


20 سال از ظهور جنبش دسترسی آزاد (دسترسی آزاد) برای مقالات میگذرد و مدلهای متفاوتی از نوع انتشار مقالات به عنوان جایگزینی برای مدلهای اشتراکی تثبیت شده، ظاهر شدهاند که به پیچیدگی روزافزون چشمانداز انتشار مقالات دسترسی آزاد کمک میکنند.
یکی از رویکردهای محبوب در دسترسی آزاد به مقالات که به طور گسترده به عنوان مدل «پرداخت از سوی نویسنده» شناخته میشود، بر استفاده از «هزینههای پردازش مقاله» (APC) متکی است که در آن، ناشران برای انتشار مقالات خود هزینه دسترسی آزاد دریافت میکنند. همان طور که چشمانداز انتشار مقالات دسترسی آزاد همچنان به رشد در مقیاس بزرگ ادامه میدهد، مدل APC با حمایت سرمایهگذاران و سیاستهای سازمانی دسترسی آزاد و به تازگی به واسطه مدل خواندن و انتشار و مدل موسوم به «توافقات تحول آفرین» دچار تغییر و تحول میشوند.
چاپ سالانه مقالات درماتولوژی و درمان با هزینه 6850 دلاری
محققان برای ارزیابی هزینههای پردازش مقالات (APC) سالیانه، دادههایی را از فهرست قیمت APC حدود 6 ناشر بزرگ دنیا یعنی اسپرینگر، PLOS، MDPI، فرانتایرز، الزویر، نیچر و ویلی به دست آوردند. مجموعه دادهها شامل قیمتهای APC برای 8712 مجله خاص و 36 هزار 618 نقطه داده (ترکیب مجله- سال) به مدت 5 سال بین سالهای 2023- 2019 است.
دادههای APC از 37 فهرست قیمت ناشر گرفته شده و برای تولید یک مجموعه داده منسجم و قابل استفاده مجدد پاکسازی شدهاند. بیشتر فهرستهای قیمت ناشران شامل حداقل یک ISSN (شماره استاندارد بینالمللی پیایند) یا (شاپا) هستند، اما همیشه مشخص نمیشود که شناسه ارائه شده با شماره سریال چاپی (pISSN) یا الکترونیکی (eISSN) مطابقت دارد یا خیر.
بنابراین، مجموعه داده، چنین تمایزی را ایجاد نکرده و در عوض، دو ستون شاپا شامل ISSN-1 و ISSN-2 است. در مواردی که ناشران یک شاپا ارائه میکنند، آن را به ISSN-1 اختصاص میدهند. در مواردی که ناشران بین eISSN و pISSN تمایز قائل میشوند، eISSN را به ISSN-1 و pISSN را به ISSN-2 اختصاص میدهند.
فهرست قیمتی که «اسپرینگر نیچر» بین سالهای 2021 و 2023 منتشر کرد، امکان بررسی سریع و زمان تولید مقالات برای کاهش تأخیر در انتشار را فراهم کرده است. به عنوان مثال، انتشار سریع مقالات در حوزه «درماتولوژی و درمان» با دو هفته داوری دقیق و سه تا چهار هفته که صرف پذیرش و انتشار آنلاین آنها میشود، با هزینهای 6850 دلاری در سال 2023 صورت میگیرد. بنابراین، «هزینههای سریع خدمات» (RSF)ها به عنوان یک APC برای مجله برتر در نظر گرفته شدهاند.
افزایش 496 دلاری APC برای تعدیل تورم در 2023
اگر بخواهیم میزان APC محاسبه شده برای مقالات را برحسب تورم محاسبه کنیم، باید به این نکته توجه کرد که نرخ تورم به ویژه در دوره پنجساله بین 2019 تا 2023 بالا بوده است. طبق آمار صندوق بینالمللی پول، «شاخص قیمت مصرفکننده» (CPI) جهانی حدود 25.4 درصد، CPI برای آمریکا 19.1 درصد و CPI برای اقتصادهای پیشرفته 16.5 درصد بوده است.
CPI برای اقتصادهای پیشرفته مناسبترین شاخص برای تعدیل تورم عمومی برای APCهای گزارش شده توسط 6 ناشر به شمار میرود. با تعدیل تورم در فهرست قیمتها، هر APC سالانه با استفاده از اقتصادهای پیشرفته CPI به دلار سال 2023 تعدیل شد. از آنجایی که CPI اقتصادهای پیشرفته از سال 2019 تا 2023 حدود 1.165 بوده، APC برای دستیابی به ارزش معادل سال 2023 از حدود 3000 دلار به 3496 دلار رسید.
9 میلیارد دلار درآمد پردازش مقالات 6 ناشر در 5 سال
برای محاسبه تعداد مقالات مشمول APC در هر مجله، تمام مقالات یک مجله و اولین سال نسبت به ارزش APC مورد ارزیابی قرار گرفتهاند. البته برای ماحسبه دقیقتر نمیتوان تخفیفهای درنظر گرفته شده ناشران را هم در نظر نگرفت. مجلات گاهی به نویسندگان تخفیف یا معافیت می دهند درصورتیکه قادر به پرداخت کامل APC نباشند.
بهعنوان مثال، اسپرینگر، الزویر، نیچر و ویلی معافیتها و تخفیفهایی را برای نویسندگان کشورهای با درآمد پایین تا متوسط ارائه میکنند اما بدون دادههای در دسترس عموم، نمیتوان این موارد را مدنظر قرار داد. MDPI از حدود 15 درصد تخفیف در معتبرترین مجلات تا 100 درصد در مجلات جدید یا علوم انسانی را اعلام کرده است.
«فرانتایرز» نیز گزارش داده که 22 میلیون و 900 هزار دلار مبلغ حمایتی را برای بیش از 30 هزار نویسنده در نظر گرفته است. از این مقالات، 44 درصد نویسندگان از آمریکای جنوبی و 38 درصد از کشورهای آفریقایی بودهاند. این مبلغ، حدود 7 درصد از برآورد هزینه را برای این ناشر در سال 2022 در بر داشته است.
برآوردها حکایت از آن دارد که در سطح جهانی، مجموع هزینههای APC 6 ناشر برتر جهان، در دوره پنجساله حدود 8 میلیارد و 349 میلیون دلار اعلام شد که با تعدیل تورمی به معادل 8 میلیارد و 968 میلیون دلار در سال 2023 رسید. به عبارتی، هزینه کارمزد دسترسی آزاد به مقالات تقریبا 3 برابر شده است بهطوری که از 910 میلیون و 300 هزار دلار در سال 2019 به 2 میلیارد و 538 میلیون دلار در سال 2023 افزایش یافت.
بالاترین درآمد: MDPI با 681 میلیون دلار
MDPI با پیشی گرفتن از اسپرینگر نیچر در سال 2021 به بزرگترین ناشر دسترسی آزاد براساس درآمد تخمینی هزینه پردازش تبدیل شد. باوجوداین، هزینه تخمین زده شده برای APCها با MDPI در سال 2022 به 687 میلیون و 400 هزار دلار رسید.
به دنبال نرخ رشد نسبتا پایین 66.9 درصدی، بهویژه در تعداد مقالات طلایی دسترسی آزاد منتشرشده 37.8 درصد، اسپرینگر نیچر در سال 2023 از الزویر به عنوان دومین ناشر بزرگ دنیا پیشی گرفت. ویلی، از سال 2022 تا 2023 افزایش مشابهی را نسبت به الزویر نشان داد.
در این میان، فرانتایرز، تنها ناشری است که با کاهش 25 درصدی درآمد سالانه APC از سال 2022 با حدود 346 میلیون و 100 هزار دلار تا سال 2023 با درآمد 257 میلیون و 900 هزار دلار، کاهش قابلتوجهی را در درآمد سالانه APC نشان میدهد. هم برای فرانتایرز و هم برای MDPI، کاهش درآمد مقالات دسترسی آزاد به ترتیب حدود 30 درصد و 5 درصد، ناشی از کاهش تعداد مقالات منتشرشده از سال 2022 تا 2023 است که میتواند به رسوایی برای این ناشران منجر شود.
اما طبق تازه ترین برآوردهای صورتگرفته در سال 2023، بالاترین درآمد حاصل از APC برای انتشارات MDPI حدود 681 میلیون و 600 هزار دلار؛ برای الزویر حدود 582 میلیون و 800 هزار دلار؛ و برای اسپرینگر نیچر حدود 546 میلیون و 600 هزار دلار اعلام شده است.
گزارش ندا اظهری، مترجم را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.
