پارک‌های علم و فناوری که می‌توان از آن‌ها به عنوان گعده‌های فناوران و نوآوران هم یاد کرد، مهم‌ترین بستر برای تمرین فعالیت‌های دانش‌بنیانی، رسیدن به محصول و در گام نهایی حضور در بازار محصولات فناورانه و نوآورانه در عرصه‌های مختلف است. پارک‌هایی که شکل‌گیری آن‌ها در هر استان چه در قالب پارک دانشگاهی چه پارک‌های وابسته به دستگاه‌ها، نیازمند چراغ سبز وزارت علوم است. چراغ سبزی که باعث شده تا امروز عرصه جغرافیایی کشور، شاهد فعالیت 59 پارک علم و فناوری باشد. واقعیت آن است که عمده این پارک‌ها هم در قالب استانی و دانشگاهی فعالیت می‌کنند. با این حال بر اساس لیست منتشر شده از سوی خود وزارتخانه 7 پارک علم و فناوری زیست فناوری خلیج فارس (قشم)، علوم کشاورزی و منابع طبیعی سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی (تات)، فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT)، فناوری‌های نرم و صنایع فرهنگی، پارک نوآوری و فناوری صنعت نفت وابسته به شرکت ملی نفت ایران، پارک علم و فناوری دفاعی وزارت دفاع و پارک علم و فناوری شهر شهرداری تهران بر اساس اسامی‌شان و نه بررسی محصولات و شرکت‌های مستقر در آن‌ها، در زمره پارک‌های تخصصی قرار می‌گیرند. با وجود محدود بودن پارک‌های تخصصی در کشور، آنچه به نظر می‌رسد، اینکه هنوز فعالان این حوزه درباره متمرکز شدن فعالیت پارک‌ها در یک حوزه خاص، به جمع‌بندی نرسیده‌اند. به طوری که برخی اینگونه پارک‌ها را به نفع و برخی دیگر نیز به ضرر اکوسیستم علم و فناوری می‌دانند، مسئله‌ای که شاید بد نباشد یک بار تکلیف آن مشخص شود تا از این طریق وضعیت برای فعالیت پارک‌های علم و فناوری کشور روشن‌تر از امروز شود.

وقتی کشور روی شیب تند ایجاد پارک‌ها افتاد

با وجود اینکه امروز دیگر نام پارک‌های علم و فناوری برای اهالی اکوسیستم این حوزه، نام آشنایی است اما از حرکت قطار کشور در این حوزه عمری 32‌ساله می‌گذرد. به طوری که اولین بار سال 1371 در قالب شهرک علمی و تحقیقاتی در ایران مطرح و با فاصله زمانی 4 ساله، با تصویب آن در شورای عالی انقلاب فرهنگی گام‌های قانونی و عملیاتی‌اش برداشته شد. به همین دلیل از شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان باید به عنوان اولین پارک علم و فناوری ایرانی یاد کرد، با ریل‌گذاری حرکت در این خصوص، سرعت شکل‌گیری پارک‌های علمی و فناوری هم بالا گرفت به طوری که در ابتدای دهه 80، اقدامات اولیه برای ایجاد پارک علم و فناوری پردیس شروع شد. بعد از آن استان‌های آذربایجان شرقی، سمنان، خراسان، فارس، گیلان، مرکزی و یزد هم با انحلال سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی استان‌ها، صاحب پارک شدند. راه‌اندازی پارک‌ها در سطح استان‌ها در همین جا متوقف نشد و امروز نه تنها هر 31 استان کشور دارای پارک هستند؛ بلکه در تهران 17 پارک علم و فناوری تأسیس و مجوز فعالیت گرفته‌اند. پراکندگی جغرافیایی پارک‌های علم و فناوری نشان می‌دهد امروز شرکت‌های دانش‌بنیان فارغ از نزدیک یا دور بودن‌شان به پایتخت، می‌توانند دور هم جمع شده و به فعالیت‌های تحقیقاتی و نوآورانه خود بپردازند.

تخصصی شدن، سرعت‌گیر پارک‌ها ‌می‌شود؟

با وجود اینکه بخشی از روسای پارک‌های علم و فناوری تمرکز بر مزیت‌ها و اولویت‌های استانی را دلیلی برای عملکرد بهتر پارک‌ها ‌می‌دانند اما برخی دیگر از فعالان این عرصه هم این اتفاق را به‌عنوان انحراف پارک‌ها از ماموریت اصلی خود دانسته و آن را آسیبی برای فضای اکوسیستم علم و فناوری تلقی ‌می‌کنند. یوسف عباسپورگیلانده، رئیس پارک علم و فناوری استان اردبیل این کار را به ضرر پارک‌های علم و فناوری کشور ‌می‌داند. به گفته او، پارک‌ها باید به روال فعلی ادامه دهند و تخصصی شدن باعث ‌می‌شود تا پارک‌ها تنها روی چند حوزه خاص متمرکز شوند. عباسپورگیلاوند در توضیح بیشتر این مسئله ‌می‌گوید: «منظور این نیست که پارک‌ها باید در همه حوزه‌ها وارد شوند، بلکه برنامه راهبردی برای هر پارک مشخص شده که 3 یا 4 موضوع را شامل ‌می‌شود و قطعا همین روال فعلی بهتر خواهد بود.» بهنام طالبی، رئیس پارک علم و فناوری دانشگاه صنعتی شریف هم باز بودن در پارک‌ها به سوی همه شرکت‌ها را مولفه‌ای ‌می‌داند که باید تداوم داشته باشد؛ چراکه معتقد است: «فلسفه اصلی پارک‌ها نیز آن است که شرکت‌های مختلف را دور هم جمع کرده و امکان ارتباط و هم‌افزایی بین آنها را فراهم کند و اگر این مولفه را از پارک‌ها بگیریم، مفید نخواهد بود. با این حال باید موضوعی که استان در آن مزیت داشته و جزء اولویت محسوب ‌می‌شود هم باید مورد توجه بیشتری در پارک‌ها قرار بگیرد.»

آنچه در بین صحبت‌های این مقام مسئول قابل‌توجه است، اینکه پارک‌ها به‌صورت غیرارادی به سمت پررنگ کردن یک حیطه حرکت ‌می‌کنند اما نباید این کار به‌صورت اجباری باشد. طالبی صحبت‌هایش در این زمینه را این‌طور ادامه ‌می‌دهد: «امروز ناخواسته در پارک دانشگاه شریف از آنجایی که حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات در این دانشگاه بسیار پررنگ بوده عمده شرکت‌های ما نیز در این زمینه فعال هستند. یعنی وقتی خروجی این پارک را ‌می‌بینید، به‌صورت کلی شرکت‌هایی را داریم که در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات کار ‌می‌کنند اما معنایش، این نیست که سایر حوزه‌ها را نادیده گرفته‌ایم.»

طالبی تخصصی شدن پارک‌ها را همانند شمشیر دولبه‌ای ‌می‌داند که هم هموارکننده مسیر و هم سدکننده فعالیت‌ها خواهد بود. او، مفهوم پارک، را مفهوم جنرالی ‌می‌داند و ‌می‌گوید: «وقتی در دنیا هم نگاه ‌می‌کنیم رویکرد پارک‌های علم و فناوری با وجود اینکه لوکشینی برای مراجعه شرکت‌ها هستند، اما عمدتا به‌صورت تخصصی فعالیت‌ها را دنبال نمی‌کنند. شخصا در دنیا تجربه خاصی را ندیده‌ام که پارک علم و فناوری بخواهد تنها یک حوزه را دنبال کند، از سوی دیگر کنار هم قرار گرفتن شرکت‌ها با حوزه‌های کاری مختلف، موجب می‌شود درمجموع باعث ارتقای یکدیگر هم ‌شوند.»

متن کامل گزارش زهرا رمضانی، خبرنگار گروه دانشگاه را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.