با انتشار متن کامل توافق‌نامه جامع راهبردی ایران و روسیه، دریچه جدیدی از همکاری‌ها بین دو کشور گشوده شد. توافق‌نامه‌ای 47 ماده‌ای که بند‌های مختلفی را شامل شده و عرصه‌های متعددی را برای تعاملات بین دو کشور در بر می‌گیرد. در این بین ماده 30 آن را باید پنجره فرصت ویژه‌ای در عرصه علمی و فناوری کشور به حساب آورد. ماده‌ای که در 5 بند تنظیم شده و در آن به تقویت روابط بلندمدت و سازنده در زمینه‌های تحصیلات عالی، علوم، فناوری و نوآوری، مشارکت مستقیم میان مؤسسات آموزشی و علمی تحصیلات عالی، تبادل تجربه و اطلاعات در حوزه مسائل مربوط به تنظیم مقررات قانونی، کمک به ادامه تحصیل شهروندان در مؤسسات دو کشور و یادگیری زبان‌های رسمی از سوی دو کشور تأکید شده است. با وجود این اتفاق، اما سابقه همکاری‌های علمی ایران و روسیه را نمی‌توان محدود به توافق‌نامه جدید دانست؛ چرا‌که سال‌هاست دانشگاه‌های کشور با دانشگاه‌های روسی، تفاهم‌نامه‌های همکاری مختلفی را برای تعریف پروژه‌های مختلف، تبادل دانشجو و اساتید و برگزاری دوره‌های مشترک امضا کرده‌اند، اما به نظر می‌رسد تا امروز آنطور که باید ظرفیت علمی دو کشور، مورد استفاده قرار نگرفته است. ظرفیتی که درصورت بهره‌مندی از آن می‌تواند بسترساز رسیدن به دستاورد‌های علمی و فناورانه قابل توجهی برای هر دو کشور باشد.

ایران چهلمین همکار علمی روسیه است!
یکی از مؤلفه‌های مهم در حوزه تعاملات علمی بین کشور‌ها را باید سهم برون‌داد‌های علمی مشترک منتشر شده دانست؛ چراکه هر چه تعداد اینگونه مقالات بالاتر باشد، معنایش داشتن تعاملات بیشتر بین پژوهشگران، محققان و اساتید دو کشور خواهد بود. اما سهم مقالات مشترک منتشر شده ایران با همکاری روسیه بر اساس آمار منتشر شده در اسکوپوس طی سال‌های 2014 تا 2024 از مجموع 713 هزار مقاله منتشرشده، درمجموع 5 هزار و 974 مقاله با همکاری روس‌ها منتشر شده که نشان‌دهنده سهم 0.8 درصدی این مقالات است؛ هرچند باید این مسئله را هم ملاک قرار داد که هنوز آمار مقالات مربوط به سال 2024، کامل نشده و به احتمال زیاد طی یکی و دو ماه آینده، به این آمار اضافه خواهد شد، اما این افزایش به حدی نیست که بگوییم تغییری در سهم کمتر از یک درصدی مقالات مشترک منتشر شده با روس‌ها خواهد داشت. در مقابل بررسی وضعیت مقالاتی که روس‌ها با همکاری ایران منتشر کرده‌اند هم نشان می‌دهد روس‌ها در بازه زمانی 10 سال گذشته در مجموع یک میلیون و 140 هزار و 578 مقاله منتشر کرده‌اند که از این میان ایران سهم 0.5 درصدی در انتشار مقالات این کشور برعهده داشته تا جایی که جایگاه ایران بین کشور‌های همکار با روسیه در رتبه چهلم قرار دارد.

میانگین سهم روس‌ها در مقالات ایرانی 0.8 درصد در سال
البته بررسی روند طی شده در حوزه همکاری‌های علمی بین دو کشور نشان می‌دهد سهم برون‌داد‌هایی که ایرانی‌ها با همکاری پژوهشگران و اساتید روسی منتشر کرده‌اند از 0.3 درصد در سال 2014 که شامل 181 مقاله منتشر می‌شد، در سال 2024 به یک درصد و انتشار 755 مقاله رسیده است. در این بین سال‌های 2021 و 2022 را که به ترتیب ایران 996 و 981 مقاله مشترک با روسیه منتشر کرده را باید جزو سال‌هایی به حساب آورد که روند تعاملات بین دو کشور، حداقل در یک دهه گذشته در بالاترین حد خود قرار داشته است. درمجموع اگر بخواهیم نگاهی به وضعیت انتشار مقالات مشترک کشورمان با روس‌ها طی یک دهه گذشته به گواه پایگاه استنادی اسکوپوس داشته باشیم، می‌توان روند آن را رو به رشد ارزیابی کرد، اما نمی‌توان به آن دلخوش بود و آن را به عنوان تعامل سازنده تلقی کرد. واقعیت آن است که تنها زمانی می‌توان نشانه‌های همکاری و تعامل قابل قبول را بین دو کشور دید که سهم انتشار مقالات مشترک به عنوان یکی از ارکان وجود تعاملات علمی، بیش از وضعیت امروز شود.

متن کامل گزارش زهرا رمضانی، خبرنگار گروه دانشگاه را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.