

فرهیختگان: سخنان شب گذشته دونالد ترامپ و توییت امروز او درباره ایران، بار دیگر گمانهزنیها درباره سیاست آینده واشنگتن در قبال تهران را افزایش داده است. ترامپ که در دوران ریاستجمهوری خود سیاست «فشار حداکثری» را علیه ایران دنبال میکرد، اکنون در اظهاراتی متفاوت، از تمایل به توافق سخن گفته و تأکید کرده که آمریکا بهدنبال راهی برای حل مسئله هستهای ایران است. این در حالی است که امضای یک سند جدید درباره امنیت ملی آمریکا، که محوریت آن اعمال فشار بیشتر بر ایران است، نشان میدهد رویکرد سختگیرانه کاخ سفید همچنان ادامه دارد. این تناقض در مواضع ترامپ باعث شده است که تحلیلگران به دو دسته تقسیم شوند، گروهی معتقدند آمریکا در حال عقبنشینی از سیاستهای پیشین است و راهی برای بازگشت به میز مذاکره باز کرده است.
از نگاه این گروه، ترامپ با تغییر لحن خود، ایران را «قدرتمند» خطاب کرده و تلاش دارد فضای دیپلماتیک را برای مذاکرات آینده آماده کند. اما در مقابل، گروهی دیگر این مواضع را ادامه همان فشار حداکثری گذشته میدانند، با این تفاوت که اینبار واشنگتن از ابزارهای روانی و تبلیغاتی برای ایجاد تنش در فضای داخلی ایران استفاده میکند. همزمانی امضای این سند با سفر نتانیاهو به آمریکا نیز یکی از جنبههای مهم این ماجراست. برخی تحلیلگران بر این باورند که نتانیاهو نیازمند یک امتیاز سیاسی بوده، اما سند امضا شده چیز جدیدی برای او نداشت. از سوی دیگر، برخی این اقدام را نشانهای از هماهنگی آمریکا و رژیمصهیونیستی در اعمال فشار بر ایران میدانند. مجموع این موارد پیچیدگی و دوپهلو بودن موضع آمریکا را نمایان میکند. در چنین شرایطی، ایران باید با دقت و هوشیاری، مواضع خود را تنظیم کند تا در برابر بازی دیپلماتیک واشنگتن، امتیازی بدون دریافت امتیاز متقابل ندهد.
طی این گزارش با مرور مواضع برخی از کارشناسان و فعالان سیاسی داخلی به بررسی این مسائل پرداختهایم که در ادامه از نظر میگذرانید.
ترامپ همزمان با امضای سند ضدایرانی از تمایل به توافق گفت
دونالد ترامپ، رئیسجمهور پیشین آمریکا، در اقدامی که آن را اجتنابناپذیر توصیف کرد، یک یادداشت ریاستجمهوری را امضا کرد که هدف آن تشدید فشارهای اقتصادی و سیاسی علیه جمهوری اسلامی ایران است. این سند که بسیاری از مفاد آن ادامه سیاستهای خصمانه دولت وی در دوره اول ریاستجمهوریاش محسوب میشود، از تمامی وزارتخانهها و نهادهای دولتی آمریکا میخواهد که در راستای تحریم و محدودسازی جمهوری اسلامی ایران، بهویژه در زمینه برنامه هستهای و حمایت از محور مقاومت، اقدام کنند. ترامپ در سخنان خود تصریح کرد این سند «بسیار سختگیرانه» علیه ایران تنظیم شده و ادعا کرد اگر نتیجه انتخابات آمریکا به نفع او رقم خورده بود، رویدادهایی مانند عملیات ۷ اکتبر مقاومت فلسطین رخ نمیداد.
او همچنین اذعان کرد این سند، بیش از حد انتظار، خسارات وارده به سیاستهای او را جبران میکند و اقداماتش را «تاریخی» خواند. با این حال، او ابراز امیدواری کرد نیازی به اجرای گسترده مفاد این سند نباشد و افزود مشخص نیست آیا توافقی میان دو کشور امکانپذیر است یا خیر. ترامپ که در سخنانش بارها از وضعیت بحرانی جهان و سیاستهای دولت بایدن انتقاد میکرد، مدعی شد در زمان خروجش از کاخ سفید، «صلح برقرار بود» اما اکنون جهان دچار آشوب شده است. او همچنین به دیدار قریبالوقوع خود با بنیامین نتانیاهو، نخستوزیر رژیمصهیونیستی اشاره کرد و گفت درباره مسائل مختلف، از جمله ایران، با او گفتوگو خواهد کرد. وی در ادامه به مسئله برنامه هستهای ایران پرداخت و بار دیگر تکرار کرد که «ایران نباید سلاح هستهای داشته باشد.» او مدعی شد در صورت ادامه ریاستجمهوریاش، این موضوع «مدتها پیش» حل شده بود اما اکنون ایران در مسیر پیشرفت برنامه هستهای خود گامهای بلندی برداشته است.
در اظهاراتی تهدیدآمیز، ترامپ تأکید کرد که اگر ایران در مسیر دستیابی به سلاح هستهای گام بردارد، با «نابودی کامل» مواجه خواهد شد و افزود که دستورات لازم را برای مقابله با این مسئله صادر کرده است. وی در حالی که دولت بایدن را به «ضعف و بیدرایتی» متهم میکرد، گفت که رئیسجمهور سابق آمریکا هرگز جرئت اتخاذ چنین مواضعی را نداشته است. در پاسخ به پرسشی درباره احتمال حمله رژیمصهیونیستی به تأسیسات هستهای ایران و نقش آمریکا در چنین اقدامی، ترامپ گفت هنوز مشخص نیست آیا نتانیاهو چنین درخواستی خواهد داشت یا نه.
او تأکید کرد مذاکرات مفصلی در این زمینه در جریان است اما در حال حاضر نمیتواند در این مورد اظهارنظر کند. در پایان، ترامپ مدعی شد که علاقهمند به داشتن روابط خوب با همه کشورهاست اما در مورد ایران، تنها یک مسئله برای او اهمیت دارد؛ جلوگیری از دستیابی جمهوری اسلامی به سلاح هستهای. او ادعا کرد برخی از رهبران ایران نیز با این مسئله مخالفند، تا غیرمستقیم اشاره کرده باشد که برخی نیز موافقند.
رئیسجمهور آمریکا پس از این یادداشت صبح امروز توییتی نیز در تکمیل صحبتهای شب گذشته خود منتشر کرد و نوشت: «من میخواهم ایران کشوری بزرگ و موفق باشد، اما کشوری که نباید سلاح هستهای داشته باشد. گزارشهایی مبنی بر اینکه ایالات متحده، در همکاری با اسرائیل، قصد دارد ایران را به نابودی بکشاند، بهشدت اغراقآمیز هستند. من ترجیح میدهم یک توافق صلح هستهای معتبر وجود داشته باشد که به ایران اجازه دهد بهصورت مسالمتآمیز رشد کند و پیشرفت داشته باشد. ما باید فوراً روی این موضوع کار کنیم و پس از امضای این توافق، یک جشن بزرگ خاورمیانهای برگزار کنیم. خداوند خاورمیانه را حفظ کند!»
دیپلماسی زیرکانه برای فشار داخلی بر ایران
دونالد ترامپ، رئیسجمهور پیشین آمریکا، که همواره با لحن تهاجمی و تهدیدآمیز در مورد ایران سخن میگفت، این بار با ادبیاتی متفاوت و بهظاهر صلحطلبانه وارد میدان شده است. او در پیامی که اخیراً منتشر کرد، تأکید داشت که خواهان موفقیت ایران است، اما در عین حال بر خط قرمز خود در مورد دستیابی ایران به سلاح هستهای نیز پافشاری کرد. در حالی که در ماههای اخیر گمانهزنیهایی درباره احتمال افزایش تنشهای نظامی و حتی اقدام نظامی مشترک آمریکا و اسرائیل علیه ایران مطرح شده بود، ترامپ این ادعاها را «اغراقآمیز» خواند و از ایده یک «توافق صلح هستهای معتبر» سخن گفت.
او حتی پیشنهاد داد که پس از امضای چنین توافقی، «یک جشن بزرگ خاورمیانهای» برگزار شود. این تغییر لحن ترامپ تصادفی نیست. او که در دوران ریاستجمهوری خود سیاست «فشار حداکثری» علیه ایران را دنبال میکرد و از برجام خارج شد، با ارسال این پیام میخواهد این ذهنیت را در افکار عمومی ایران ایجاد کند که مسئولان جمهوری اسلامی ایران، خودشان مانع حل مسئله هستهای هستند. در چنین شرایطی، اگر تحریمها تشدید شوند یا حتی اقدامی نظامی رخ دهد، او تلاش دارد تا مسئولیت این بحران را متوجه ایران کند، نه سیاستهای آمریکا.
همچنین در هفتههای اخیر، برخی چهرههای سیاسی و رسانهای در ایران بحث مذاکره را مطرح کردهاند، اما این موضوع با واکنش جدی چهرههای ارشد کشور روبهرو شده است. علی لاریجانی، مشاور رهبر انقلاب، در واکنش به این افراد گفت: «ولع برای مذاکره زود است، آیا کسی به شما پیشنهاد مذاکره داده است؟» سیدعباس عراقچی، وزیر خارجه کشورمان نیز بهطور صریح اعلام کرد که ایران هیچ درخواستی برای مذاکره با آمریکا نداشته و نخواهد داشت. او همچنین تأکید کرد به مقاماتی که از مذاکره سخن میگویند، «تذکر» داده شده است. در چنین شرایطی ترامپ بنا دارد تا سمبه افرادی که بدون ایده برای امتیازگیری مطالبه مذاکره دارند را پر کرده و از این طریق دولتمردان ایران را برای تن دادن به امتیازهای ترامپ در هرگونه مذاکره احتمالی تحت فشار قرار دهد.
پاسخ پیچیدگی، زیرکی و پیچیدگی است
پیام جدید ترامپ، گرچه بهظاهر صلحطلبانه است، اما در واقع بخشی از یک راهبرد پیچیدهتر برای تحت فشار قرار دادن ایران محسوب میشود. برخلاف گذشته که ترامپ آشکارا تهدید میکرد، این بار او تلاش دارد با رویکردی نرمتر، ایران را به یک مذاکره از موضع ضعف سوق دهد. در برابر چنین رویکردی، ایران نیز باید با هوشمندی و دیپلماسی پیچیده پاسخ دهد. پذیرش بیقیدوشرط مذاکره، بدون دریافت امتیازات مشخص، تنها دست ایران را خالیتر خواهد کرد و موجب تضعیف موقعیت دیپلماتیک کشور در آینده خواهد شد.
پیام اخیر ترامپ را باید در چهارچوب یک جنگ روانی جدید علیه ایران تحلیل کرد. او با زیرکی، بهجای استفاده از تهدیدهای صریح، اکنون از «زبان صلح» برای پیشبرد اهداف خود استفاده میکند. هدف اصلی او این است که در داخل ایران، جریانهایی را که به دنبال مذاکره هستند، تقویت کند و از آنها برای فشار داخلی به سیاستگذاران ایرانی بهره ببرد. هوشیاری در برابر این نوع دیپلماسی زیرکانه، از اهمیت بالایی برخوردار است و تصمیمگیران کشور باید با درک دقیق این تحولات، پاسخ متناسبی به آن دهند.
ترامپ پیچیده
احمد زیدآبادی، فعال سیاسی معتقد است سخنان ترامپ بیش از آنکه قابل تحلیل مستقیم باشد، نیازمند «کشف رمز» است. زیدآبادی میگوید ترامپ برای حذف مسئله فلسطین ایدههایی دارد که حتی نتانیاهو را وحشتزده کرده است. درباره ایران نیز ترامپ به صورت رمزآلود از استراتژی خود پرده برداشته که چیزی جز «حداکثر فشار» نیست. او پیشبینی میکند که موضع ترامپ برای ایران شوکهکننده خواهد بود و سختگیریهای او به اوج خواهد رسید.
او اشاره میکند که ترامپ نهتنها از خروج از برجام پشیمان نیست، بلکه اظهارات او نشاندهنده برنامهای حداکثری از انواع فشارها علیه ایران است. زیدآبادی معتقد است فرصت توافق با بایدن از بین رفت و حالا طوفانی سهمگین در راه است.
فواد ایزدی، استاد دانشگاه اما به «ترجمه نادرست» سخنان ترامپ در پوستر یک خبرگزاری اشاره میکند و معتقد است ترامپ از کلمات «مذاکره» یا «رئیسجمهور ایران» استفاده نکرده است. ایزدی بر تفاوت معنایی واژههایی مانند «مذاکره»، «گفتوگو»، «توافق» و «معامله» تأکید دارد و نسبت به بیدقتی در ترجمه انتقاد میکند. این انتقاد اگرچه مستقیماً متوجه معانی لفظی کلمات است اما در اصل میتواند کنایهای به برداشتهای نادرست از صحبتهای دونالد ترامپ و اصل مذاکره باشد.
برویم برای مذاکره
حمید ابوطالبی، معاون سیاسی دفتر رئیسجمهور در دولت روحانی در مطلبی خطاب به رئیسجمهور و وزیر امور خارجه پیشنهاد میکند که ایران باید از طریق تماس تلفنی پزشکیان با ترامپ، آمادگی خود را برای مذاکره همهجانبه اعلام کند تا از تشدید تنشها جلوگیری شود و خطرات احتمالی کاهش یابد.
سیدمحمد صادق الحسینی، اقتصاددان میگوید ترامپ برخلاف انتظار، در مورد ایران محتاطتر عمل کرده است. الحسینی به این نکته اشاره میکند که ترامپ در جریان امضای یادداشت و کنفرانس مطبوعاتی تنها یک خط قرمز تعیین کرد و آن «نداشتن سلاح هستهای» است. او همچنین گفت آماده مذاکره با ایران است و از اعمال فشار بر ایران متنفر است و دوست ندارد چنین کاری انجام دهد.
حسن بخیتاریزاده، کارشناس مسائل بینالملل هم معتقد است ترامپ از تحریمها بهعنوان ابزاری برای وادار کردن ایران به مذاکره استفاده میکند و نگاه سادهای به برنامه هستهای ایران دارد. بخیتاریزاده میگوید شناخت شخصیت ترامپ و ملاحظات او میتواند به طراحی سیاستهای هوشمندانه در برابر او کمک کند.
به نظر نمیرسد که ترامپ قصد احیای فشار حداکثری را داشته باشد
اسفندیار باتمانقلیچ، فعال سیاسی اشاره میکند که نتانیاهو در سفر به واشنگتن، تنها یک یادداشت درباره ایران دریافت کرد، نه یک فرمان اجرایی با تحریمهای جدید. ترامپ هنگام امضای این یادداشت، نارضایتی خود را نشان داد و گفت امیدوار است «به ندرت نیاز به استفاده از آن باشد»، در حالی که همزمان اعلام کرد که به دنبال توافق با ایران است؛ این تغییری آشکار نسبت به سال ۲۰۱۸ است.
باتمانقلیچ معتقد است اگر ترامپ واقعاً قصد احیای فشار حداکثری را داشت، یک فرمان اجرایی جدید برای گسترش تحریمها علیه بخش نفتی ایران صادر میکرد و وزارت خزانهداری آمریکا بنادر و پالایشگاههای چینی را برای کاهش واردات نفت ایران تحریم میکرد. او یادآوری میکند که بایدن به دلیل نگرانی از واکنش بازارهای جهانی نفت و روابط آمریکا و چین، از اجرای چنین تحریمهایی خودداری کرده بود، اما ترامپ که کمتر نگران آشفتگی بازارهاست، باز هم به سراغ این اقدامات نرفته است.
این فعال سیاسی تأکید میکند که اگر این سند به ترامپ اجازه دهد فشار حداکثری را ادعا کند، در حالی که فضا را برای مذاکره باز میگذارد، احتمال رسیدن به توافق بالا خواهد بود. در چنین حالتی، این یادداشت هم نتانیاهو و حامیانش را راضی میکند و هم ترامپ را قادر میکند که در صورت دستیابی به توافق، آن را نتیجه سختگیری خود جلوه دهد.
