سیستم سنتی آموزش عالی دنیا بهویژه در سالهای اخیر رو به تغییر است و دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی تلاش میکنند هم کیفیت رشتههای تحصیلی را بالاتر برده و هم کیفیت مقاطع تحصیلی را بهبود بخشند تا دانشجویانی با مهارت بالا و آماده برای ورود به بازار کار را تحویل جامعه دهند. کوتاهتر شدن دورههای تحصیلی در دانشگاهها، غیرحضوری کردن برخی دورههای آموزشی یا حتی ترکیبی کردن آنها بهصورت آموزشهای آنلاین و حضوری، مهارتی کردن بسیاری از دورههای تحصیلی و ادغام رشتهها به منظور کاربردیتر کردن آنها، ازجمله راهکارهاییاند که سیستمهای آموزش عالی در کشورهای مختلف دنبال کردهاند تا بتوانند انگیزه افراد را برای ثبتنام در دانشگاهها و ادامه تحصیل در دانشگاهها که در سالهای اخیر کمرنگتر شده، افزایش دهند.
آنها همچنین برای تنوع بخشیدن به رشتههای تحصیلی چگونگی ارائه دروس آموزشی را نیز تغییر داده و دروس مشترکی را در برنامههای درسی گنجاندهاند که در عین فشرده نبودن بتواند نیاز دانشجویان را در رشتهها برآورده کند. از سوی دیگر به نظر میرسد دانشگاهها به این نتیجه رسیدهاند که ایجاد تنوع بیشتر در نوع رشتههای تحصیلی و ترکیب آنها با یکدیگر میتواند زمینه بالا بردن مهارت را بین دانشجویان افزایش داده و حتی موفقیت آنها را در اشتغال و یافتن شغل مورد علاقه خود بیشتر کند.
بنابراین زمینه دستیابی به این اهداف ایجاد تحولاتی است که بتواند پاسخگوی نیاز دانشجویان هم در زمینه تحصیلی و هم در زمینه اشتغال باشد. سالهاست برخی دانشگاههای دنیا به شیوهای نوین در یکپارچهسازی و ادغام رشتههای مختلف با یکدیگر و در این راستا به تدوین برنامههای درسی مختلف برای این رشتههای ادغامشده پرداختهاند که میتواند سیستم آموزشی سنتی را متحول کرده و دریچه تازهای را رو به آینده بگشاید.
شروع نوآوری در رشتهها با شیوه CS+X
دانشگاه «نورث ایست» اولین دانشگاهی است که در سال 2001 رشتههای ترکیبی را با مجموعهای از برنامههای ترکیبی شامل علوم کامپیوتر با سایر رشتهها که تحت عنوان رشتههای ترکیبی CS+X شناخته میشود، راهاندازی کرد. نزدیک به دو دهه و نیم بعد، 270 رشته ترکیبی و یکپارچه در رشتههای مختلف از سوی این دانشگاه ارائه شده است بهطوری که حدود 8401 دانشجو که تقریباً نیمی از دانشجویان این دانشگاه را تشکیل میدهند، در پاییز سال گذشته برای تحصیل در این رشتهها ثبتنام کردهاند. دو ایده اصلی در این بین مطرح میشود؛ یکی این که در دنیای امروز هر رشتهای یک حوزه فناوری است.
به این معنا که در هر رشته و صنعتی نقشها و فرصتهایی برای رشته علوم کامپیوتر وجود دارد. به عبارتی هر رشتهای به افرادی نیاز دارد که هم این رشته را درک کنند و هم از این مسئله مطلع باشند که چگونه میتوانند نرمافزار و ابزارهای موردنیاز دنیای دیجیتالی را خلق کنند که در آن زندگی میکنند. درواقع، ادغام و یکپارچهسازی رشتهها به دانشجویان کمک میکند تا با تحصیل در یک رشته ادغامشده به جای کسب دو مدرک جداگانه یک مدرک واحد در قالب دو رشته اخذ کنند.
به عبارتی اگر دانشجویان انتخاب کنند در رشتههای یکپارچه تحصیل کنند، میتوانند 3 سال مدرک کارشناسی و 2 سال مدرک کارشناسی ارشد را تنها طی چهار سال به اتمام برسانند و یک سال در زمان تحصیل صرفهجویی کنند و نیازی به حضور در آزمون ورودی مؤسسات تحصیلات تکمیلی نیز ندارند. علاوه براین، رشتههای یکپارچه، بازار کار وسیعتری را نیز پیش روی دانشجویان قرار میدهند بهطوریکه آنها غیر از یک مهارت، به دو مهارت مجهز میشوند که همین امر، به آنها امکان میدهد در حوزههای وسیعتری بتوانند به دنبال کار بگردند.
ایده دوم به جمعیتشناسی مربوط میشود بهطوری که رشتههای یکپارچه و ترکیبی میتوانند دانشجویانی را که ممکن است علاقهای به علوم کامپیوتر نداشته باشند و حتی دانشجویانی را که حضور کمرنگتری در این قبیل رشتهها دارند از جمله زنان و دانشجویان سیاهپوست و اسپانیایی را تشویق به تحصیل در این رشتهها کنند.
به نظر میرسد برخی اعداد و ارقام در برخی از جمعیتها این نظریه را اثبات میکند. مقالهای که در سال 2022 از سوی برخی محققان منتشر شد نشان داد درصد زنانی که در دانشگاه «کلیولند» در رشتههای سنتی علوم کامپیوتر تحصیل میکنند از 16 درصد در سال 2014 به 21 درصد در سال 2020 افزایش یافته است.
اما زمانی که رشتههای علوم کامپیوتر به شکل یکپارچه و ترکیبی درمیآیند و از حالت تکرشته سنتی خارج میشوند، درصد زنان حاضر در این رشته رشد چشمگیری پیدا میکند بهطوری که در همین بازه زمانی از 18 درصد به 39 درصد افزایش یافته است.
شمار محدودی از مؤسسات دیگر نیز طرح دورههای ترکیبی CS+X را در این سالها راهاندازی کردهاند که از آن جمله میتوان به دانشگاه «اینلینویز» اشاره کرد که نخستین رشتههای یکپارچه خود را در سال 2014 ارائه کرد و در حال حاضر 14 رشته یکپارچه را به دانشجویان خود ارائه میکند. آمارها حکایت از آن دارد که بسیاری از دانشگاهها و مؤسسات آموزشی در این مسیر به موفقیت دست پیدا نکردند و در میانه راه، از ادامه یکپارچهسازی رشتهها انصراف دادند.
دانشگاه «ایلینویز» نمونه دیگری از دانشگاههاست که تصمیم گرفته تغییراتی را در رشتههای تحصیلی برای پاسخگویی به تقاضاهای رو به رشد اعمال کند. در این راستا قرار است رشته علوم کامپیوتر با انواع رشتههای علوم پایه، تجارت، موسیقی و غیره گسترش یابد. پیش از اینکه این دانشگاه ترکیب رشتههای CS+X را انجام دهد، دانشگاه پیشتر دو رشته ترکیبی علوم کامپیوتر را به دانشجویان ارائه داده بود.
مدرک ریاضی و علوم کامپیوتر برای اولین بار در سال 1965 ارائه شد و مدرک آمار و علوم کامپیوتر در سال 1988 تأسیس شد. در سال 2013 هیئت آموزش عالی ایلینویز، رشتههای CS+X را تصویب کرد و دانشجویان توانستند در پاییز 2014 بهطور رسمی برای تحصیلی در این رشتههای یکپارچه ثبتنام کنند.
رشتههایی که در آن زمان ارائه میشد، علوم کامپیوتر و انسانشناسی، علوم کامپیوتر و نجوم، علوم کامپیوتر و شیمی و علوم کامپیوتر و زبانشناسی بودهاند. در پاییز 2017 رشتههای یکپارچه علوم کامپیوتر و علوم زراعی، علوم کامپیوتر و موسیقی و در تابستان 2018 نیز رشتههای علوم کامپیوتر و تبلیغات، علوم کامپیوتر و اقتصاد، علوم کامپیوتر و جغرافیا، علوم کامپیوتر و GIS و علوم کامپیوتر و فلسفه نیز به رشتههای قبلی اضافه شدند. برای موفقیت دانشگاه در پیشبرد رشتههای یکپارچه جدید استادان و اعضای هیئتعلمی از هر دو رشتههای ترکیبشده با یکدیگر تعاملات بیشتری انجام دادهاند تا بهتر بتوانند این رشتهها را توسعه دهند.
مقامات این دانشگاه، هدف از یکپارچهسازی رشتهها و طرح CS+X را تبدیل دانشجویان به رهبران X (رشتههای مختلف) با استفاده از فناوریهای دیجیتال عنوان کردهاند. استخدام اعضای هیئتعلمی جدید هم که براساس رشتههای CS و X صورت میگیرد، بین این دو رشته تقسیم شدهاند و همین امر، توانایی دانشگاه را برای ارائه دورههای فهرستبندیشده افزایش میدهد.
همچنین دانشگاه استنفورد نمونه دیگر دانشگاهها به شمار میرود که با شیوه نوین آموزشی یک دوره آزمایشی CS+X را در پیش گرفته است که با اعتراض دانشجویان نسبت به فشرده بودن دروس ارائهشده مواجه شد و همین باعث شد که طرح با شکست روبهرو شود.
همچنین رئیس گروه علوم و مهندسی کامپیوتر دانشگاه «مینهسوتا» معتقد است افزایش تعداد دانشمندان زن کامپیوتر یکی از دلایل اصلی مشارکت در پروژه جدید بوده است. حدود 25 درصد از دانشجویان علوم کامپیوتر دانشگاه «مینهسوتا» را زنان تشکیل میدهند که به لطف تلاشهای صورتگرفته توسط اعضای هیئتعلمی زن برای در دسترس کردن رشته علوم کامپیوتر، تعداد دانشجویان زن این رشته تا 15 درصد رشد کرده است. مقامات این دانشگاه ابراز امیدواری کردهاند طرح یکپارچهسازی رشتهها که بهطور رسمی در سال آینده مورد استفاده قرار خواهد گرفت منجر به ثبتنام بیشتر زنان در رشتههای علوم کامپیوتر در دانشگاه «مینهسوتا» خواهد شد.
در این دانشگاه تلاش شده رشتهها بهگونهای با یکدیگر ترکیب شوند که بهویژه برای دانشجویان دختر در دسترستر بیشتری باشند. درواقع به نظر میرسد در این روش جدید به جای اینکه مردم را به سمت رشته محاسبات بکشانند محاسبات را به سمت مردم هدایت کنند.
دیگر مطالب پرونده «فرهیختگان» درباره این موضوع را در زیر بخوانید: