

محمد وحیدی: تام هیدلستون، بازیگر نقش لوکی در دنیای سینمایی مارول، بعد از عملیات ۷ اکتبر، موضعی علیه رژیم اسرائیل گرفت و ویدئویی از خود در اینستاگرام گذاشت که از غزه و کشتار مردم فلسطین گفته بود. در مقابل، گَل گَدوت، بازیگر نقش واندر وومن در دنیای سینمایی دیسی، از رژیم اسرائیل حمایت کرده بود که البته باتوجهبه اظهارات قبلی، چیز عجیبی هم نیست. لیست این دوقطبی در اهالی سینما و سلبریتیها در جهان به این دو نفر خلاصه نمیشود. از دیوید شویمر، بازیگر نقش راس در سریال فرندز که پستی در صفحه اینستاگرام خود با پرچم رژیم اسرائیل گذاشت، تا مارک روفالو، بازیگر نقش هالک/دکتر بنر در دنیای سینمایی مارول که حتی در جشنوارههای مختلف با نشانی به رنگ پرچم فلسطین بر کتوشلوار خود در فرش قرمزها ظاهر شده بود، یا ناتالی پورتمنِ متولد اورشلیم که قبلاً در مخالفت با رژیم اسرائیل مصاحبههایی داشت و اقداماتی مثل تحریم جشنوارههای اسرائیلی انجام داده بود، اما این بار به حمایت از اقدامات رژیم اسرائیل پرداخت. به این لیست میتوان خیلیها را افزود تا جایی که اکنون میشود تیمهای فوتبالی تشکیل داد و یک جام جهانی بین حامیان فلسطین و حامیان رژیم اسرائیل در هالیوود راه انداخت.
یعقوب آقا، آکتور سینما2
زندگی در محلههای یهودینشین در اروپای شرقی یا گِتوها یا اولین کیبوتسهای شکلگرفته در فلسطین تحت قیمومیت انگلیس، انگار راهی پیشِپای تو نمیگذارد که برای رسیدن سریعتر به پول، در میان هزار و یک کسبوکار و شغل، باید سراغ سرگرمی بروی. کار سخت، فضای بسته و اتمسفر پیرامون جوامع یهودی، تعداد زیادی از آنها را به سمت پول درآوردن از اوقات فراغت مردم کشاند، حتی قبل از جنگ جهانی دوم و مهاجرت یهودیها به آمریکا، بهترین سالنهای نمایش، سیرکها و کافههایی که بعد آمدن دوربین فیلمبرداری، فیلم صامت نشان میدادند، برای یهودیان بود. مثل خانواده لورنز که در سال ۱۹۰۵ از آلمان به فلسطین رفته بودند. پُربیراه نیست که کافه لورنز در خیابان یافای شهر اورشلیم (قدس) را اولین سینمای یهودی برای یهودیان با نشاندادن فیلمهای صامت، بدانیم. اما اولین ساختِ فیلم توسط یهودیان در فلسطین تحت قیمومیت انگلیس که در همان فلسطین هم فیلمبرداری شده، به سال ۱۹۱۱ با مستند «اولین فیلم فلسطین» ساخته موری روزنبرگ برمیگردد. این سالها تا زمان بیانیه بالفور و فروپاشی عثمانی، عموماً ساختههای داخل فلسطین توسط یهودیان، مستندهای خبری یا تحقیقی، در مورد وضعیت یهودیان در کیبوتسها یا واکاوی شرایط گِتوهای یهودینشین اروپای شرقی بود. تا ۱۹۱۷ که از زیر یوغ دولت قیمومیت بیرون آمدند و اولین کمپانی فیلمسازی توسط یعقوب بن دوف در کیف اوکراین برای ساخت مستندهای تاریخی برای یهودیان افتتاح شد. کسی که لحظه ورود ژنرال آلنبی، فرمانده قشون انگلیس به اورشلیم (قدس) در یک ماه قبل از بیانیه بالفور را فیلمبرداری کرد و اسم اولین فیلمش را هم «یهودیه آزاد» گذاشت. همین آقا یعقوب بن دوف فیلمهای دیگری با حمایت و سفارش صندوق ملی یهودیان (صندوقی که مسئول خرید زمینهای فلسطینیان و از اولین بنیانهای تشکیل آژانس یهود بود) ساخت.
اولین فیلم با دیالوگ و با حضور بازیگران یهودی در سال ۱۹۲۳ که بسیاری این فیلم را اولین فیلم اسرائیلی میدانند. بعدها یعنی حدود ۱۹۳۴ تا ۱۹۳۵ باروخ آگاداتی، رقصنده باله یهودی-روسی، تمام آرشیو فیلمهای یعقوب بن دوف را میخرد و اولین فیلم خودش را برای آژانس یهود به اسم «این همان سرزمین است» میسازد. اتفاقی که بعد از تشکیل دولت اسرائیل مهم میشود.
اختراع ژانر یهود3
در سال ۱۹۴۸، زمان تشکیل رژیم اسرائیل، باروخ آگاداتی که ارتباطات خوبی با اعضای هاگانا داشته (یکی از گروههای شبهنظامی و افراطی یهودی که کار آنها ترور بوده و در تشکیل موساد نقش داشته است)، به همراه یوسف ناوونِ صدابردار و ابیگیل دایموندِ تهیهکننده و یک سرمایهگذار، مردخای ناوون، با اطلاعاتی که از آژانس یهود در مورد زمینهای فلسطینیها داشتند، بهترین زمین را برای تشکیل استودیو، آزمایشگاه و کارگاه ساخت تجهیزات فیلمبرداری انتخاب میکنند و در سال ۱۹۴۹ استودیو گوا در انبار چوب متروکهای در صحرای نواتیم تأسیس میشود.
البته که اختلاف است که این اولین کمپانی و استودیو ساخت فیلم رژیم اسرائیل بوده یا استودیوهایی که در منطقه هرتزلیا تأسیس شدند. اما فارغ از این که کدام اول بوده، با تصویب قانون توسعه فیلمهای اسرائیلی در کنست در سال ۱۹۵۴، تولیدات هر دو استودیو بیشتر و شعبات آنها در کل اراضی اشغالی پخش شده است. تا جایی که دهه ۶۰ و ۷۰ میلادی را دهه اوج سینمای اسرائیل میدانند که منجر به اختراع ژانری مختص یهودیان میشود. ژانر بیورکاس یا بورکاس (مثل وسترن اسپاگتی، این ژانر نیز شوخی با غذایی اسرائیلی به نام بورکاس است که طبخ و هضم راحتی دارد. مثل درک فیلمهای بورکاس) که سبکی شبیه تئاترهای کمدیا دل آرته و کمدیهای اسلَپ اِستیک دارد. شخصیتهای ثابت و کلیشهای با داستانهای مضحک که معمولاً تنش بین اشکنازیها و سفارادیها و درگیریهای حسیدیها و میزراهی یا سایر قومیتهای یهودی را به تصویر میکشد.
یا مثلاً ژانر دیگری که در همین دهه ۶۰ میلادی اختراع شد، ژانر حساسیت جدید (حسهای نو) بود که تحتتأثیر سینمای موج نو فرانسه و با کارکرد جایزه گرفتن از جشنوارههای هنری اروپایی رواج پیدا کرد. نکته جالب این که انگار ژانر بورکاس (با تمام جوایزی که گرفته مثل اولین نامزدی اسکار و اولین جایزه گلدنگلوب که برای فیلمی در همین ژانر است)، اما ژانر حسهای نو با این که گرایشی انتقادیتر نسبت به فرهنگ و زیست یهودیها دارد، اما بهخاطر نمایشِ درد و رنج یهودیان در مهاجرت، در اروپا و حتی در مواجه با ساکنین فلسطین، بیشتر برای بیرون از فضای داخلی اسرائیل مصرف دارد.
بعد از دهه ۷۰ و با گسترش بیشتر تلویزیون، سینما در داخل اسرائیل محبوبیتش را از دست داد تا جایی که در دهه ۸۰ و ۹۰ میلادی خیلی از سینماها اعلام ورشکستگی کردند و کمپانیها به سمت تولیدات تلویزیونی رفتند یا به ساخت فیلمهای اشتراکی با کشورهای دیگر، بهخصوص با هالیوود روی آوردند. حتی تا الان میتوان این سیاست سینمای مصرف داخلی رژیم اسرائیل و سینمای مصرف خارجی رژیم اسرائیل را دید. بهخصوص که تولیدات بعد از سال ۲۰۰۰ بیشتر مصرف گردشگری و جذب توریست و مهاجر دارد.
جشنواره فیلم اورشلیم
دلیلی که میشود برای کمتر علاقهمند بودنِ جامعه داخل رژیم اسرائیل به سینما آورد، در عین این که یهودیان و بهخصوص یهودیان ساکن اسرائیل حضور گستردهای در صنعت سینمای جهان دارند، اختلاف قومیتی و تفکری با یکدیگر و چندپاره بودن فرهنگ و سلیقه جمعیت داخل سرزمینهای اشغالی است. بهخصوص که مهاجرت یهودیان از نقاط مختلف و پذیرش مهاجران غیریهودی بهعنوان نیروی کار و شهروند درجه ۲ باعث ساخت آثار گوناگون و متنوع برای همه سلیقهها نشده که هیچ، باعث بروز اختلافاتی هم در داخل شده است. در اوج همان کمشدن رغبت به سینما، اقداماتی برای جاانداختن تولیدات سینمایی رژیم اسرائیل و کمکردن این میل انجام شد.
از راهانداختن جشنواره فیلم اورشلیم و جایزه وُلگن به سبک جشنواره کن توسط لیا فان لیر تا اسکار اسرائیلی توسط آکادمی سینما و تلویزیون اسرائیل (که از شرکتهای سرمایهگذار آن، شرکت املاک و مستغلات «رئالیتی» است که کار آن ساختوساز و خریدوفروش ملک هم در اراضی اشغالی و هم در کرانه باختری است) که بعداً شد جایزه اوفیر، تا جشنواره فیلم حیفا که توسط وزارت آموزشوپرورش اسرائیل و شهرداری حیفا برگزار میشود. همه اینها در دهه ۸۰ شکل گرفت، در کنار حجم گسترده تولیدات یونایتد کینگ، گروبس فیلم که خبرگزاری گروبس را داشت، تا حتی کمپانی فوروم سینماز در لیتونی که شروع به ساخت آثاری برای ترغیب یهودیان شرق اروپا و مخصوصاً لیتونی برای مهاجرت یهودیان کرد.
در همین سالها بود که سیاست ساخت فیلم برای جشنوارههای خارجی و دادن فاند هنری و سرمایهگذاری روی فیلمهای دیگر برای ساخت در اسرائیل پیش گرفته شد. بهعنوان مثال همین آکادمی فیلم و تلویزیون اسرائیل پلتفرمی راهاندازی کرده که شما میتوانید در مسیر حرکت از شهری به شهری دیگر، لوکیشن فیلمهای ساخته شده در مسیر را ببینید و در راه موسیقی متن فیلم را هم گوش کنید. به همین دلیل سرانه حدودی فروش فیلم در داخل اسرائیل اگر حولوحوش ۹۰ میلیون یورو میچرخد، اما طبق اعلام شورای فیلم اسرائیل، سود حاصل از گردشگری و ساخت فیلم در اسرائیل برای حضور در جشنوارهها و سرمایهگذاری در پروژههای هالیوودی گردشی بیش از ۱۰۰ میلیون یورو دارد.
پینوشت
1. اشاره به اسم فیلم «بهخاطر یک مشت دلار بیشتر» ساخته سرجیو لئونه 2. اشاره به اسم فیلم «حاجیآقا، آکتور سینما» از اولین ساختههای سینمای ایران 3. اشاره به اسم کتاب «اختراع قوم یهود» نوشته شلومو زند
