بالاخره بعد از تشکیل چندین جلسه دادگاه، پلتفرم تیک‌تاک برای بیش از صدمیلیون کاربر آمریکایی بسته شد. شاید این اتفاق ساده به نظر برسد اما زمانی‌که رؤسای جمهور چین و آمریکا در کنار پرداختن به مسائل کلان درباره این موضوع هم حرف می‌زنند و از سوی دیگر ترامپ در شلوغ‌ترین روزهای زندگی‌اش در گفت‌وگو با شبکه ان‌بی‌سی به فیلترینگ تیک‌تاک اشاره می‌کند، ماجرا پیچیده‌تر از یک اتفاق ساده می‌شود.

این پلتفرم محبوب چینی سال 2018 وارد آمریکا شد. ابزاری تصویرمحور مثل اینستاگرام که کاربران را به‌ویژه در دوره کرونا سرگرم می‌کرد. رفته رفته تعداد علاقه‌مندان به آن بیشتر شد و سال 2019 سه سناتور آمریکایی برای اولین بار نسبت به این شبکه احساس نگرانی کردند. چرا؟ احتمالا چون تیک‌تاک متعلق به بزرگ‌ترین رقیب آمریکا بود و گوش شنوایی نسبت به کنترلگری‌های کاخ سفید و کنگره نداشت. آمریکایی‌ها شرط گذاشتند که این برنامه باید به یک توسعه‌دهنده آمریکایی فروخته شود وگرنه آن را برای همیشه خاموش خواهند کرد. همزمان با کش‌مکش‌های عجیب و غریب میان دو کشور چین و آمریکا بر سر یک پلتفرم سرگرم‌کننده، روز به روز میزان دانلود و مصرف کاربری آن در ایالات متحده بیشتر می‌شد. نهایتا از روز گذشته تیک‌تاک به صورت رسمی از کار افتاد. اگر‌چه این اتفاق نشانگر قلع و قمع پلتفرم‌ها در کشورهای مختلف است اما این سوال مطرح می‌شود که چرا تیک‌تاک، تبدیل به یکی از کلان‌مسائل مورد بحث دو قدرت بزرگ شد؟

پوریا آسترکی، کارشناس فناوری در گفت‌وگو با فرهیختگان گفت: تیک‌تاک در چین با نام «دوین» فعالیت می‌کند. این شبکه در خود چین حدود شش برابر کاربران آمریکا کاربر دارد. به طور دقیق، تعداد کاربران تیک‌تاک در آمریکا تا پیش از اعمال فیلترینگ حدود ۱۲۰ میلیون نفر بوده است، در حالی که دوین در چین ۷۵۵ میلیون کاربر فعال ماهانه دارد. بنابراین، هنگام پرداختن به موضوع فیلترینگ و حکمرانی بر فضای مجازی، نمی‌توان فاکتورهایی همچون تعداد کاربران، وسعت جامعه مخاطبان و به‌ویژه عوامل اقتصادی را نادیده گرفت.

وی افزود: چین توان اقتصادی قابل توجهی دارد؛ به طوری که حدود پنج یا شش شبکه اجتماعی داخلی در این کشور فعال است، از جمله دوین و وی‌چت که هر دو بیش از ۵۰۰ میلیون کاربر دارند. جمعیت بالای چین، اقتصاد دوم دنیا بودن این کشور، و فضایی که دولت برای کاربران در پلتفرم‌های بومی فراهم کرده، شرایطی ایجاد کرده است که این شبکه‌ها در چین رشد کنند. کاربران در این پلتفرم‌ها احساس امنیت و راحتی دارند و نگرانی از استفاده از داده‌هایشان علیه خود، به‌ویژه در موارد مرتبط با آزادی‌های اجتماعی و مسائل غیرامنیتی و غیرسیاسی، ندارند.

تراشه‌های وارداتی چین از نفت وارداتی‌اش ارزشمندتر است  
آسترکی تصریح کرد: وی‌چت حدود ۱.۲ میلیارد کاربر دارد که بیشتر آن‌ها در خود چین هستند و تقریباً همه چینی‌ها کاربر وی‌چت‌اند. همچنین دوین، با ۷۵۵ میلیون کاربر فعال ماهانه، نمونه دیگری از موفقیت چین در این زمینه است. با در نظر گرفتن تمام این موارد، روشن است که چین امکانات و سیاست‌هایی دارد که به آن اجازه می‌دهد در حوزه حکمرانی و فیلترینگ رفتار متفاوتی داشته باشد.

در ایران حکمرانی دیجیتال «ایجاد محدودیت» تلقی می‌شود  
وی خاطر نشان کرد: ایالات متحده به عنوان سازنده اینترنت و کشوری که بزرگ‌ترین شرکت‌های اینترنتی در شاخه‌های مختلف، از جمله شبکه‌های اجتماعی، متعلق به آن است، ابرقدرت مطلق در این حوزه محسوب می‌شود. البته این موضوع در خارج از چین صدق می‌کند، زیرا شرایط اینترنت در چین متفاوت است. نوع نگاه آمریکا به حکمرانی در این حوزه طبیعتاً با دیدگاهی که ما یا حتی چین و روسیه داریم، متفاوت است. حتی نحوه نگاه روسیه نیز با سایر کشورها فرق دارد. با این حال، در روسیه بسیاری از محدودیت‌هایی که در ایران وجود دارد، دیده نمی‌شود. در ایران، حکمرانی در این حوزه به ایجاد محدودیت تعریف شده است. به جز اعمال محدودیت و فراهم کردن برخی حمایت‌های رانتی برای پلتفرم‌های داخلی، اقدام قابل توجه دیگری در این زمینه انجام نشده است. یکی از دلایل این وضعیت این است که نه اقتصاد و جمعیت ما چنین ظرفیتی را فراهم می‌کند و نه توان تکنولوژیک ما چنین اجازه‌ای می‌دهد.

آمریکایی‌ها اگر موفق به رقابت نشوند سراغ گزینه‌هایی مثل فیلترینگ و جاسوسی می‌روند  
آسترکی افزود: چین بزرگ‌ترین استخراج‌کننده رمز‌ارز در دنیا است. بسیاری از بلاک‌چین‌های مهم در اختیار چینی‌هاست و حتی مهم‌ترین استیبل‌کوین دنیا، یعنی تتر، متعلق به یک شرکت هنگ‌کنگی است. وضعیت چین در این حوزه بسیار خوب است و در زمینه‌های مختلف بلاک‌چین نیز پیشرفت قابل‌توجهی دارد. در این رقابت، هر جا که آمریکایی‌ها بتوانند‌ اقداماتی انجام می‌دهند؛ و هر جا نتوانند، از ابزارهای دیگری مثل جاسوسی صنعتی، خرابکاری و فیلترینگ استفاده می‌کنند.

متن کامل گزارش علی ملکی، خبرنگار گروه نقد روز را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.