فناوری کوانتوم مبتنی بر اصول مکانیک کوانتومی ‌است که بر رفتار ماده و انرژی در سطح اتم و زیر اتم حاکم است. این اصول برای شکل دادن به دنیای مدرن امروزی ضروری است و پیشرفت‌‌های فناوری را از انرژی هسته‌ای تا ترانزیستورهای کوچکی هدایت می‌کنند که دستگاه‌‌های دیجیتال را تغذیه می‌کنند. این فناوری نشان‌دهنده یک تغییر چشمگیر با پتانسیل ایجاد انقلاب در صنایع است. این میدان نوظهور وبا استفاده از اصول مکانیک کوانتومی، توان محاسباتی با زمان و انرژی کارآمد، ارتباطات ایمن و قابلیت‌‌های سنجش دقیق را ارائه می‌دهد. اقتصاد کوانتومی‌ به‌عنوان یک اکوسیستم نوپا آماده است تا ارزش بالایی را از طریق استفاده از فناوری‌‌های کوانتومی ‌در بخش‌‌های مختلف ایجاد کند؛ از تسریع کشف دارو گرفته تا بهینه‌سازی مدل‌‌های مالی، محاسبات کوانتومی‌ می‌تواند مشکلات پیچیده‌ای را حل‌وفصل کند که خارج از دسترس رایانه‌‌های کلاسیک باشند. در حوزه ارتباطات، رمزنگاری کوانتومی، امنیت غیرقابل نفوذی را برای داده‌‌های حساس تضمین می‌کند درحالی‌که حسگرهای کوانتومی ‌نویدبخش موفقیت در زمینه‌‌هایی چون پزشکی و علم مواد را می‌دهند. باوجوداین، توسعه سریع فناوری کوانتومی‌ ممکن است منجر به شکاف کوانتومی ‌شود که از سوی مجمع جهانی اقتصاد بین کشورهای دارای قابلیت‌‌های کوانتومی ‌و کشورهای فاقد این قابلیت شناسایی شده است. این شکاف می‌تواند نابرابری‌‌های جهانی را تشدید کرده و جرقه چالش‌‌های ژئوپلیتیکی جدیدی را ایجاد کند. به نظر می‌رسد عربستان سعودی به سمت انقلاب کوانتومی ‌حرکت کرده و قرار است از نظر استراتژیک، در مسیر تبدیل شدن به یک رهبر جهانی در این حوزه قرار گیرد.

ایجاد اکوسیستم کوانتومی‌ با همکاری دولت، دانشگاه و صنعت
گام نهادن عربستان در این مسیر، توسعه یک نقشه راه کوانتومی ‌ملی است که هدف آن ترکیب یکپارچه و به حداکثر رساندن مزایای فناوری‌‌های کوانتومی ‌در بخش‌‌های حیاتی اقتصادی است. به عبارتی عربستان سعودی اولین کشوری است که طرح اقتصاد کوانتومی ‌مجمع جهانی اقتصاد را مورد آزمایش قرار می‌دهد. به گزارش «مجمع جهانی اقتصاد»، ابتکار اقتصاد کوانتومی ‌که از سوی مرکز انقلاب چهارم صنعتی عربستان مطرح شده، با هدف استفاده از مضامین طرح به منظور توسعه یک نقشه راه ملی دنبال می‌شود. این طرح ابتکاری در پی ایجاد یک اکوسیستم کوانتومی ‌قدرتمند با ادغام تلاش‌‌های نهادهای دولتی، مؤسسات دانشگاهی و صنعت است. هدف از این کار این است که صنایع کلیدی مانند امنیت سایبری، انرژی، مراقبت‌‌های بهداشتی و تولید را به دوران کوانتومی ‌تبدیل کرده و عربستان را در خط مقدم پیشرفت فناوری جهانی قرار دهد. رویکرد استراتژیک عربستان برای تبدیل شدن به مرکزی برای نوآوری‌‌های کوانتومی، پژوهش و کاربردهای تجاری برای حمایت از تنوع دادن به اقتصاد عربستان و هدایت رشد پایدار و همسو با چشم‌انداز این کشور برای آینده‌ای با فناوری پیشرفته و قدرتمند از نظر اقتصادی طراحی شده است.

کمبود استعدادها مانع اصلی در مسیر اقتصاد کوانتومی‌ عربستان

به‌رغم چشم‌انداز امیدوارکننده فناوری‌‌های کوانتومی‌ در عربستان این کشور با چند چالش مهم در این حوزه مواجه است. این کشور در حال حاضر تعداد محدودی از دانشمندان و مهندسان کوانتومی‌ را در مقایسه با ظرفیت کشورهای برتر جهان در اختیار دارد که مانعی اساسی را در مسیر پیشرفت این حوزه از فناوری ایجاد می‌کند. این کمبود استعداد با کمبود آزمایشگاه‌‌های تخصصی کوانتومی ‌ترکیب شده و مانعی بزرگ بر سر راه فعالیت‌‌های تحقیق و توسعه‌ای می‌شوند. صنعت کوانتومی‌ در عربستان هنوز در مراحل ابتدایی است و کاربردهای تجاری محدودی دارد که جذب سرمایه‌گذاری و ایجاد یک اکوسیستم پررونق را دشوار می‌کند. علاوه براین رقابت جهانی برای متخصصان کوانتومی ‌ماهر چالش بزرگی در حفظ استعدادهای برتر در عربستان است. این موانع درمجموع بر نیاز به سرمایه‌گذاری استراتژیک در آموزش، زیرساخت‌‌ها و توسعه استعدادها برای تقویت موقعیت عربستان در چشم‌انداز کوانتومی ‌جهانی در حال تحول تأکید می‌کند. ظهور فناوری‌‌های کوانتومی ‌فرصتی بی‌نظیر برای جهش از محدودیت‌‌های موجود و ایجاد فرصت برای پیشرفت‌‌های تحول‌آفرین در بخش‌‌های مختلف ارائه می‌دهد. عربستان با استفاده از این فرصت‌‌ها می‌تواند از مزایای اقتصادی و استراتژیک فناوری کوانتومی‌ بهره‌مند شود. حوزه فناوری کوانتومی‌ جهانی به‌شدت رقابتی است و عربستان را با چند چالش خارجی مواجه می‌کند. این کشور در رقابت با کشورهایی است که برنامه‌‌های کوانتومی ‌تثبیت‌شده‌ای داشته و می‌توانند مانع از پیشرفت آن شوند. ماهیت بسیار رقابتی بازار جهانی استعدادها، جذب کارشناسان برتر کوانتومی ‌را چالش‌برانگیز می‌کند. علاوه براین، چشم‌انداز ژئوپلیتیکی در حال تحول، مشکلاتی را از نظر دسترسی به فناوری و تقسیم بالقوه بسترهای فناوری ایجاد می‌کند.

توسعه نیروی کار کوانتومی ‌برای پیشرفت تحقیقات و کاربردهای تجاری اهمیت بالایی دارد. بسیاری از دانشگاه‌‌ها و مؤسسات پژوهشی عربستان، مراکز تحقیقاتی را تأسیس کرده و دوره‌‌های آموزشی را در مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد با تمرکز بر فناوری‌‌های کوانتومی‌ طراحی کرده‌اند. به‌عنوان مثال، دانشگاه نفت و موادمعدنی «ملک فهد» دوره‌‌های تخصصی و برنامه‌‌های پژوهشی متمرکز بر محاسبات کوانتومی، سنجش و ارتباطات را به دانشجویان علاقه‌مند ارائه می‌دهد. سایر دانشگاه‌‌ها و مراکز نیز موضوعات متمرکز بر کوانتوم را در برنامه‌‌های درسی خود گنجانده‌اند که بیانگر مسیر روشن این کشور به سمت تربیت استعدادهای این حوزه است. طرح‌‌های ابتکاری جدیدی چون «هکاتون‌‌های کوانتومی» (رویدادهای مربوط به برنامه‌نویسان) و مشارکت با سازمان‌‌هایی چون آکادمی‌Tuwaiq متمرکز بر فناوری، مهارت‌‌های عملی را پرورش داده و جامعه‌ای از علاقه‌مندان به کوانتوم را پرورش می‌دهد. دوره‌‌های آموزشی حرفه‌ای که قرار است اجرایی شوند، طرح صدور گواهینامه و استراتژی‌‌های جذب استعداد تضمین می‌کند که عربستان می‌تواند تقاضای جهانی را برای تخصص کوانتوم برآورده کند.

متن کامل گزارش ندا اظهری، خبرنگار گروه دانشگاه را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.