صندوق شورای عالی عتف را باید مهم‌ترین رکن حمایت مالی در حوزه پژوهش کشور دانست. با وجود اینکه زمزمه‌های شکل‌گیری این صندوق اولین بار در اسفند ماه ۱۳۹۸ مطرح شده بود، اما عملاً شکل‌گیری آن با ۴ سال تأخیر همراه شد تا عملاً سال‌های پایانی دهه ۹۰ برای حمایت یکپارچه از پژوهش کشور از دست برود. بالاخره آبان ماه ۱۴۰۲ بود که اساسنامه این صندوق مصوب و درنهایت هم در آذر ماه همان سال برای اجرا ابلاغ شد تا این‌گونه، شورای عالی عتف صاحب صندوقی نوپا شود که طبق اساسنامه قرار بود از محل واریز ۶۰ درصد بودجه پژوهشی شرکت‌های دولتی تأمین مالی شود.
صندوقی که بر اساس صحبت‌های پیمان صالحی، دبیرکل شورای عالی عتف در اردیبهشت ماه امسال ۳۸۰ میلیارد تومان از محل بودجه پژوهشی شرکت‌ها اعتبار داشته است. هر‌چند در نگاه اول شاید این مبلغ، رقم قابل توجهی برای حوزه پژوهش باشد، اما واقعیت آن است که برای تکان خوردن عرصه پژوهش کشور، به‌ویژه پژوهش‌های کاربردی و مسئله‌محور، این مبلغ چندان بزرگ نیست.
با این حال، مسئله پراهمیت آن است که صندوق اقدام به انتشار نحوه هزینه‌کرد اعتبارات از محل سامانه ساتع در دو بازه زمانی مختلف کرده است، به‌طوری که در یک گزارش از ابتدای امسال تا مهر ماه و در گزارش دیگری نیز روند تخصیص اعتبارات به عرصه پژوهش کشور تا دهم دی ماه را منتشر کرده است؛ اتفاقی مثبت که می‌تواند گام مهمی در جهت شفافیت اختصاص بودجه‌های پژوهشی محسوب شود.

توزیع ۲۵ درصد اعتبار صندوق عتف
درباره صندوق شورای عالی عتف که با هدف تجمیع و مدیریت منابع مالی حوزه پژوهش و فناوری، هدفمندسازی حمایت‌های مالی این حوزه، تأمین مالی اجرای طرح‌ها و پروژه‌های کلان ملی و تأمین مالی شکل گرفته، مهم‌ترین اتفاق را باید انتقال اعتبارات طرح‌های ساتع به صندوق به ارزش کل بودجه صندوق در اسفند ماه سال گذشته دانست؛ موضوعی که باعث شد تا امکان انتقال این اعتبارات از محل طرح‌های مربوط به سامانه ساتع فراهم شود.
البته بر اساس گزارشی که از سوی خود این شورا منتشر شده، از ابتدای امسال تا دهم دی ماه امسال، در مجموع ۲۸۱ بار بحث توزیع اعتبار از سوی صندوق انجام شده که در مجموع ۹۲ میلیارد تومان اعتبار را شامل می‌شد. رقمی که تا پایان مهر به ۲۳۴ مورد تأمین اعتبار با سهم ۸۲ میلیارد تومانی رسیده بود. اعتباراتی که نگاهی جزئی به آن‌ها نشان می‌دهد هیچ کدام به صورت ۱۰۰ درصدی تخصیص پیدا نکرده‌اند، اما در مجموع ۳۸۰ میلیارد تومان اعتبار این صندوق، حدود ۲۵ درصد از کل آن‌ها برای عرصه پژوهش هزینه شده و از این حجم اعتبارات به‌صورت تقریبی ۸۱ درصد سهم زیرمجموعه‌های وزارت علوم، ۸ درصد شرکت‌های دانش‌بنیان، ۶ درصد سهم مجموعه‌های زیر نظر دستگاه‌های اجرایی، ۲ درصد دانشگاه آزاد و حدود ۱ درصد هم جهاد دانشگاهی بوده است.

۷۸ درصد اعتبارات صندوق عتف در اختیار دانشگاه‌های وزارت علوم
نگاهی جزئی‌تر به عملکرد صندوق نشان می‌دهد که از ۲۸۱ باری که صندوق اقدام به تأمین مالی کرده، ۲۱۰ مورد سهم زیرمجموعه‌های وزارت علوم شده که ۱۸۵ مورد آن به دانشگاه‌ها رسیده است؛ یعنی عملاً از ۹۲ میلیارد تومان اختصاص‌یافته به این حوزه، ۷۸ درصد آن که مبلغی معادل ۷۲ میلیارد تومان بوده به این دانشگاه‌ها رسیده است. البته سهم دانشگاه‌های وزارت علوم از ابتدا تا پایان مهر ماه امسال ۱۵۲ مورد طرح از محل ساتع بوده که سهم آن هم به ۶۳ میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان می‌رسید؛ هر‌چند در این بازه هم فقط ۷۷ درصد از اعتبار ۸۲ میلیارد تومانی به دانشگاه‌ها پرداخت شده است. 
بعد از آن، سهم شرکت‌های دانش‌بنیان با ۳۷ بار تأمین اعتبار از سوی صندوق در رده دوم قرار دارد که در مجموع ۷ میلیارد و ۳۰۰ میلیون تومان اعتبار به آن‌ها رسیده است؛ میزان تنها ۷.۹ درصد از کل اعتبارات این صندوق را شامل می‌شود. سهمی که تا آخر مهر ماه به ۳۳ مورد طرح و اعتبار ۶ میلیارد و ۸۰۰ میلیون تومانی می‌رسید که از کل اعتبارات سهم ۸.۳ درصدی را داشته است. یعنی عملاً ظرف ۴ ماه (از مهر تا دی ماه) تعداد طرح‌های رسیده به این شرکت‌ها ۴ طرح و همچنین سهم اعتباراتشان نیز با رشد ۷ درصدی همراه بوده است.

رشد طرح‌های دانشگاه آزاد بدون رشد اعتبارات!
واحدهای مختلف دانشگاه آزاد نیز توانستند با ۱۹ بار تأمین اعتباری که از سوی این صندوق صورت گرفته، اعتبار یک میلیارد و ۸۰۰ میلیون تومانی جذب کنند؛ رقمی که البته ۱.۹ درصد از بودجه ۹۲ میلیارد تومانی را شامل می‌شود. اما اگر به ۷ ماه نخست امسال نگاه کنیم، تعداد طرح‌ها به ۱۴ عدد و اعتبارات نیز به یک میلیارد و ۸۰۰ میلیون تومان می‌رسید که در این بازه سهم ۲.۲ درصدی از بودجه ۸۲ میلیارد تومانی صندوق عتف برای عرصه پژوهش را دربر می‌گرفت. اما جالب اینجاست که ظرف همین مدت در کنار افزایش ۵ موردی طرح‌ها، عملاً هیچ اعتبار بیشتری به طرح‌ها نرسیده است. 
پژوهشگاه‌های وابسته به وزارت علوم نیز ۱۵ بار به واسطه طرح‌های ساتع از سوی صندوق تأمین اعتبار شدند که مجموع آن‌ها رسیدن ۲ میلیارد و ۴۰۰ میلیون تومان بودجه بوده که این رقم فقط ۲.۵ درصد از کل اعتبار ۹۲ میلیاردی را شامل می‌شد؛ در حالی که این تعداد تا مهر ماه امسال به ۱۳ طرح و اعتبار ۲ میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومانی رسیده بود. سهم پارک‌های علم و فناوری وابسته به این وزارتخانه هم از ۸ طرح با اعتبار یک میلیارد تومانی به ۱۰ طرح و اعتبار یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومانی رسید که معادل ۱.۶ درصد از کل اعتبارات این حوزه می‌شد. به عبارت دقیق‌تر شاهد رشد ۲۵ درصدی در تعداد طرح‌ها و همچنین ۵۰ درصدی در اعتبارات هستیم. 

۱۵ مورد تأمین اعتبار در اختیار ۴ زیرنظام پژوهشی
سهم دانشگاه‌های علوم پزشکی، دانشگاه‌های وابسته به دستگاه‌های اجرایی، پژوهشگاه‌های وابسته به دستگاه‌های اجرایی و جهاد دانشگاهی هر کدام کمتر از ۱۰ مورد تأمین اعتبار از محل طرح‌های ساتع بوده است. به‌طوری‌که درمجموع ۳ طرح رسیده به علوم پزشکی‌ها، ۵ میلیارد تومان به این دانشگاه‌ها خواهد رسید؛ اعتباری که تنها ۰.۵ و کمتر از یک درصد از اعتبارات ۹۲ میلیاردی را شامل می‌شد. جالب است که سهم این دانشگاه هم تا پایان مهر ماه تنها ۲ طرح بود که اعتبار ۳۰۰ میلیون تومانی برای آن‌ها در نظر گرفته شده بود.
برای دانشگاه‌های دستگاه‌های اجرایی هم تا دهم دی ماه، تعداد طرح‌ها از ۲ طرح به ۳ طرح رسید تا از این طریق اعتبارات رسیده به این دانشگاه‌ها نیز از ۳ میلیارد و ۸۰۰ میلیون تومان به ۴ میلیارد تومان برسد. البته طبق اعلام خود صندوق عتف تا امروز بودجه رسیده به این دانشگاه‌ها ۴.۳ درصد از کل اعتبارات بوده است.

تأمین مالی فقط ۲ پروژه سهم جهاد دانشگاهی البته وضعیت برای پژوهشگاه‌های دستگاه‌های اجرایی متفاوت بوده است؛ چرا‌که تعداد طرح آن‌ها از ۸ مورد با اعتبار ۲ میلیارد و ۱۰۰ میلیون تومان به ۷ مورد با اعتبار ۲ میلیارد و ۱۰۰ میلیون تومان رسیده که درمجموع هم ۲.۳ درصد اعتبارات به این بخش رسیده است. این کاهش طرح‌ها را می‌توان به معنی اتمام انجام طرح یا متوقف شدن آن به حساب آورد. 
سهم جهاد دانشگاهی‌ها هم بدون تغییر مانده و همان ۲ طرحی که تا آخر مهر ماه در اختیار داشت، برای دی ماه نیز به ثبت رسیده و اعتبار آن هم از ۸۰۰ میلیون تومان تغییر نکرده است. با این حال، سهم پرداختی به جهاد تا پایان مهر ماه یک درصد از کل اعتبارات و در دهم دی ماه هم به ۰.۹ درصد رسیده است.