هوش مصنوعی در دنیای امروز به حدی با سرعت بالا توسعه پیدا کرده که نمی‌توان دنیای بدون این فناوری نوظهور را در سال‌های پیش رو متصور شد. حوزه‌ای جدید از تکنولوژی که همه عرصه‌های زندگی را از صنعتی گرفته تا غیرصنعتی در بر می‌گیرد و قطعاً در سال‌های آتی زمینه‌های جدیدی از سبک زندگی را پیش روی مردم خواهد گذاشت. با وجود اینکه هوش مصنوعی فرصت خوبی را پیش روی کشور‌ها و حوزه‌های علمی گذاشته، اما به همان میزان هم می‌تواند برای کشور‌ها تهدیدآمیز باشد. تهدیدی از جنس عقب ماندن از سرعت تحولات این حوزه. اگر بخواهیم نگاهی دقیق‌تر به این حوزه داشته باشیم، باید عنوان کرد کشور‌هایی در مسیر جدید گشوده‌شده پیش روی علم و فناوری موفق خواهند بودند که نه‌تنها بتوانند هم‌پای تحولات، حرکت کنند بلکه باید خود تکه‌ای از پازل تحولات قرار بگیرند. موضوعی که اصلی‌ترین رکن آن را باید سرمایه‌گذاری هدفمند در این زمینه قلمداد کرد.

اتفاقی که باعث شده تا کشور‌های پیش رو سرمایه‌گذاری‌های عظیمی هم در این زمینه داشته باشند، به‌طوری که با روی کار آمدن دولت ترامپ، رسانه‌ها از سرمایه‌گذاری 500 میلیارد دلاری این کشور در حوزه هوش مصنوعی خبر دادند. در بین کشور‌های منطقه نیز رقابت جدی برای توسعه این فناوری شکل گرفته است. السواحه، وزیر فناوری اطلاعات عربستان بهمن‌ماه امسال اعلام کرده بود که این کشور با اختصاص 14.9 میلیارد دلار به توسعه هوش مصنوعی از طریق همکاری با شرکت‌های فناوری جهانی مانند گوگل، لنوو و علی‌بابا قصد دارد به قطب منطقه‌ای هوش مصنوعی تبدیل شود.

البته عربستان تنها کشور منطقه نیست که ورود جدی به عرصه هوش مصنوعی داشته، رئیس‌جمهور ترکیه نیز شهریورماه امسال از عزم کشورش برای سرمایه‌گذاری 30 میلیارد دلاری در بخش‌های فناوری پیشرفته با هدف آموزش متخصصان هوش مصنوعی، ارتقای تحقیقات و دسترسی به داده‌ها و تشکیل مشارکت‌های بین‌المللی برای تقویت ادغام هوش مصنوعی در صنایع مختلف صحبت کرده بود. سرمایه‌گذاری کلان کشور‌های پیشرو منطقه که بنا بر گزارش شاخص هوش مصنوعی ایران 1403 تقریباً در همه ابعاد این فناوری از ایران جلوتر هستند نشانه عزم جدی است که با اعداد و ارقام لایحه بودجه 1404 نشانه آن در داخل کشور دیده نمی‌شود. 

بودجه 60 میلیون دلاری هوش مصنوعی در 1404
بررسی بخش دوم لایحه بودجه 1404 نشان می‌دهد که در هزینه‌کرد توسعه فناوری هوش مصنوعی در سال آینده حدود 4.2 همت پیش‌بینی شده است؛ بخش اعظم آن یعنی 4 همت در قالب حمایت از برنامه ملی توسعه هوش مصنوعی و حمایت از طرح‌های هوش مصنوعی با اولویت بخش سلامت و آموزش اختصاص پیدا می‌کند و بخش کوچک 200 میلیارد تومانی آن در قالب اعتبارات متفرقه انتقال‌یافته به جدول 7 بودجه به مرکز ملی هوش مصنوعی رسیده است.

بودجه 4 همتی هوش مصنوعی چگونه هزینه می‌شود؟ 
 به عبارت دیگر اختصاص 4 همت که 2 همت آن برای حمایت از برنامه ملی توسعه هوش مصنوعی و 2 همت دیگر نیز برای حمایت از طرح‌های هوش مصنوعی با اولویت بخش سلامت و آموزش بوده، هر دو براساس بند ج ماده 65 قانون برنامه هفتم توسعه بوده؛ ‌بندی که طبق آن دولت مکلف شده تا برای حمایت از توسعه زیست‌بوم تحول‌آفرین هوش مصنوعی، نسبت به اجرایی‌سازی برنامه ملی توسعه هوش مصنوعی اقدام کند. جالب اینجاست که هرچند براساس خود برنامه هفتم توسعه، دولت باید ظرف 6 ماه از لازم‌الاجرا شدن این قانون، نسبت به اجرایی‌سازی این برنامه اقدام می‌کرد، اما تازه 29 بهمن‌ماه امسال، کلیات برنامه ملی هوش مصنوعی در شورای عالی راهبری برنامه هفتم تصویب شده است.

یعنی عملاً هنوز جزئیات نحوه اجرایی‌سازی این برنامه مشخص نیست. شاید در گام اول این ارقام رقم بزرگی به حساب ‌آید اما وقتی بخواهیم روند سرمایه‌گذاری کشور را در مقابل کشور‌هایی مانند عربستان وترکیه در نظر گرفته و بخواهیم میزان سرمایه ایران را دلاری در نظر بگیریم، باید عنوان کرد که تنها 57 میلیون و 149 هزار دلار از لایحه بودجه سال آینده به هوش مصنوعی اختصاص پیدا می‌کند و نمی‌تواند قطار هوش مصنوعی کشور را به‌سرعت کشور‌های منطقه برساند. 

5 همت بودجه به توسعه ریزالکترونیک‌ها رسید
هرچند هوش مصنوعی به‌صورت ویژه سهم زیادی از بودجه ندارد، اما اگر بخواهیم به دیگر حوزه‌هایی که به‌نوعی هم به هوش مصنوعی مرتبط می‌شود، نگاهی داشته باشیم به اعتبار 5 هزار میلیارد تومانی لایحه بودجه برای حمایت از طرح‌های پیشران به‌ویژه ریزالکترونیک می‌رسیم. اعتباری که البته باز هم اجبار قانون برنامه هفتم توسعه، باعث لحاظ کردن این بخش در لایحه شده اما کشور قرار است برای این بخش 71 میلیون و 428 هزار دلار هزینه خواهد کند.

به عبارت دقیق‌تر بند ت ماده 48 برنامه هفتم توسعه وزارت صمت را مکلف کرده تا با همکاری دستگاه‌های ذی‌ربط سند «راهبرد ملی پیشرفت صنعتی و ارتقای زنجیره‌های ارزش کشور» را بر مبنای معیار‌های آمایش سرزمین و توسعه متوازن تدوین کند، سندی که تحرک‌بخشی به صادرات و انتشار فناوری‌های نوین را با تکیه بر مزیت‌ها و اولویت‌های کشور هدف قرار داده است. بند 19 ماده 119 برنامه هفتم رسیدن به برنامه جامع رسوخ فناوری‌های چهارگانه «اطلاعات و ارتباطات»، «زیست فناوری»، «ریزفناری» و «انرژی‌های نو تجدیدپذیر» را قید کرده و براساس آن دولت مکلف شده تا حداکثر ظرف یک سال پس از لازم‌الاجرا شدن این قانون نسبت به تحقق این برنامه اقدام کند. موضوعی که هرچند از حالا نمی‌توان درباره میزان موفقیت یا عدم موفقیت آن صحبت کرد، اما طبیعتا پیشبرد در ریزالکترونیک‌ها می‌تواند کشور را در حوزه پیشرفت هوش مصنوعی هم یک گام به جلو ببرد. 

جایگاه ایران با 4 همت تغییر می‌کند؟ 
بررسی این دو بخش لایحه بودجه نشان می‌دهد که در صورت تصویب همین ارقام و عدم کاهش آن در قانون بودجه 1404، عملاً راه به جایی نمی‌برد. اما این تنها چالش هوش مصنوعی کشور نیست؛ چرا‌که با توجه به شکل‌گیری سازمان ملی هوش مصنوعی این سؤال مطرح می‌شود که اصلاً همین بودجه به دست معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان که متولی اصلی اکوسیستم علم و فناوری کشور است برسد یا با توجه به راه‌اندازی سازمان ملی هوش مصنوعی متولی هزینه‌کرد این بودجه‌ها در این سازمان خواهد بود؟ طبیعتا تعدد نهاد‌های تصمیم‌گیر و اجرایی در حوزه هوش مصنوعی را نمی‌توان به معنی پیشرفت کشور در حوزه هوش مصنوعی آن هم با چنین وضعیت سرمایه‌گذاری در نظر گرفت.

مسئله‌ای که حتی تکلیف هزینه‌کرد آن در دو برنامه حمایت از برنامه ملی توسعه هوش مصنوعی و حمایت از طرح‌های هوش مصنوعی با اولویت در بخش سلامت و آموزش هم مشخص نیست.  نکته دیگری که نمی‌توان آن را از قلم انداخت و از اهمیت بالایی هم برخوردار است، آن است که با توجه به سرمایه‌گذاری بالایی که کشور‌های منطقه روی هوش مصنوعی انجام می‌دهند، ایران می‌تواند با این رقم سرمایه‌گذاری خود را به جمع 10 کشور برتر دنیا برساند؟ آن هم در شرایطی که تغییرات فناوری این حوزه غیرقابل پیش‌بینی است؟ از طرف دیگر باید این مسئله را هم ملاک عمل قرار داد که جا ماندن از قطار تحولات هوش مصنوعی به معنی عقب‌افتادگی کشور در یک عرصه فناوری نیست که بتوان نقصان آن را با چیرگی در فناوری دیگری جبران کرد.