دوئل در شام
سعیده اسدی؛ فرهیختگان: روابط بین آمریکا و ترکیه در سال‌‌‌‌های اخیر با چالش‌‌‌‌ها و تنش‌‌‌‌هایی همراه بوده است؛ در دوره اول ریاستجمهوری ترامپ، تفاوت‌‌‌‌های استراتژیک و منافع متضاد دو کشور در زمینه‌‌‌‌های مختلف از جمله عملیات نظامی ترکیه در شمال سوریه، موضوع کردها و حمایت آمریکا از نیروهای دموکراتیک سوریه، خرید سیستم‌‌‌‌های دفاع موشکی اس-400 از روسیه و تحریمها بر پیچیدگی این روابط افزود؛ اما علی‌رغم این مسائل، وابستگی اقتصادی و امنیتی ترکیه به ایالت متحده و نقش این کشور در ناتو نمی‌‌‌‌تواند از سوی ترکیه نادیده گرفته شود.
به همین دلیل بود که اردوغان پیروزی ترامپ در انتخابات 2024 را تبریک گفت و انتخاب وی را نویدبخش فصل تازه‌‌‌‌ای در روابط دو کشور عنوان و ابراز امیدواری کرد که روابط ترکیه و آمریکا در دوره جدید تقویت شود. او همچنین بر اهمیت حل‌وفصل بحران‌های منطقهای مانند جنگ روسیه- اوکراین و درگیری‌های غرب‌‌آسیا تأکید کرد.
در مقابل ترامپ نیز اردوغان را دوست خود خطاب کرده و اظهار داشت: «او مردی است که دوستش دارم و به او احترام می‌‌‌‌گذارم.» پس از آن وزاری خارجه دو کشور نیز بر ضرورت هماهنگی دو طرف در خصوص مسائل منطقهای تأکید کردند. در این بین، با توجه به استقبال ترکیه از به قدرت رسیدن مجدد ترامپ، پیشینه چالش‌‌‌‌های بین دو کشور، تحولات رخ داده طی سال‌‌‌‌ها و ماه‌‌‌‌های اخیر در منطقه و به‌ویژه نقش ترکیه در حوادث سوریه، اهمیت بررسی سیاست خارجی آمریکا در قبال این کشور را برجسته میکند.
مسائل و چالش‌‌‌‌های بین دو کشور
رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه امیدوار است که در این دوره، حمایت آمریکا از نهادهای مرتبط با پ.ک.ک در شمال و شرق سوریه کاهش یابد. ترامپ به دلیل رویکرد «اول آمریکا» ممکن است به کاهش حضور نظامی آمریکا در سوریه تمایل داشته باشد که میتواند زمینه‌ساز توافقات جدیدی بین آنکارا و واشینگتن باشد.
علاوه بر این مسائل دیگری نیز بین دو کشور در این دوره وجود دارد که می‌‌‌‌توان به آنها اشاره کرد:
1. تمرکز بر همکاریهای اقتصادی: در زمینه اقتصادی، انتظار می‌رود که روابط تجاری و همکاریهای دوجانبه احتمالاً با تمرکز بر صنایع دفاعی، انرژی و فناوری، افزایش تبادلات تجاری و بهبود زیرساخت‌های حمل و نقل تقویت خواهد شد. ترامپ ممکن است به بررسی تحریم‌های قبلی علیه ترکیه بپردازد و تلاش کند همکاری‌ها را در این زمینه افزایش دهد. در این دوره همچنین ترکیه به دنبال بازگشت به برنامه جنگنده‌های اف-35 و گسترش همکاریهای فضایی و فناوری با آمریکاست.
2. فشارهای راهبردی: ترامپ ممکن است برای تغییر رفتار ترکیه، از اقدامات تنبیهی مانند تحریمها و محدودیت‌های تجاری استفاده کند، در حالی که همزمان آلترناتیوهایی نیز برای پایگاه هوایی اینجرلیک بررسی می‌شود.
3. نقش ترکیه در قفقاز: ترکیه در جنگ ۲۰۲۰ قره‌باغ از آذربایجان حمایت کرد و نفوذ خود در منطقه را افزایش داد. ترامپ ممکن است با هدف استفاده از ترکیه برای کاهش نفوذ روسیه در مناطق استراتژیک از نقش ترکیه در ایجاد موازنه در برابر روسیه در قفقاز حمایت کند.
4. ناتو و افزایش سهم مالی ترکیه: ترامپ بارها از اعضای ناتو به دلیل عدم پرداخت سهم مالی کافی انتقاد کرده است. او احتمالاً با هدف کاهش هزینه‌های آمریکا در ناتو و تقویت مشارکت اعضا، از ترکیه بخواهد سهم خود در بودجه ناتو را افزایش دهد و در عوض از فشار بر موضوعاتی مانند حقوق بشر در ترکیه کم کند.
5. مسئله سوریه و کردها: در دوره اول ریاستجمهوری ترامپ، سیاست‌‌‌‌های متفاوت دو کشور در مورد شمال سوریه منجر به چالش‌‌‌‌هایی در روابط دو کشور شد. در این دوره و با توجه به تحولات رخ داده در سوریه، ترکیه انتظار دارد که ترامپ اقدام به بازنگری در سیاست خارجی خود در قبال سوریه کرده و با تداوم روند عقب‌‌‌‌نشینی نیروهای ویژه ایالات متحده که ترامپ در سال 2019 آغاز کرده بود، حمایت نظامی خود از نیروهای دموکراتیک سوریه را کاهش دهد و بدین ترتیب فرصتهای بازیگری و اقدامات بیشتر ترکیه در این کشور و در قبال کردها را افزایش دهد.
اما در عین حال انتخاب مایک والتز از سوی ترامپ به عنوان مشاور امنیت ملی، سبب ایجاد نگرانی‌‌‌‌هایی در ترکیه شد، چرا‌که وی بارها حمایت خود از شبه‌نظامیان کرد در سوریه را اعلام کرده است؛ به همین دلیل روزنامه ترکیهای حریّت با واکنش به انتخاب وی، او را طرفدار YPG-PKK توصیف کرد.
6. روابط ترکیه با روسیه: احتمالاً ترامپ از ابزارهای اقتصادی برای فشار بر ترکیه استفاده میکند، مگر آنکه آنکارا در قبال موضوعاتی مانند اس–400 یا همکاری در منطقه به آمریکا امتیازاتی بدهد. هر چند با پیش‌بینی کاهش تنش میان آمریکا و روسیه، ترکیه امیدوار است بتواند جت‌‌‌‌های اف-35 آمریکایی را خریداری کند؛ اما علی‌رغم اینکه برخی از کشورهای غربی پس از پیوستن سوئد به ناتو، برخی از محدودیت‌های صادرات تسلیحات به ترکیه را لغو کردند، اما هیچ چیز مشخصی درباره مدرن‌سازی اتحادیه گمرکی یا بازگشت ترکیه به برنامه اف-35 وجود ندارد.
7. مسئله اوکراین: ترکیه از سال 2022 درصدد ایفای نقش میانجیگری در مسئله اوکراین بوده است. با توجه به تمایل ترکیه برای ایفای چنین نقشی و رویکرد ترامپ مبنی بر پایان این جنگ و قطع کمک به اوکراین، این موضوع میتواند فرصتی برای ترکیه باشد تا ضمن آغاز مجدد مذاکرات، میانجیگری بین اوکراین و روسیه را از سر بگیرد. این موضوع نه تنها سبب تقویت نقش و جایگاه بین‌‌‌‌المللی ترکیه و افزایش زمینه‌‌‌‌ها و فرصتهای همکاری مشترک آنکارا- واشینگتن خواهد شد، بلکه ممکن است نقش مرکزی ترکیه را در رژیم‌‌های ترانزیت انرژی شرق به غرب تقویت کند؛ همچنین بازسازی‌‌‌‌های پس از جنگ میتواند فرصتهای اقتصادی برای این کشور ایجاد کند و شرکت‌های ترکیهای می‌‌‌‌توانند سهم قابل‌توجهی در بازسازی اوکراین داشته باشند.
8. فلسطین: آنکارا پس از 7 اکتبر در مواضع اعلامی خود همواره از حماس حمایت و اقدامات رژیم‌صهیونیستی را محکوم کرد. با توجه به حمایت قاطع ترامپ از اسرائیل، در صورتی که حمایت دولت جدید آمریکا منجر به تداوم جنایات علیه فلسطینی‌‌‌‌ها و نقض بیشتر حقوق آنها شود، ممکن است این موضوع به اختلافات ترکیه و آمریکا دامن بزند؛ چرا‌که حمایت این کشور از فلسطین در تضاد با سیاست‌‌‌‌های ترامپ در قبال اسرائیل است و جنگ اخیر نیز به‌نوبه خود توانست روابط فزاینده آنکارا – تل‌‌‌‌آویو را تضعیف کند.
برایند سیاست خارجی آمریکا در قبال ترکیه
سیاست خارجی ترکیه و آمریکا در دوره اول ریاستجمهوری ترامپ، ترکیبی از همکاریهای استراتژیک و تنش‌‌‌‌ها بود. این رویکرد تحت تأثیر مسائل امنیتی، اقتصادی و اختلافات منطقهای شکل گرفت و با رویکرد شخصی و مستقیم دو رهبر نیز پیوند خورد. پیش‌بینی دقیق سیاست خارجی ترامپ در دور دوم ریاستجمهوری در قبال ترکیه دشوار است اما به‌نظر می‌‌‌‌رسد سیاست خارجی وی در این دوره نسبت به ترکیه معامله‌گرایانه، مبتنی بر اولویت‌های کوتاه‌مدت‌‌‌‌تر و دستیابی به معاملات بزرگ‌‌‌‌تر باشد و انتظار می‌رود که ترکیه در این دوره به افزایش همکاریهای دوجانبه در بخش اقتصادی و تجاری دست یابد.
- در این بین، روابط شخصی او با اردوغان به دلیل تمایل هر دو به دیپلماسی رهبری، میتواند نقش مهمی در شکل‌دهی به سیاست خارجی دولت جدید آمریکا در قبال ترکیه داشته باشد؛ با این حال، تنش‌های ساختاری و رقابت ترکیه با متحدان سنتی آمریکا میتواند مانع همکاری پایدار شود. در نهایت می‌‌‌‌توان گفت که در کنار مسائل گفته شده، سه عامل از جمله روابط دولت ترامپ با روسیه، وضعیت داخلی ترکیه و وضعیت داخلی سوریه متغیرهای مهم دیگری در تعیین سیاست خارجی ترامپ در قبال این کشور خواهند بود.
گزارش کامل سعیده اسدی، خبرنگار را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.
