و به‌عنوان عرب‌های اسرائیلی شناخته شدند.
عرب‌های اسرائیلی شامل گروه‌های مختلفی ازجمله مسلمانان، مسیحیان و دروزی‌ها هستند. این گروه‌ها از لحاظ دینی و فرهنگی تفاوت‌های زیادی دارند.

الف) عرب‌های مسلمان
عرب‌های مسلمان در رژیم صهیونیستی مانند سایر عرب‌های فلسطینی، پیش از تأسیس اسرائیل در سال ۱۹۴۸ در سرزمین‌های فلسطین زندگی می‌کردند. بسیاری از آن‌ها در سال ۱۹۴۸ و پس از تأسیس دولت اسرائیل از خانه‌های خود رانده شدند و در مناطقی مانند الناصره، سخنین، مجدل شمس و دیگر روستا‌ها و شهر‌ها سکونت پیدا کردند.
عرب‌های مسلمان در رژیم اسرائیل از نظر جغرافیایی عمدتاً در مناطق شمالی سرزمین‌های اشغالی، به‌ویژه در مناطقی مثل الجلیل، الناصره، طیبه، رهط، مجدل شمس و دیگر شهر‌ها و روستا‌های فلسطینی‌نشین زندگی می‌کنند، همچنین در مناطق مرکزی سرزمین‌های اشغالی، برخی از عرب‌های مسلمان در حومه تل‌آویو و یافا ساکن هستند.
بیشتر عرب‌های مسلمان در رژیم اسرائیل از اهل‌تسنن‌اند اما اقلیتی از مسلمانان شیعه نیز به‌ویژه در شهر‌هایی مانند حیفا و مناطق دیگر زندگی می‌کنند. عرب‌های مسلمان در رژیم اسرائیل از نظر هویتی، به‌ویژه دررابطه‌با هویت فلسطینی، به‌طور مشخص با فلسطینیان کرانه باختری و غزه ارتباط دارند. بسیاری از آن‌ها احساس همبستگی با فلسطینیان در سرزمین‌های اشغالی دارند و نسبت به سیاست‌های رژیم اسرائیل در قبال فلسطین نگران و منتقدند.
عرب‌های مسلمان در رژیم اسرائیل بخش بزرگی از جمعیت عرب‌های اسرائیلی، جمعیتی معادل 1.5 میلیون نفر یعنی حدود 17 تا 18 درصد را تشکیل می‌دهند و در زندگی اجتماعی، سیاسی و اقتصادی رژیم اسرائیل نقش مهمی ایفا می‌کنند، اما با وجود حقوق شهروندی، این گروه با چالش‌های زیادی ازجمله تبعیض اجتماعی، محدودیت‌های اقتصادی و مسائل هویتی روبه‌رو هستند. درعین‌حال بخشی از آنان همچنان به‌عنوان بخشی از جامعه فلسطینی، برای حقوق و عدالت فلسطینیان و خود تلاش می‌کنند.

ب) عرب‌های مسیحی
عرب‌های مسیحی در رژیم اسرائیل بخش دیگری از جمعیت عرب‌های اسرائیل هستند که در مقایسه با دیگر گروه‌های عرب، ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی خاص خود را دارند.
عرب‌های مسیحی در رژیم اسرائیل حدود ۲ تا 2.5 درصد از کل جمعیت اسرائیل، یعنی جمعیتی قریب‌به 200 هزار نفر را تشکیل می‌دهند و بیشتر در نواحی شمالی سرزمین‌های اشغالی و مناطقی مانند ناصره، یافا، الناصرة و حیفا ساکنند، همچنین ناصره- که به‌عنوان زادگاه حضرت مسیح شناخته می‌شود- یکی از مراکز مهم جامعه مسیحی در رژیم اسرائیل است. دیگر مناطق مهم سکونت عرب‌های مسیحی شامل حیفا و یافاست.
به دلیل تحصیلات بالا و تلاش برای ورود به مشاغل حرفه‌ای، بسیاری از عرب‌های مسیحی در بخش‌های مختلف اقتصادی حضور دارند. بسیاری از آن‌ها در کسب‌وکار‌های کوچک و متوسط، صنایع، خدمات و تکنولوژی فعالند. این گروه به‌ویژه در مناطقی که دارای ترکیب جمعیتی مختلط (یهودی و عرب) هستند، در زندگی اقتصادی جامعه اسرائیل مشارکت دارند.
عرب‌های مسیحی در رژیم اسرائیل در بیشتر موارد، روابط دوستانه‌ای با یهودیان و دیگر گروه‌های اسرائیلی دارند، به‌ویژه در زمینه‌های اقتصادی و اجتماعی. بسیاری از عرب‌های مسیحی در محیط‌های کاری و آموزشی با یهودیان تعامل دارند و در برخی موارد در همکاری‌های فرهنگی و تجاری نیز فعالند.

ج) دروزی‌ها
دروزی‌ها از اقلیت‌های مذهبی در رژیم اسرائیل هستند که ویژگی‌های فرهنگی، مذهبی و اجتماعی خاص خود را دارند. جامعه دروزی در اسرائیل و دیگر کشور‌های خاورمیانه (لبنان، سوریه، اردن و...) حضور دارند.
دروزی‌ها گروه مذهبی مستقلی‌اند که منشأ آن‌ها به قرن یازدهم میلادی در مصر بازمی‌گردد. در اصل، دین دروزی از شاخه‌ای از اسلام نشئت‌گرفته و برخی ویژگی‌های خاص خود را داراست که آن را از دیگر مذاهب اسلامی جدا می‌کند.
در این مذهب، ایمان به واحدی‌ات خداوند و تجسد روح انسان‌ها در زندگی‌های مختلف، به همراه مسائل روحانی و فلسفی وجود دارد. به‌طورکلی دین دروزی ترکیبی از اسلام، فلسفه‌های یونانی و برخی آموزه‌های دیگر ادیان و مذاهب است.
بیشتر دروزی‌ها در مناطق شمالی سرزمین‌های اشغالی مانند الجلیل، مرج بن عامر و دریاچه طبریه سکونت دارند. جمعیت آن‌ها مانند مسیحیان حدود 200 هزار نفر و البته کمی بیشتر تخمین زده می‌شود که حدود 2 تا 2.5 درصد از کل جمعیت اسرائیل را تشکیل می‌دهند.
دروزی‌ها در اسرائیل وضعیت خاصی دارند. آن‌ها به‌طور عمده در مناطق عرب‌نشین در رژیم اسرائیل زندگی می‌کنند، اما برخلاف دیگر گروه‌های عربی، معمولاً نسبت به دولت اسرائیل دیدگاه مثبت‌تری دارند. در بسیاری از موارد، دروزی‌ها در ارتش اسرائیل خدمت می‌کنند و در این زمینه از دیگر گروه‌های عربی تمایز دارند.
یکی از ویژگی‌های برجسته جامعه دروزی در رژیم اسرائیل این است که اعضای این گروه به‌طور اجباری در ارتش اسرائیل خدمت می‌کنند؛ این خدمت الزامی برای دروزی‌ها به دلیل توافقاتی است که در اوایل تأسیس دولت اسرائیل برقرار شد. دروزی‌ها به‌طور کلی به سیاست‌های رژیم اسرائیل وفادارتر از دیگر گروه‌های عربی‌اند. برخی دروزی‌ها در احزاب سیاسی اسرائیل و به‌ویژه در احزاب مختلف عربی فعالیت دارند، همچنین بعضی از آنان در دولت اسرائیل در سمت‌های مختلف خدمات عمومی و دولتی مشغول به کارند.

    جامعه‌ اقلیت
گروه‌های دیگر در جامعه اسرائیل به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند که در کنار گروه‌های یهودی و عربی، بخشی از هویت فرهنگی و اجتماعی اسرائیل را تشکیل می‌دهند. این گروه‌ها شامل اقلیت‌های مذهبی، قومی و سیاسی مختلفند که در جامعه اسرائیل جایگاه خاص خود را دارند. تعدد بالای این گروه‌های اقلیت، داشتن طرز تفکر‌های گوناگون، عقاید متفاوت و درنهایت جمعیت بسیار کم برخی از آنها باعث شده ما در این گزارش تنها دو گروه اصلی این جامعه اقلیت یعنی چرکسی‌ها و بدوی‌ها را مورد بررسی قرار دهیم.
بدوی‌ها
بدوی‌ها در اسرائیل به گروهی از عرب‌های اسرائیلی اطلاق می‌شود که بیشتر در مناطق جنوبی سرزمین‌های، به‌ویژه در نواحی صحرای نقب و در نزدیکی مرز‌های مصر و اردن زندگی می‌کنند. بدوی‌ها اغلب یک گروه قومی و فرهنگی خاص شناخته می‌شوند که شیوه زندگی سنتی و نیمه کوچ‌نشینی دارند، درنتیجه جنگ ۱۹۴۸ و تأسیس اسرائیل، بسیاری از بدوی‌ها - که پیش‌ازاین در سرزمین‌های فلسطینی سکونت داشتند - به سرزمین‌های اشغالی مهاجرت کردند و در بسیاری از موارد در مناطق کمتر توسعه‌یافته و فاقد زیرساخت‌های مناسب اسکان داده شدند.
امروزه جمعیت بدوی‌ها در اسرائیل حدود 220 هزار نفر تخمین ‌زده می‌شود، بیشتر آن‌ها در مناطق جنوبی سرزمین‌های اشغالی و در نواحی صحرای نقب ساکنند. به طور کلی این جمعیت به‌صورت عمده در چندین منطقه پراکنده زندگی می‌کنند. بسیاری از روستا‌های بدوی در اسرائیل به‌طور غیررسمی حضور دارند و فاقد خدمات زیربنایی و امکانات لازم برای زندگی‌اند. این وضعیت موجب تنش‌های اجتماعی و اقتصادی در بسیاری از جوامع بدوی شده است.

 چرکسی‌ها
این گروه عمدتاً از طریق اردن به اسرائیل آمدند و در مناطق شمالی سرزمین‌های اشغالی مانند روستا‌های اطراف شهر نهاریا و بعضی روستا‌های دیگر ساکن شدند. مهم‌ترین محل سکونت چرکسی‌ها در اسرائیل روستا‌هایی مانند کفر کانا و رمالاست.
چرکسی‌ها قومی مسلمانند و بیشترشان از مسلمانان سنی مذهبند اما از نظر فرهنگی، باوجوداینکه مسلمانند، تفاوت‌های قابل‌توجهی از نظر آداب‌ورسوم با سایر مسلمانان دارند؛ چراکه فرهنگ و زبان خاص خود را حفظ کرده‌اند.
چرکسی‌ها با جامعه دروزی‌ها در اسرائیل روابط نزدیکی دارند و در بسیاری از مسائل اجتماعی، فرهنگی و حتی سیاسی با آن‌ها همکاری دارند. بسیاری از چرکسی‌ها مانند دروزی‌ها در ارتش اسرائیل خدمت می‌کنند و در فعالیت‌های امنیتی نقش دارند. ازآنجاکه سنت‌های نظامی در جامعه چرکسی‌ها ریشه‌دار است، حضور آن‌ها در ارتش اسرائیل به‌نوعی ادامه‌دهنده همان نقش‌های نظامی است که در تاریخ خود داشته‌اند.
جمعیت چرکسی‌ها در اسرائیل حدود پنج هزار نفر تخمین زده می‌شود. اگرچه جمعیت آن‌ها نسبت به سایر گروه‌ها در اسرائیل کوچک است؛ اما تأثیر اجتماعی و فرهنگی‌شان از اهمیت بالایی برخوردار است.
دانستن این نکته ضروری است که تعارض عربی - اسرائیلی برخلاف آنچه در متون علمی رایج آمده، صرفاً نبرد دو ایده (اسرائیلی و فلسطینی) بر سر یک قطعه زمین نیست، بلکه در اصل جنگی است بین یک ایده ایدئولوژیک که توسط صهیونیسم سیاسی نمایندگی می‌شود و یک ایدئولوژی قومیتی - مذهبی، عربی - اسلامی که در واکنش به تعرضات صهیونیسم به سرزمین‌های عربی و اسلامی شکل گرفته است.