کامران باقری، مدیرعامل مرکز نوآوری اسمایلینو: درباره هوش مصنوعی خبر زیاد است. اینکه می‌تواند فیلم و ویدئو تولید کند. سرعت آن بسیار بالا است؛ از ظرفیت پردازشگران چند ده میلیارد دلاری استفاده می‌کند؛ OpenAI برای مدل جدیدش، 300 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خواهد کرد. اینکه مهم‌ترین روند فناوری و سرمایه‌گذاری در دنیاست. خطرات اخلاقی و نیاز به حکمرانی دارد. موج شدید بیکاری به همراه خواهد آورد و موازنه ثروت در کسب‌وکار دنیا را هم به‌شدت جابه‌جا می‌کند. اما من نمی‌خواهم در مورد این موارد صحبت کنم؛ می‌خواهم در مورد تغییر بنیادین در حوزه مدیریت نوآوری و تکنولوژی صحبت کنم و برای اینکه بیشتر به آن فکر کنیم.
تابه‌حال در رشته مدیریت نوآوری و تکنولوژی، همیشه و در تمام کتب و جزوات درسی که مطالعه می‌کردیم و درس می‌دادیم، دغدغه داشتیم که سرعت توسعه تکنولوژی را افزایش دهیم. برای اولین‌بار در دنیا، مهار و کم‌کردن این سرعت به یک دغدغه بزرگ تبدیل شده است. قانون‌گذار، شرکت‌ها و دولت‌ها هر کدام به دنبال شناخت نقش خود هستند و می‌گویند اگر می‌شود سرعت آن را کم کنید. این موضوع در حال تبدیل‌شدن به یک ادبیات است. کتاب‌هایی در یکی، دوسال اخیر به نگارش درآمده که چه کنیم این سرعت کم شود. نوآوری باز جریان غالب در دنیا بود؛ اما به نظر می‌رسد، اتفاقاتی در حال افتادن است که به سمت بسته عمل‌کردن پیش می‌رویم که اتفاق بزرگی است. به نظر می‌آید در پارادایم هوش مصنوعی تعدادی بازیکن بزرگ خواهیم داشت که می‌خواهند بسته بازی کنند و کسی را راه ندهند. بازی‌‌شان هم خیلی بزرگ است.
فناوری انسان‌محور، دغدغه جدی رشته ما بوده است؛ اما الان فناوری هم‌زیستی انسان با ماشین در حال تبدیل‌شدن به یک ادبیات جدی در دنیاست. مالکیت فکری یکی از حوزه‌های مهم در فضای تکنولوژی و نوآوری بوده است؛ اما به نظر می‌آید مدل‌های هوش مصنوعی بازی مالکیت فکری را به شکل جدی و رادیکال تغییر می‌دهد و بازی به سمت مالکیت مدل‌های هوش مصنوعی پیش می‌رود. هرکدام از این موارد، تغییر پارادایم جدی در رشته ماست که باید استادان و دانشجویان این رشته به شکل جدی‌تری به آن بپردازند.
می‌خواهم توجه شما را به یک نکته جلب کنم. ما در رشته مدیریت فناوری با فناوری در ارتباط بودیم و دغدغه ما فناوری بود. اما این (هوش مصنوعی) یک عنصر فناوری‌ساز است که تفاوت بنیادینی محسوب می‌شود، به‌زودی ادبیات خود را وارد رشته ما خواهد کرد و می‌تواند موضوع تحقیق بسیار جدی برای پژوهشگران این حوزه باشد.
می‌خواهم وقت بیشتری را به یکی از اتفاقات بنیادین در دنیا اختصاص دهم که نام آن را «تاج‌گذاری تِک» گذاشته‌ام. اتفاق بزرگی که لابه‌لای بقیه خبر‌ها گم شده است. به طور ساده، به نظر می‌آید برای اولین‌بار در تاریخ، دولت جدید آمریکا دست‌نشانده یک تیم تِک است. در دولت اول ترامپ، او برای به‌قدرت‌رسیدن از فیس‌بوک و کمبریج آنالیتیکا کمک گرفته؛ ولی در این دولت برعکس است و ایشان دست‌نشانده یک تیم تِک است و تمام اخبار در دو سه ماه اخیر، حرف بنده را تأیید می‌کند. اگر این گزاره را بپذیریم، این موضوع یک تغییر عجیب در دنیا ایجاد خواهد کرد که باید دوستان رشته ما باید بیشتر به این موضوع فکر کنند. اسم این پروژه را خودشان پروژه «منهتن2» گذاشتند. پروژه «منهتن1» تولید بمب اتم بود که باعث شد آمریکا خود را از بقیه کشور‌ها جدا کند. این پروژه را «منهتن2» اسم گذاشتند و می‌توانید تصور کنید که منظورشان چیست. اینکه دیدگاه استارتاپی و تِک را در یک دولت اجرا کنید. البته ایلان ماسک فقط یکی از چهره‌های این پروژه است. چهره‌های مشهورتری هم هستند. پیتر تیل، نام اساسی‌تری در این بازی است. اگر دقت کنید، الان دیگر همه نگران شدند. در خبر‌های منتشر شده در روز‌های گذشته، اروپایی‌ها مانند آلمان، انگلیس و ایتالیا از دخالت بیش از حد این تیم در سیاست‌ اروپا شاکی شدند. این اتفاق بسیار بزرگی است. جیمز دیوید وَنْس معاون اول ترامپ را همین تیم معرفی کرده است. کسی که دانشجو و زیر دست پیتر تیل بزرگ شده و با حمایت شخصی ایشان به سنا رفت و حالا معاون اول است. فردی که در رأس AI در دولت آمریکا گذاشتند نیز با همین تیم است. این جریان پدیده‌های عجیبی در پی خواهد داشت. احتمالاً شاهد چابکی و سرعت بالا در تصمیم‌گیری باشیم. دولت‌ها در سرتاسر دنیا سرعت کند و الگوی مشابهی در تصمیم‌گیری دارند که احتمالاً (حضور تیم تک) روند را تغییر خواهد داد و سرعت زیادی را در این زمینه خواهیم دید. دیپلماسی مبتنی بر فناوری، خیلی پررنگ‌تر خواهد شد. سنت سیاست‌ورزی در کشور کنار گذاشته می‌شود و این عمل دنیا را گیج‌وگنگ خواهد کرد.
رگولاتور باید با شرکت تِک چگونه برخورد کند؟ این دو با هم دچار اختلاط می‌شوند و این مسئله تبعات جدی را در پی خواهد داشت. کسانی که اهدافشان در حد رفتن به کره مریخ است، احتمالاً در حوزه سیاست هم اهداف جاه‌طلبانه‌ای را در کوتاه‌مدت دنبال می‌کنند. آخرین مورد که به نظرم از همه مهم‌تر است، آنها به خرید کشور و اداره مستقیم و بی‌واسطه کشور‌ها فکر می‌کنند. احتمالاً آمریکایی‌ها این رودربایستی را در جاهایی کنار خواهند گذاشت. نمی‌دانم صحبت‌های اخیر ترامپ را می‌شنوید که «کانادا باید جزئی از آمریکا باشد» و «کانال پاناما باید برای ما باشد» یا نام خلیج مکزیک به خلیج آمریکا تغییر کرد، معنی‌دار است. آنها به‌زودی احتمالاً بخواهند بدون رودربایستی کنترل کشور‌ها را به دست بگیرند. این پدیده برای اولین‌بار نیست که در دنیا رخ می‌دهد؛ کمپانی هند شرقی زمانی نصف دنیا را اداره می‌کرد. ثروت آن از ثروت دولت انگلیس بیشتر بود. مصطفی سلیمان، CEO واحد هوش مصنوعی مایکروسافت، پیش‌بینی می‌کند که ما به سمت چنین دوره‌ای برمی‌گردیم.
اما در کشور ایران باید چه کنیم؟ به نظرم اولاً خطر جاماندن ابدی داریم. حوزه AI یک شیفت تمدنی است. نیاز به اهل فلسفه و علوم‌انسانی داریم. باید یک عمل‌گرایی خیلی افراطی داشته باشیم. سیستم‌های تصمیم‌گیری ما حتی در بخش خصوصی خیلی کند شد است، ولی اینجا یک عمل‌گرایی جدی را می‌طلبد. به عبارت دقیق‌تر یک نهضت سواد‌آموزی هوش مصنوعی می‌خواهیم و جمعیت کشور باید سواد‌آموزی جدید داشته باشند تا با حوزه AI به‌راحتی خو بگیرند. در فضای جدید شرکت‌های خصوصی باید خط مقدم باشند؛ چراکه سرعت بالا بوده و بازیکنان در آنجا هستند. اشتباه است اگر دولت خود را جلو بگذارد؛ حتماً عقب می‌افتیم. این بازی چون بازی بزرگی است و عدد‌های بزرگی دارد، فکر می‌کنم ادامه شرایط تحریم کار ما را سخت می‌کند. باید در این بازی حضور داشته باشیم و بازیکن فعالی باشیم. در داخل هم باید روی بازیگران بزرگ حساب کرد؛ این بازی استارتاپی نیست و باید آنها را خیلی سریع‌تر زیر سایه شرکت‌های بزرگ تک‌مان ارتباط دهیم.
__________________________________________
پی‌نوشت
متن حاضر ارائه کامران باقری، مدیرعامل مرکز نوآوری اسمایلینو در افتتاحیه هجدهمین کنفرانس ملی و چهاردهمین کنفرانس بین‌المللی مدیریت فناوری و نوآوری است که «فرهیختگان» در قالب یادداشت شفاهی مشروح آن را منتشر می‌کند.