

زهرا صمصامی: کشورهای جنوب آفریقا به دلیل فراوانی منابع طبیعی، رشد اقتصادی و موقعیت استراتژیک، نقش مهمی در اقتصاد جهانی و سیاست بینالملل ایفا میکنند. علاوه بر این، دروازهای برای دسترسی به بازارهای قاره آفریقا هستند که یکی از سریعترین نرخهای رشد اقتصادی را دارد. نقش مهمشان در شکلدهی نظم جهانی با عضویت در گروههای بینالمللی مانند «بریکس» و تضمین امنیت انرژی و تجارت جهانی از منظر ژئوپلیتیک، آنها را به طعمه دندانگیری برای دندان تیز استکبار جهانی تبدیل کرده است.
آفریقا صفحه شطرنج ساکنان تلآویو
رژیم صهیونیستی با نگاهی استراتژیک به آفریقا، این قاره را نهتنها بهعنوان فرصتی برای رشد اقتصادی، بلکه بهعنوان صحنهای برای افزایش نفوذ سیاسی و امنیتی خود میبیند. آفریقا با منابع طبیعی غنی، بازارهای درحالرشد و چالشهای متعدد، بستری ایدئال برای اسرائیل است تا فناوریهای پیشرفته خود را به نمایش بگذارد. از سیستمهای آبیاری هوشمند تا انرژی خورشیدی و راهحلهای امنیت سایبری، اسرائیل با ارائه راهکارهای نوآورانه، خود را بهعنوان شریکی قابلاعتماد برای کشورهای آفریقایی معرفی میکند. این همکاریها نهتنها به توسعه پایدار آفریقا کمک میکند، بلکه درآمدزایی قابلتوجهی نیز برای اسرائیل به همراه دارند. اما منافع اسرائیل تنها به اقتصاد محدود نمیشود. آنها با همکاریهای امنیتی و نظامی، جای پای خود را در آفریقا محکم میکنند. آموزش نیروهای نظامی، فروش تجهیزات دفاعی و ارائه مشاورههای امنیتی، اسرائیل را به شریکی حیاتی برای کشورهای آفریقایی تبدیل کرده است. این روابط امنیتی نهتنها نفوذ اسرائیل را افزایش میدهد، بلکه اتحادهای سیاسی ارزشمندی نیز برای آن ایجاد میکند.
بهعلاوه، اسرائیل با استفاده از «دیپلماسی عمومی»، تصویری مثبت از خود در آفریقا ساخته است. با ارائه برنامههای آموزشی، کمکهای بشردوستانه و تبادلات فرهنگی، قلبهای بسیاری را در این قاره به دست آورده است. این تلاشها باعث شده تا اسرائیل در مجامع بینالمللی، بهویژه در سازمان ملل، حمایت بیشتری از کشورهای آفریقایی دریافت کند.
از دیپلماسی تا فناوری؛ رابطه پنهان نیجریه و اسرائیل
سال ۱۹۶۰، همزمان با استقلال نیجریه تا ۱۹۷۰، اسرائیل با اعزام صدها متخصص و داوطلب اسرائیلی در زمینههای کشاورزی، آموزش، پزشکی و فناوری به نیجریه، نقش مهمی در توسعه این کشور ایفا کرد. برای مثال، «موشه «جری» بیت هالوی»، اولین مربی فوتبال نیجریه پس از استقلال، اسرائیلیای بود که به تقویت روابط فرهنگی بین دو کشور کمک کرد.
بیش از پنجاه شرکت اسرائیلی در زمینههای ساختوساز و زیرساختها برای مثال (Shikun & Binui)، فناوری پیشرفته، ارتباطات و فناوری اطلاعات، کشاورزی و مدیریت آب مثل (Netafim) در نیجریه فعالیت میکنند. در سالهای اخیر، نیجریه که با دارابودن بزرگترین ذخایر نفت آفریقا نقش کلیدی در بازار جهانی انرژی و اقتصاد بازی میکند، به بزرگترین شریک تجاری اسرائیل در آفریقا تبدیل شده و میزان تبادلات دو طرف به بیش از چند میلیارد دلار در سال میرسد. همچنین رژیم اسرائیل در زمینههای امنیتی، در مقابل تهدیدات گروههای تروریستی «بوکوحرام» (در غرب آفریقا)، تکیهگاه نیجریه بوده است.
اتحاد در سایه چالشها؛ پشت پرده روابط اتیوپی و اسرائیل
سرنخ این رابطه در دهه 1950 میلادی است. سال ۱۹۵۶، اسرائیل کنسولگری خود را در اتیوپی افتتاح کرد و یکسال بعد، نمایندگی دیپلماتیک خود را در آدیس آبابا تأسیس کرد. در آغاز رژیم اسرائیل یکی از معتبرترین تأمینکنندگان کمک نظامی به اتیوپی بوده و از دولتهای مختلف این کشور در طول جنگ استقلال اریتره پشتیبانی کرده است، سپس اتیوپی به یکی از شرکای کلیدی اسرائیل در قاره آفریقا تبدیل شده است. جامعه یهودیان اتیوپی یکی از قدیمیترین جوامع یهودی در جهان است؛ یکی از جنبههای مهم روابط دو کشور، مهاجرت یهودیان اتیوپیایی به اسرائیل است که در طول دههها، برنامههایی مانند «عملیات موسی» (۱۹۸۴) و «عملیات سلیمان» (۱۹۹۱) برای انتقال آنها به اسرائیل صورت گرفته است. این مهاجران که به «فالاشا» معروفاند، اکنون بخشی از جامعه اسرائیل را تشکیل میدهند. در سالهای اخیر، در پی همکاریهای اقتصادی و نظامی بین دو کشور، اسرائیل در پروژههای زیرساختی و کشاورزی در اتیوپی سرمایهگذاری کرده است. برای مثال، شرکت (IJ) از سال 2019 به منظور توسعه اکوسیستم کشاورزی اتیوپی با استفاده از فناوریهای نوآورانه شرکتهای اسرائیلی و ذینفعان، تأسیس شده است. بااینحال، روابط دو کشور با چالشهایی نیز مواجه بوده است. برای مثال، نقش اسرائیل در ساخت «سد النهضه» در اتیوپی باعث تنشهایی در روابط این کشور با مصر و سودان شده است.
همگرایی در توسعه و امنیت؛ اوگاندا و اسرائیل
همکاری اسرائیل و اوگاندا در زمینههای مختلفی درحالتوسعه است. اسرائیل با استفاده از تخصص خود در زمینههای کشاورزی و فناوری، به اوگاندا در بهبود تولیدات کشاورزی و مدیریت منابع آب کمک میکند. این همکاریها شامل انتقال دانش فنی، آموزش کشاورزان و اجرای پروژههای مشترک است. تجاری بین دو کشور در حال گسترش است و سرمایهگذاران اسرائیلی در بخشهای مختلف اوگاندا، از جمله انرژیهای تجدیدپذیر، زیرساختها و فناوری اطلاعات، فعالیت میکنند. باتوجهبه چالشهای امنیتی منطقه، اسرائیل و اوگاندا در زمینههای امنیتی و نظامی نیز همکاری دارند که عمدتاً حول محور بحرانهای امنیتی و تروریسم در شرق آفریقا شکلگرفته است. اوگاندا با تهدیداتی مانند گروههای تروریستی (الشباب در سومالی) و ناآرامیهای داخلی مواجه است و به تجهیزات و آموزشهای پیشرفته نظامی نیاز دارد. اسرائیل با ارائه آموزشهای نظامی، فروش تجهیزات دفاعی و مشاورههای امنیتی، به اوگاندا در مقابله با این چالشها کمک میکند. اوگاندا همچنین نقش کلیدی در مأموریتهای صلحبانی سازمان ملل در کشورهایی مانند سومالی و سودان جنوبی ایفا میکند. اسرائیل از این همکاریها برای افزایش نفوذ خود در آفریقا و تقویت امنیت منطقهای بهره میبرد. علاوه بر این، امکان دسترسی به اطلاعات امنیتی و مقابله با تهدیدات گستردهتر در شرق آفریقا برای اسرائیل فراهم میشود.
نقشآفرینی در تحولات شرق آفریقا؛ کنیا در سایه اسرائیل
اسرائیل و کنیا به دهه ۱۹۶۰ میلادی بازمیگردد، زمانی که اسرائیل با ارائه کمکهای فنی و آموزشی به کنیا، به توسعه این کشور کمک کرد. در این دوره، کارشناسان اسرائیلی در حوزههای مختلف از جمله کشاورزی و زیرساختها در کنیا فعالیت داشتند و مسیر هوایی میان نایروبی و تلآویو برای تبادل متخصصان ایجاد شد. در سالهای اخیر، روابط اسرائیل و کنیا در زمینههای مختلفی از جمله امنیت داخلی با آموزش نیروهای پلیس و امنیتی برای مقابله با تهدیدات و حفظ نظم عمومی تقویت شده است. برای مثال در سال ۲۰۱۳، نیروهای کماندوی اسرائیلی در عملیات نجات گروگانها در مرکز خرید «وست گیت» نایروبی به نیروهای کنیایی کمک کردند. بهعلاوه در مقابله با گروههای تروریستی «الشباب» (در شرق آفریقا) به کنیا نیز همکاری داشتند.
همچنین سال ۲۰۱۶، در سفر بنیامین نتانیاهو، نخستوزیر وقت اسرائیل و سال 2023 در سفر الی کوهن، وزیر خارجه اسرائیل به نایروبی و دیدار با ویلئام روتو، رئیسجمهور کنیا، بر اهمیت دوجانبه تأکید کردند. باوجود این همکاریها، روابط اسرائیل و کنیا با چالشهایی نیز مواجه بوده است. برای مثال در سال ۲۰۲۱، گروهی از جوانان کنیایی در اعتراض به درگیریهای غزه، کمپینی برای بایکوت محصولات اسرائیلی راهاندازی کردند. بهطورکلی، روابط اسرائیل و کنیا در طول دههها دستخوش تغییرات بوده و باوجود فراز و نشیبها، دو کشور در زمینههای مختلف به همکاری ادامه دادهاند.
شراکتی آرام، تجارتی پایدار؛ غنا و اسرائیل
غنا اولین کشور آفریقایی بود که استقلال خود را اعلام کرد و اسرائیل نیز از نخستین کشورهایی بود که این استقلال را به رسمیت شناخت. در سال ۱۹۵۸، دو کشور روابط دیپلماتیک رسمی برقرار کردند و همکاریهای متعددی در زمینههای کشاورزی، آموزش و زیرساختها آغاز کردند. غنا در سال ۱۹۹۶ سفارت خود را در تلآویو و رژیم اسرائیل نیز در سپتامبر ۲۰۱۱ سفارت خود را در آکرا، پایتخت غنا افتتاح کردند. در سالهای اخیر، همکاریهای دو کشور در زمینههای مختلفی از جمله کشاورزی، فناوری، بهداشت و آموزش گسترشیافته است. برای مثال، اتاق بازرگانی اسرائیل - غنا (GBIC) که یک انجمن تجاری غیردولتی متشکل از شرکتها، افراد، آژانسهای توسعه بینالمللی و سازمانهای غیردولتی است، در نوامبر 2016 توسط سفارت اسرائیل با همکاری شرکای بخش خصوصی دو طرف، جهت ترویج و مشارکت در فعالیتهای تجاری و اقتصادی در غنا تأسیس شد. همچنین در سال ۲۰۱۸، «انجمن دوستی اسرائیل و غنا» با هدف ترویج فرهنگ و استحکام روابط دوستانه بین دو کشور تأسیس شد. بهعلاوه در حوزه فناوری، گزارشهایی مبنیبر استفاده غنا از نرمافزار جاسوسی «پگاسوس» ساخت شرکت اسرائیلی منتشر شده است که نشاندهنده همکاریهای امنیتی و اطلاعاتی بین دو کشور است.
