پوریا سلطانی‌زاده: جامعه اسرائیل از منظر اجتماعی ترکیبی پیچیده و چندبعدی از گروه‌های مختلف است که هرکدام از آن‌ها ویژگی‌های فرهنگی، مذهبی، قومی و اقتصادی خاص خود را دارند. این تنوع فرهنگی و اجتماعی موجب به وجود آمدن چالش‌های متعدد در زمینه‌های مختلف نیز شده است. در این جامعه علاوه بر گروه‌های یهودی، اقلیت‌های غیریهودی نیز حضور دارند که هرکدام با پیشینه‌ها و هویت‌های خاص خود تأثیرات قابل‌توجهی در ساختار اجتماعی اسرائیل دارند.
به‌طور کلی، جامعه اسرائیل را با جمعیتی بالغ بر 9.9 میلیون نفر می‌توان به سه بخش اصلی یهودیان (77درصد)، اعراب (20.8درصد) و سایر اقلیت‌ها (2.2درصد) تقسیم کرد. این تقسیم‌بندی نه‌تنها از منظر جمعیتی بلکه از جنبه‌های فرهنگی، سیاسی و اقتصادی نیز حائز اهمیت است. در این میان یهودیان خود به گروه‌های مختلفی تقسیم می‌شوند که تفاوت‌های چشمگیری در هویت دینی و فرهنگی آن‌ها وجود دارد.

عملیات موسی
در ۱۸ نوامبر ۱۹۸۴، اسرائیل عملیاتی سری موسوم به عملیات موسی را آغاز کرد، یک عملیات پیچیده‌ هفت‌هفته‌ای که طی آن هزاران یهودی اتیوپیایی از اردوگاه‌های پناهجویان در سودان به اسرائیل منتقل شدند.
این مأموریت بی‌سابقه توسط موساد و با همکاری سازمان سیا و سازمان امنیت دولتی سودان (SSS) طراحی شده بود. تا پایان این عملیات حدود ۸,۰۰۰ یهودی اتیوپیایی در طی ۳۰ پرواز به فلسطین منتقل شدند. یهودیان اتیوپی که خود را از نوادگان حضرت سلیمان و سبا می‌دانستند و به بتا اسرائیل (خانه اسرائیل) معروف بودند، برای قرن‌ها در شرایطی سخت در اتیوپی زندگی کرده بودند و حالا اسرائیل تصمیم گرفته بود تا در راستای هدف ملت‌سازی خود آنان را به فلسطین اشغالی منتقل کند. اما عملیات در ۵ ژانویه ۱۹۸۵، زمانی که اخبار آن به رسانه‌های بین‌المللی درز کرد، متوقف شد. چند روز بعد نخست‌وزیر وقت، شیمون پرز در کنست سخنرانی کرد و گفت:
«ما در اینجا، با امیدی پایدار و بی‌پایان برای اتحاد مردم خود متولد شده‌ایم. نه مشکلات اقتصادی نه سختی‌های داخلی نه فاصله جغرافیایی و نه موانع سیاسی نباید عملیات نجات و مهاجرت را متوقف یا به تعویق بیندازد... در میان ما یهودیان سیاه‌پوست و سفیدپوست وجود ندارد؛ تنها یهودیان هستند. تاریخ و ایمان ما را برای همیشه به یکدیگر پیوند داده‌اند».
بعد از این عملیات، دو عملیات دیگر با نام‌های یوشع و سلیمان نیز انجام شد و تعداد بیشتری از یهودیان اتیوپی به فلسطین اشغالی منتقل شدند.
آنچه خواندید گزارشی بود از WJC یا همان کنگره جهانی یهودیان که هدف خود را نمایندگی از جامعه یهودیان در سراسر جهان برای دفاع از حقوق آنان و مبارزه با یهودستیزی می‌داند. این گزارش اما وقتی برای ما اهمیت بیشتری پیدا می‌کند تا بدانیم آنچه در عملیات‌هایی همچون موسی، یوشع و سلیمان گذشته است تنها بخش کوچکی از تلاش سران رژیم برای تشکیل به‌اصطلاح ملت اسرائیل در سرزمین فلسطین است.

یهودیان در اسرائیل: هویتی فراتر از مذهب
در جامعه اسرائیل هویت یهودیان به‌طور هم‌زمان هم دینی و هم قومی محسوب می‌شود. این موضوع باعث شده یهودیان به دو شکل متفاوت از هم شناسایی شوند؛ یکی از جنبه دینی و دیگری از منظر هویتی.
هویت قومی اسرائیل شامل مجموعه‌ای از گروه‌های یهودی با تاریخ‌ها و پیشینه‌های متفاوت است که همگی در کنار هم یک اجتماع را تشکیل داده‌اند. ما در این شماره از وقایع اسرائیله قصد داریم تا بخش‌های مختلف جامعه یهودیان اسرائیل را از منظر قومی و هویتی مورد بررسی قرار دهیم.

یهودیان
یهودیان با جمعیتی بالغ بر 7.5 میلیون نفر بزرگ‌ترین گروه جمعیتی در اسرائیل هستند که حدود 77 درصد از جمعیت این رژیم را تشکیل می‌دهند. با وجود اشتراک در هویت یهودی این گروه خود به زیرگروه‌های متنوعی تقسیم می‌شود که هر یک پیشینه تاریخی، فرهنگی و مذهبی متفاوتی دارند.

اَشکنازی‌ها (Ashkenazi Jews)
یهودیان اشکنازی به یهودیانی گفته می‌شود که از کشورهای اروپای شرقی و مرکزی به ویژه لهستان، روسیه، آلمان و کشورهای اطراف آن ناحیه می‌آیند. این گروه در تاریخ یهودیت و همچنین تاریخ معاصر اسرائیل نقش مهمی داشته‌اند. از اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم یهودیان اشکنازی به دلیل آزار و اذیت‌های ضدیهودی در اروپا به فلسطین مهاجرت کردند. این مهاجرت‌ها بخشی از موج صهیونیسم بود که به دنبال ایجاد یک اجتماع یهودی در فلسطین بود. یهودیان اشکنازی نقشی اساسی در شکل‌گیری دولت اسرائیل داشتند. بسیاری از رهبران اولیه اسرائیل، از جمله دیوید بن گوریون و شیمون پرز از این گروه بودند. آنان در برنامه‌ریزی‌های اقتصادی، سیاسی و نظامی برای تأسیس و پیشبرد دولت اسرائیل نقش مؤثری ایفا کردند.

سفاردی‌ها (Sephardic Jews)
یهودیان سفاردی به کسانی اطلاق می‌شود که اصالتاً از مناطق مختلفی مانند اسپانیا، پرتغال و برخی کشورهای اسلامی می‌آیند. پس از تأسیس دولت اسرائیل در سال ۱۹۴۸، بسیاری از یهودیان سفاردی از کشورهای مختلف عربی و اسلامی به اسرائیل مهاجرت کردند. مهاجرت آن‌ها عمدتاً در دهه‌های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ صورت گرفت و از کشورهایی مانند مراکش، تونس، الجزایر، عراق، سوریه و مصر بود. این مهاجرت‌ها پس از وقوع جنگ‌ها و فشارهای سیاسی در منطقه از جمله جنگ‌های اعراب و اسرائیل شدت بیشتری گرفت.
یهودیان سفاردی با مهاجرت به اسرائیل و مواجهه با چالش‌های متعدد در دوران اولیه تشکیل حکومت، نقش بسیار مهمی در شکل‌گیری جامعه اسرائیل ایفا کردند. آن‌ها با تأثیرات فرهنگی، مذهبی و اجتماعی خود توانستند بخشی از هویت قومی و فرهنگی اسرائیل را به‌وجود آورند و در گسترش و توسعه این جامعه سهم بسزایی داشته باشند. امروزه یهودیان سفاردی در تمامی جوانب زندگی اسرائیل حضور دارند و به‌طور فزاینده‌ای در سیاست، اقتصاد و فرهنگ این رژیم مشارکت می‌کنند.

میزراخی‌ها (Mizrahi Jews)
میزراخی‌ها به یهودیانی اطلاق می‌شود که از کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا آمده‌اند. این گروه عمدتاً شامل یهودیانی است که از کشورهای عربی و دیگر کشورهای اسلامی در منطقه مانند ایران، عراق، سوریه، لبنان، یمن، مصر، تونس، الجزایر، مراکش، لیبی و همچنین برخی کشورهای دیگر مانند ترکیه و افغانستان مهاجرت کرده‌اند. در اسرائیل یهودیان میزراخی به‌ویژه در دهه‌های اول پس از تأسیس با مشکلات اجتماعی و اقتصادی زیادی مواجه شدند. آن‌ها بیشتر در نواحی جنوبی و شرقی سرزمین‌های اشغالی ساکن شدند و در شرایط سخت‌تری نسبت به یهودیان اشکنازی که عمدتاً در تل‌آویو و اورشلیم ساکن بودند زندگی می‌کردند. این تفاوت‌های اجتماعی به مدت طولانی در جامعه اسرائیل وجود داشت و به شکاف‌های اجتماعی و اقتصادی دامن زد. در طول سال‌ها یهودیان میزراخی نقش مهمی در سیاست و جامعه اسرائیل ایفا کرده‌اند؛ هرچند که در ابتدا اغلب نخبگان اشکنازی بر سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری در اسرائیل سلطه داشتند اما در دهه‌های اخیر یهودیان میزراخی نیز در سیاست و فرهنگ اسرائیل حضوری پررنگ‌تر پیدا کرده‌اند. آریل شارون نخست‌وزیر پیشین اسرائیل و یکی از شخصیت‌های برجسته در تاریخ نظامی اسرائیل ریشه‌ای یهودی میزراخی دارد و از پدر و مادر یهودی عراقی متولد شده است.

یهودیان اتیوپیایی (بتااسرائیل)
یک گروه یهودی با تاریخچه‌ای قدیمی است که از قرن‌ها پیش در اتیوپی زندگی می‌کردند. این جامعه به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین جوامع یهودی جهان شناخته می‌شود و هویت دینی آن‌ها براساس قوانین یهودیت است. برخلاف برخی دیگر از گروه‌های یهودی، بتااسرائیل به دلیل زندگی در منطقه‌ای دور از دیگر جوامع یهودی در انزوا بوده‌اند و ارتباط زیادی با دیگر یهودیان نداشته‌اند. عملیات‌های بزرگی مانند عملیات موسی در سال ۱۹۸۴ و عملیات سلیمان در سال ۱۹۹۱ به منظور انتقال یهودیان اتیوپیایی به فلسطین انجام شد. این عملیات‌ها باعث شدند بسیاری از یهودیان اتیوپیایی به سرزمین‌های اشغال‌شده مهاجرت کنند و مستقر شوند. چنین مهاجرت‌هایی منجر به شکل‌گیری یک جامعه یهودی جدید در اسرائیل شد که علاوه بر هویت دینی مشترک، چالش‌های اجتماعی و فرهنگی متعددی را به همراه داشت. بسیاری از یهودیان اتیوپی در اسرائیل با چالش‌های همگام‌سازی با فرهنگ و زبان عبری روبه‌رو شدند، اما به مرور زمان توانستند به بخشی از بافت اجتماعی و فرهنگی اسرائیل تبدیل شوند. فلاشاها عنوان دیگری است که برای این گروه از جامعه یهودی استفاده می‌شود.

یهودیان روس‌تبار
یهودیان روسی‌تبار یکی از گروه‌های مهم و پرجمعیت جامعه اسرائیل هستند که به‌ویژه در دهه‌های اخیر به دلیل مهاجرت‌های گسترده از کشورهای سابق اتحاد جماهیر شوروی به این سرزمین اشغال‌شده، شناخته شده‌اند. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی بیش از یک میلیون یهودی از کشورهای مختلف مانند روسیه، اوکراین، قزاقستان، بلاروس، مولداوی و دیگر جمهوری‌های سابق شوروی به فلسطین مهاجرت کردند. این گروه از یهودیان در فلسطین اشغالی به‌عنوان یک گروه مهاجر با ویژگی‌های خاص خود شناخته می‌شوند. بسیاری از آن‌ها در ابتدا با مشکلات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی روبه‌رو بودند، زیرا شرایط زندگی در شوروی با زندگی در اسرائیل تفاوت‌های زیادی داشت. با این حال بسیاری از یهودیان روسی‌تبار موفق به جلب موقعیت‌های اجتماعی و اقتصادی در جامعه اسرائیل شدند. در این گزارش جمعیت جامعه یهودیان اسرائیلی از منظر هویت ملی مورد بررسی قرار گرفت. با توجه به تنوع فرهنگی و قومی در میان یهودیان این جامعه با چالش‌هایی در زمینه حفظ هویت ملی، انسجام اجتماعی و تعاملات میان گروه‌های مختلف مواجه است. شکاف‌ها و تفاوت‌های موجود همچنان بخش‌هایی از ساختار اجتماعی اسرائیل را تحت تأثیر قرار می‌دهد.