آموزش عالی کشور سال‌هاست با چالش‌های مالی دست و پنجه نرم می‌کند؛ مسئله‌ای که تداوم وابستگی به بودجه‌های نفتی در تشدید آن مؤثر بوده است. واقعیت آن است که ارتزاق دانشگاه‌های دولتی از بودجه دولت به عنوان رکن اصلی آموزش عالی کشور از ابتدای تأسیس تا امروز، باعث شده تا این دانشگاه‌ها هر ساله با آغاز فصل بودجه‌ریزی، تلاش کنند تا سهم بیشتری از کیک بودجه داشته باشند. هرچند طی سال‌های اخیر نه تنها کارشناسان حوزه آموزش عالی، بلکه مسئولان و حتی رئیس دولت چهاردهم هم تنها مسیر برون‌رفت از وضعیت فعلی را حرکت دانشگاه‌ها به سمت افزایش درآمدها، آن هم از محل انجام پروژه‌های برون‌دانشگاهی معرفی کرده‌اند، اما آن‌گونه که از جوانب مختلف برنامه‌ریزی مالی سال آینده دانشگاه‌ها برمی‌آید، تغییر محسوسی حس نمی‌شود.

روال بودجه‌ریزی برای سال 1404 نیز بر همان پاشنه قبل می‌چرخد. با وجود اینکه آیین‌نامه نحوه تعیین اعتبارات دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزشی، پژوهشی و فناوری بر اساس مفاد برنامه هفتم تدوین شده و به تصویب هیئت وزیران هم رسیده، نشانه ویژه‌ای از تغییر مدل بودجه‌ریزی دانشگاه‌های دولتی دیده نمی‌شود و خبری هم از جزئیات شاخص‌ها که بنا بود به شکلی شفاف اعلام شود، نیست.نگاهی کلی به بخش دوم لایحه بودجه 1404 نشان می‌دهد اعتبارات وزارت علوم با رشد 38 درصدی سال آینده به 106 همت می‌رسد.

حدود 86 همت، یعنی 81 درصد از کل اعتبارات وزارت علوم مربوط به دانشگاه‌ها است. مؤسسات و مراکز آموزش عالی و دانشگاه‌ها باید به صورت میانگین تنها 10 درصد از بودجه‌شان را از طریق درآمدهای اختصاصی تأمین کنند. رقمی که معنایش وابسته ماندن دانشگاه‌های دولتی به بودجه‌های نفتی است. در ادامه، وضعیت بودجه‌ای دانشگاه‌ها در لایحه بودجه را به صورت جزئی مورد بررسی قرار داده‌ایم که از نظر می‌گذرانید.

رشد 55 درصدی بودجه ستاد وزارت علوم
وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در صورت موافقت نمایندگان مجلس، 106 هزار و 486 میلیارد تومان اعتبار خواهد داشت که 20 هزار میلیارد تومان آن از محل درآمدهای اختصاصی تأمین خواهد شد تا مسئولان این وزارتخانه باید 19 درصد از کل بودجه‌شان را از طریق درآمدزایی به دست آورند. از طرف دیگر، بودجه ستاد وزارت علوم که سهم 8 درصدی از اعتبارات این وزارتخانه را شامل می‌شود، برای سال 1404 با رشد 55 درصدی همراه شده و از 5 هزار و 170 میلیارد تومان در قانون بودجه 1403 به 8 هزار میلیارد تومان خواهد رسید که یک‌هشتم آن از محل درآمدهای اختصاصی تأمین می‌شود. با این حال، بررسی سهم اعتبارات تملک دارایی وزارت علوم و ستاد وزارت علوم هم نشان می‌دهد که وزارت علوم در مجموع 11 درصد از اعتباراتش را به حوزه عمرانی اختصاص داده، ولی این سهم برای ستاد وزارتخانه به 40 درصد می‌رسد. به عبارت دقیق‌تر، وزارت علوم 11 هزار میلیارد تومان و ستاد این وزارتخانه هم 3 هزار و 197 میلیارد تومان را به فعالیت‌های مرتبط با حوزه تملک دارایی اختصاص می‌دهد.

رشد 48 درصدی بودجه دانشگاه‌ها با کاهش 2 درصدی درآمدها
پیش از بررسی جزئی‌تر وضعیت 118 دانشگاه وزارت علوم، باید عنوان کرد که در مجموع 86 هزار میلیارد تومان بودجه برای آن‌ها در لایحه سال آینده در نظر گرفته شده که از این میزان باید رقمی حدود 16 هزار میلیارد تومان را از محل درآمدهای اختصاصی تأمین کنند؛ به بیان دیگر، 18 درصد از بودجه دانشگاه از محل‌های درآمدی آن‌ها تأمین خواهد شد. مقایسه این عدد با سهم 20 درصدی درآمدهای اختصاصی در قانون بودجه امسال نشان از افزایش 2 درصدی اتکای دانشگاه‌ها به بودجه نفتی دارد. طرف دیگر، وقتی لایحه بودجه امسال را در کنار رقم 62 هزار میلیارد تومانی قانون بودجه 1403 قرار می‌دهیم، باید عنوان کرد که سال آینده دانشگاه‌های دولتی با افزایش 48 درصدی بودجه‌شان روبه‌رو خواهند شد. این مسئله به وضوح نشان می‌دهد سهم درآمدهای اختصاصی دانشگاه‌ها همچنان زیر 20 درصد خواهد بود و عملاً دانشگاه‌ها سال آینده هم بیش از 80 درصد به جیب دولت وابسته خواهند ماند.

رتبه اول؛ دانشگاه ملی مهارت با 7 هزار میلیارد تومان
دانشگاه ملی مهارت یا همان فنی و حرفه‌ای سابق با رشد دو‌پله‌ای نسبت به سال قبل و میزان اعتبار حدود 7 همت در رأس دانشگاه‌ها با بیشترین بودجه در لایحه 1404 قرار دارد. بعد از آن، دانشگاه تهران با اعتبار 6 همتی و حفظ جایگاه خود، در رتبه دوم قرار می‌گیرد. برای دانشگاه پیام نور نیز بودجه 5.5 همت در نظر گرفته شده و با افت دو پله‌ای نسبت به جایگاهش در بودجه سال گذشته به رتبه سوم نزول پیدا کرده است. در جایگاه چهارم هم تغییری ایجاد نشده و دانشگاه شهید بهشتی با اعتبار 2 هزار و 657 میلیارد تومانی همان وضعیت سال گذشته را دارد. دانشگاه صنعتی شریف با میزان 2 هزار و 362 میلیارد تومانی و دانشگاه شیراز با اعتبار 2 هزار و 304 میلیارد تومانی به ترتیب در جایگاه پنجم و ششم رتبه‌بندی بودجه دانشگاه‌ها قرار دارند. دانشگاه فردوسی مشهد نیز با اعتبار 2 هزار و 239 میلیارد تومانی و افت دو‌پله‌ای در جایگاه هفتم قرار گرفته است. ضمن اینکه دانشگاه تربیت مدرس با اختصاص 2 هزار و 77 میلیارد تومانی، دانشگاه تبریز با اعتبار 2 هزار و 67 میلیارد تومانی و دانشگاه صنعتی امیرکبیر نیز با اعتبار یک هزار و 911 میلیارد تومانی به ترتیب در جایگاه‌های هشتم، نهم و دهم بودجه سال 1404 قرار دارند.

کدام دانشگاه‌ها بیش از 50 درصد رشد بودجه داشتند؟
با وجود اینکه سه دانشگاه ملی مهارت، تهران و پیام‌نور بیشترین بودجه را از منابع عمو‌می‌کشور در حوزه دانشگاه‌های زیرمجموعه وزارت علوم به خود اختصاص داده‌اند؛ اما زمانی که بحث از سنجه میزان رشد بودجه به نسبت بودجه سال 1403 می‌شود؛ دانشگاه ملی مهارت با رشد 76 درصدی در جایگاه اول، بعد از آن نیز دانشگاه جامع علمی‌کاربردی با رشد 64 درصدی و دانشگاه صنعتی ارومیه نیز با رشد 57 درصدی در جایگاه سوم قرار دارد. البته دانشگاه سمنان نیز رتبه چهارم را به خود اختصاص داده است. همچنین دانشگاه‌های معارف اسلا‌می‌ و صنعتی‌شریف هرکدام با 47 درصد رشد بودجه جایگاه‌های پنجم و ششم را کسب کردند. دانشگاه‌های صنعتی کرمانشاه، دریانوردی و علوم دریایی چابهار و صنعتی بیرجند نیز با رشد یکسان 46 درصدی جایگاه‌های هفتم تا نهم را به خود اختصاص دادند. ضمن اینکه دانشگاه صنعتی نوشیروان بابل با رشد 45 درصدی و 11 پله صعود جایگاه دهم را کسب کرده است. نکته قابل‌توجه اینکه فقط نام سه تا از دانشگاه‌های پایتخت‌نشین در میان ده دانشگاهی که بیشترین رشد بودجه را نسبت به سال گذشته داشته‌اند به چشم می‌خورد.

متن کامل گزارش زهرا رمضانی و پریا ناصری را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.