مدیرعامل سازمان نوسازی در گفت‌وگو با «فرهیختگان»
پانیذ رحیمیشاید به نظر برسد که شهرها تنها مجموعه‌ای از محیط‌های سیمانی‌اند، اما جامعه‌شناسان، شهرسازان و جغرافی‌دانان معتقدند برخلاف این دیدگاه ایستا، شهرها شباهت‌های زیادی به موجودات زنده دارند. آن‌ها متولد می‌شوند، زیست می‌کنند، به تغییرات محیطی واکنش نشان می‌دهند و درنهایت، دچار فرسودگی می‌شوند. بر همین اساس، استمرار حیات شهرها نیازمند توجه به نوسازی، احیای بافت‌های فرسوده و ترمیم زیرساخت‌های آن‌هاست. تهران به‌عنوان پایتخت کشور، نیز از این قاعده مستثنی نیست.
بررسی وضعیت بافت‌های فرسوده تهران نشان می‌دهد این مناطق به‌طور مستمر مورد شناسایی و بازنگری قرار می‌گیرند. پیش از این، طبق شاخص‌های موجود، حدود ۴۴۲۷ هکتار از بافت‌های فرسوده شناسایی شده بودند، اما با تغییر شاخص‌ها و افزودن معیارهای جدید از سوی شورای عالی شهرسازی، این محدوده‌ها به ۶۲۰۰ هکتار افزایش یافته است. همچنین، از ابتدای فعالیت سازمان نوسازی تهران تاکنون، حدود ۵۳ درصد از بافت‌های فرسوده این شهر نوسازی شده‌اند.
طبق برنامه‌ریزی‌ها، هر سال باید ۳ درصد از بافت‌های فرسوده باقی‌مانده نوسازی شوند. «فرهیختگان» در خصوص آخرین وضعیت این بافت فرسوده تهران، در گفت‌وگو با سیدمهدی هدایت، مدیرعامل سازمان نوسازی شهر تهران به بررسی مسائل و پیشرفت‌های موجود پرداخته است.
به‌نظر شما وضعیت بافت فرسوده تهران الان به چه شکل است؟ فکر می‌کنم سه معیار برای قرار گرفتن یک محدوده شهری به‌عنوان بافت فرسوده وجود دارد؟ بااین حساب چند درصد از بافت مسکونی پایتخت فرسوده است؟
در شهر تهران، محدوده‌های بافت فرسوده و ناکارآمد به‌طور مستمر مورد شناسایی و بازنگری قرار می‌گیرند. براساس شاخص‌های پیشین، حدود ۴۴۲۷ هکتار از این بافت‌ها شناسایی شده بود. اما با تغییر شاخص‌ها و اضافه شدن معیارهای جدید از سوی شورای‌عالی شهرسازی، این محدوده‌ها به ۶۲۰۰ هکتار افزایش یافت، درنتیجه تهران اکنون با دو محدوده اصلی برای مداخله در طرح‌های بازآفرینی و نوسازی مواجه است؛ بافت‌های فرسوده و محدوده‌های ناکارآمد.
در گذشته، ملاک شناسایی بافت‌های فرسوده براساس سه شاخص اصلی بود، اما با تصویب شاخص‌های جدید این معیار‌ها تغییر کرده است. حالا علاوه‌بر شاخص‌های کالبدی، موضوعات اجتماعی، مخاطرات زیست‌محیطی و سایر عوامل مربوط به گونه‌های مختلف بافت‌ها نیز درنظر گرفته می‌شود. این تغییرات باعث‌شده تهران به‌عنوان تنها شهر در کشور، موفق به شناسایی این محدوده‌ها با شاخص‌های جدید شود.
با توجه به این تغییرات، اکنون حدود ۶۲۰۰ هکتار از تهران در مسیر نوسازی قرار گرفته‌اند. علاوه‌بر اینها، برخی مناطق دیگر نیز که به‌طور جزئی دچار مشکلات جدی‌اند، جزء اولویت‌های بازآفرینی در دوره مدیریت شهری جدید قرار گرفته‌اند. در این دوره سه‌ساله، بیش از ۶۶ طرح موضعی و موضوعی برای این محدوده‌ها تهیه شده، به‌عنوان مثال در منطقه ۲، طرح بازآفرینی برای محدوده فرحزاد و حیاط تهران (منطقه‌ای که پیش‌تر با نام «استانبول» شناخته می‌شد) درحال اجراست. پروژه‌هایی همچون بازآفرینی محدوده اسلام‌آباد، ده‌ونک، ماه شمیران نو، حصارک، کن، شهر سنگ و بسیاری دیگر، درحال پیگیری‌اند.
این پروژه‌ها نه‌تنها به نوسازی کالبدی این محدوده‌ها می‌پردازند، بلکه به حل مسائل اجتماعی و محیطی نیز توجه دارند، به‌طورمثال، در پروژه بازآفرینی اسلام‌آباد، بخش‌هایی از مردم به مساکن جدید منتقل خواهند شد که نشان‌دهنده تعهد به بهبود کیفیت زندگی در این مناطق است. درمجموع طرح‌های نوسازی و بازآفرینی در تهران فراتر از مرز‌های کالبدی بافت‌ها حرکت کردند و به‌طور جامع‌تری به مسائل اجتماعی، اقتصادی و محیطی توجه دارند. از این رو، تهران گام‌های مهمی در جهت ساخت شهری مقاوم‌تر، پایدارتر و مطلوب‌تر برای شهروندان برداشته است. در دوره مدیریت شهری جدید، تلاش‌ها برای نوسازی بافت‌های فرسوده و ناکارآمد تهران با رویکردی جامع و چندبعدی شدت گرفته است.
مهم‌ترین اقدامات انجام‌شده شامل شناسایی و نوسازی محدوده‌های فرسوده و ناکارآمد و تأمین خدمات مورد نیاز برای ساکنان این مناطق است. یکی از اقداماتی که به‌طور چشمگیری بر روند نوسازی تأثیر گذاشته، بازنگری در مشوق‌های بافت فرسوده بوده است. براساس مصوبه جدید شورای عالی معماری و شهرسازی، مشوق‌های ویژه‌ای برای محدوده ۴۴۲۷ هکتاری بافت فرسوده تهران ابلاغ شد. این مشوق‌ها موجب تسهیل در صدور پروانه‌های ساخت و افزایش انگیزه برای نوسازی شده است. در این دوره، بیش از ۶۶ طرح موضعی و موضوعی برای شناسایی و رفع مشکلات در محدوده‌های عارضه‌دار تهران تهیه شد. این طرح‌ها شامل مناطق مختلف شهرند که به‌دلیل مشکلات جدی ازجمله فرسودگی، نیاز به نوسازی و بازآفرینی دارند. محدوده ۶۲۰۰ هکتاری ناکارآمد در تهران نیز اخیراً شناسایی و در مسیر نوسازی قرار گرفت.
پیش از این، مشوق‌ها شامل این مناطق نمی‌شد، اما با تغییرات جدید، این مناطق هم مشمول طرح‌های نوسازی شده‌اند و شاهد افزایش صدور پروانه در این محدوده‌ها بوده‌ایم. یکی از رویکرد‌های جدید در نوسازی بافت‌های فرسوده، توجه به نیاز‌های خدماتی و زیرساختی است. در این دوره، علاوه‌بر نوسازی کالبدی، توجه ویژه‌ای به تأمین خدمات اساسی مانند بهداشت، آموزش، حمل‌ونقل و فضای سبز شده است. به‌عنوان نمونه در محدوده گلاب‌دره منطقه ۱، ایجاد مجتمع خدماتی با مساحت ۶ هزار متر مربع برای ارائه خدمات اجتماعی، فرهنگی و ورزشی پیش‌بینی شده است. در محدوده مناطق ۱۷ و ۱۸ تهران، پروژه باغ‌راه حضرت فاطمه‌زهرا(سلام‌الله‌علیها) با هزینه‌ای بالغ بر ۱۵۰۰ میلیارد تومان درحال تکمیل است.
این پروژه شامل بیش از ۳۰هزار متر مربع فضای خدماتی، مسیر‌های دوچرخه‌سواری و پیاده‌روی و بهبود سرانه‌های خدماتی در این مناطق خواهد بود. این پروژه نمونه‌ای از تلاش‌ها برای بهبود کیفیت زندگی در بافت‌های فرسوده است. یکی از اولویت‌های مهم مدیریت شهری، همسو کردن طرح‌های بازآفرینی با تولید مسکن است. در این راستا، پروژه‌های مسکن معوض در مناطق مختلف ازجمله منطقه ۲۰ و حیاط تهران (که پیش‌تر به نام «استانبول» شناخته می‌شد) درحال اجراست. این پروژه‌ها به‌طور مستقیم به حل مشکل مسکن در این مناطق کمک خواهند کرد.
از دهه ۱۳۸۰ تاکنون شهرداری در قالب سازمان نوسازی در حوزه بافت فرسوده فعالیت می‌کند، طی این مدت چند درصد از بافت فرسوده پایتخت نوسازی شده است؟
تاکنون بیش از ۵۳ درصد از محدوده‌های مسکونی بافت‌های فرسوده در شهر تهران نوسازی شده است. مناطقی را که هنوز نوسازی نشده‌اند، عمدتاً شامل محدوده‌های تجاری، نواحی اطراف راه‌آهن، اراضی تحت‌اختیار موقوفات و مناطقی‌اند که مشکلات حقوقی یا سندی دارند، از طرف دیگر بافت‌های تاریخی که می‌شد نوسازی شوند، حدود ۹۰ درصد آن‌ها به اتمام رسیده‌اند. موانع اصلی نوسازی در این محدوده‌ها، مشکلات ثبتی و حقوقی است که گاهی مانع از پیشبرد پروژه‌ها می‌شود.
اگر دولت بتواند در این زمینه کمک کند و این مسائل را به یک برنامه اقدام مشترک تبدیل کند، به نظر می‌رسد ظرفیت‌های زیادی برای تسریع روند نوسازی این مناطق وجود دارد، در این صورت حتی می‌توان انتظار داشت که باقی‌مانده این محدوده‌ها با سرعت بیشتری نوسازی شوند.
برآوردی داشته‌اید که اگر با همین روند پیش‌برویم و اصلاً بافت فرسوده جدید هم اضافه نشود، چندسال طول می‌کشد بافت فرسوده فعلی نوسازی شود؟
در حال حاضر نمی‌توان زمان دقیقی برای نوسازی برخی از محدوده‌ها تعیین کرد، زیرا مسائل مختلفی باید حل شود. یکی از این مسائل، مشکلات ثبت سندی است که تا زمانی که حل نشود، نمی‌توان به‌راحتی زمان‌بندی برای نوسازی تعیین کرد، برای‌مثال در سال گذشته در محدوده شمیران‌نور، مشکلات سندی حل شد، اما در برخی مناطق، مثل محدوده‌های مربوط به راه‌آهن تهران- اهواز و تهران- تبریز، تا زمانی که تکلیف حریم‌ها و مسائل حقوقی آن‌ها مشخص نشود، نمی‌توان زمان دقیقی برای نوسازی تعیین کرد.
علاوه بر این، برخی محدوده‌ها تحت‌تأثیر موضوعات خاصی مانند فشار قوی یا موقوفات قرار دارند که نیازمند تصمیم‌گیری از سوی نهاد‌های مربوطه‌اند. در این مناطق، تا زمانی که مسائل حقوقی و اجرایی حل نشود، نوسازی با کندی پیش می‌رود. با‌این‌حال مناطقی که چنین مشکلاتی ندارند، به‌نظر می‌رسد ظرف ۱۰ سال آینده در مسیر نوسازی قرار خواهند گرفت.
به‌ویژه محدوده‌هایی که اخیراً به طرح‌های نوسازی اضافه شده‌اند یا درحال دریافت خدمات نوسازی‌اند، پیشرفت‌های خوبی خواهند داشت. درمجموع اگر دولت و شهرداری بتوانند برای اولین‌بار یک سیاست مشخص و مشترک برای نوسازی این محدوده‌ها اتخاذ کنند که خوشبختانه اکنون به این توافق رسیده‌اند، سرعت نوسازی افزایش خواهد یافت و حتی می‌توان پیش‌بینی کرد که میزان نوسازی از ۳ درصد سالانه فراتر برود.
مطالب پیشنهادی
