پیشنهاد ترامپ مبنی بر پذیرش فلسطینیها از غزه توسط مصر و اردن با مخالفت قاطع از سوی این دو کشور متحد آمریکا و خود فلسطینیها روبرو شد که نگرانی دارند اسرائیل هیچگاه اجازه بازگشت آنها را نخواهد داد. ترامپ روز شنبه این پیشنهاد را مطرح کرد و گفت که از رهبران این دو کشور عربی خواهد خواست که جمعیت بیخانمان غزه را بپذیرند تا ما بتوانیم کل آنجا را پاکسازی کنیم. او افزود که اسکان بیشتر جمعیت ۲.۳ میلیوننفری غزه میتواند موقتی یا بلندمدت باشد.
ترامپ گفت که در حال حاضر این مکان عملاً یک محل تخریب است و به ویرانیهای وسیعی که نسلکشی ۱۵ماهه صهیونیستها بر جای گذاشته اشاره کرد. او تصریح کرد: ترجیح میدهم با برخی از کشورهای عربی درگیر شوم و مسکن در مکان دیگری بسازم، جایی که فلسطینیان شاید بتوانند برای تغییر در صلح زندگی کنند.
پس از این صحبتها، حماس و تشکیلات خودگردان فلسطین این ایده را محکوم کردند. ایمن صفدی، وزیر امور خارجه اردن به خبرنگاران گفت که رد پیشنهاد انتقال فلسطینیها توسط کشورش محکم و بدون تزلزل است. وزارت امور خارجه مصر هم در بیانیهای اعلام کرد که انتقال موقت یا بلندمدت فلسطینیها خطر گسترش درگیری در منطقه و تضعیف چشماندازهای صلح و همزیستی میان مردم آن را به همراه دارد.
از سوی اسرائیل اما واکنشی فوری به این پیشنهاد ارائه نشد. شریکهای دولت راستگرای بنیامین نتانیاهو مدتهاست که از چیزی به نام مهاجرت داوطلبانه تعداد زیادی فلسطینی و بازگشت شهرکهای یهودی به غزه حمایت کردهاند. بتسلل اسموتریچ، وزیر دارایی رژیم که اکنون عضو مهم ائتلاف حاکم نتانیاهو است، این پیشنهاد ترامپ را ایده عالی نامید.
گروههای حقوق بشر پیشتر، اسرائیل را به پاکسازی قومی متهم کردهاند. کارشناسان سازمان ملل هم این موضوع را سیاستی میدانند که توسط یک گروه قومی یا مذهبی طراحی شده تا جمعیت غیرنظامی یک گروه دیگر را از مناطق خاصی با استفاده از روشهای خشونتآمیز و ترس آفرین بیرون کند. عمر شاکر، مدیر بخش اسرائیل و فلسطین در سازمان دیدهبان حقوق بشر گفت که اگر پیشنهاد ترامپ عملی شود، به یک تشدید نگرانکننده در پاکسازی قومی مردم فلسطین منجر خواهد شد و رنج آنها را به طور تصاعدی افزایش خواهد داد.
تاریخچه جابهجایی
قبل و در حین جنگ ۱۹۴۸ که پیرامون تأسیس اسرائیل بود، حدود ۷۰۰ هزار فلسطینی، اکثریت جمعیت پیش از جنگ از خانههای خود فرار کردند یا از بهاجبار از آنجا رانده شدند، اتفاقی که فلسطینیها از آن بهعنوان نکبه، به معنای فاجعه یاد میکنند. رژیم از بازگشت آنها جلوگیری کرد، چون بازگشت آنها باعث میشد که اکثریت جمعیت فلسطینی در مرزهای اسرائیل شکل بگیرد. پناهندگان و نسلهای آنها اکنون حدود ۶ میلیون نفر هستند، با جوامع بزرگ در غزه که اکثریت جمعیت را تشکیل میدهند و همچنین در کرانه باختری اشغالی، اردن، لبنان و سوریه.
در جنگ ۱۹۶۷ خاورمیانه، زمانی که رژیم، کرانه باختری و غزه را اشغال کرد، ۳۰۰ هزار فلسطینی دیگر آواره شدند و عمدتاً به اردن رفتند.
بحران پناهندگان چند دههای یکی از مسائل مرکزی درگیری اسرائیل و فلسطین بوده و یکی از سختترین مسائل در مذاکرات صلح بوده که آخرین بار در سال ۲۰۰۹ به بنبست رسید. فلسطینیها ادعای حق بازگشت دارند، درحالیکه اسرائیل میگوید آنها باید در کشورهای عربی همسایه پذیرفته شوند.
بسیاری از فلسطینیها جنگ اخیر در غزه را که در آن، تمام محلهها به خاک و خون کشیده شده و ۹۰ درصد جمعیت از خانههای خود رانده شدهاند، بهعنوان یک نکبه جدید میبینند. آنها نگراناند که اگر تعداد زیادی از فلسطینیها از غزه خارج شوند، آنها هم هیچگاه به خانههای خود باز نخواهند گشت.
پافشاری بر ماندن در سرزمین خود جزء فرهنگ فلسطینیها است و روز یکشنبه در غزه، وقتی که هزاران نفر تلاش کردند تا به بخشهای ویرانشدهتر سرزمین خود بازگردند، این موضوع بهوضوح نمایش داده شد.
خطقرمز برای کشورهایی که با اسرائیل صلح کردهاند
زمانی که برخی مقامات اسرائیلی آن را مطرح کردند، مصر و اردن بهشدت ایده پذیرش پناهندگان غزه را در ابتدای جنگ رد کردند. هر دو کشور با اسرائیل صلح کردهاند؛ اما از ایجاد یک دولت فلسطینی در کرانه باختری اشغالی، غزه و قدس شرقی حمایت میکنند. آنها نگراناند که جابهجایی دائمی جمعیت غزه ممکن است این امکان را غیرممکن سازد.
عبدالفتاح السیسی، رئیسجمهور مصر همچنین نسبت به پیامدهای امنیتی انتقال تعداد زیادی فلسطینی به صحرای سینا در مرز غزه هشدار داده است.
حماس و گروههای دیگر شبهنظامی عمیقاً در جامعه فلسطینی ریشه دارند و احتمالاً همراه با پناهندگان به مصر خواهند رفت که به معنای آن است که جنگهای آینده در خاک مصر رخ خواهد داد. این میتواند معاهده صلح تاریخی کمپ دیوید را که ستون فقرات ثبات منطقهای است، تضعیف کند.
همین اتفاق در لبنان در دهه ۱۹۷۰ رخ داد، زمانی که سازمان آزادیبخش فلسطین یاسر عرفات، گروه شبهنظامی پیشرو آن زمان، جنوب لبنان را به محلی برای حملات به اسرائیل تبدیل کرد. بحران پناهندگان و اقدامات سازمان آزادیبخش فلسطین کمک کرد تا لبنان وارد جنگ داخلی ۱۵ساله در سال ۱۹۷۵ شود. اسرائیل دو بار به لبنان حمله و جنوب لبنان را از سال ۱۹۸۲ تا ۲۰۰۰ اشغال کرد.
اردن که در سال ۱۹۷۰ با سازمان آزادیبخش فلسطین درگیر شد و آن را تحت شرایط مشابه اخراج کرد، هماکنون بیش از دو میلیون پناهنده فلسطینی را در خود جایداده که اکثریت آنها شهروندی اردن را دریافت کردهاند.
آیا ترامپ میتواند مصر و اردن را مجبور به پذیرش پناهندگان کند؟
پاسخ این پرسش بستگی به میزان جدیت ترامپ در مورد این ایده و اینکه تا چه اندازه آماده است پیش برود، دارد. تعرفههای آمریکا یکی از ابزارهای اقتصادی موردعلاقه ترامپ یا تحریمهای آشکار میتواند برای اردن و مصر ویرانگر باشد. این دو کشور هر سال میلیاردها دلار کمک مالی از آمریکا دریافت میکنند و مصر هم اکنون در بحران اقتصادی به سر میبرد.
اما پذیرش مهاجران میتواند همچنین بیثباتکننده باشد. مصر میگوید در حال حاضر میزبان حدود ۹ میلیون مهاجر است، از جمله پناهندگان جنگ داخلی سودان. اردن که جمعیتی کمتر از ۱۲ میلیون نفر دارد، بیش از ۷۰۰ هزار پناهنده، عمدتاً از سوریه را میزبانی میکند.
فشار آمریکا همچنین میتواند به بیگانه کردن متحدان کلیدی در منطقه که ترامپ روابط خوبی با آنها داشته، منجر شود، نهتنها السیسی و شاه عبدالله دوم اردن، بلکه رهبران عربستان سعودی، قطر و ترکیه که همه از قضیه فلسطین حمایت میکنند. این ایده میتواند تلاشها برای میانجیگری یک توافق تاریخی بین عربستان سعودی و اسرائیل برای عادیسازی روابط را پیچیده کند، چیزی که ترامپ در دوره قبلی خود تلاش کرده بود و امیدوار است در دوره کنونی خود به پایان برساند.