سفر رئیس‌جمهور به تاجیکستان ائتلاف‌های راهبردی فارسی‌زبان‌ها را یادآوری کرد
پزشکیان پشت تریبون و در کنار رئیس‌جمهور تاجیکستان می‌رود و ابیاتی از رودکی می‌خواند: «بوی جوی مولیان آید همی/ یاد یار مهربان آید همی....» سفر دوروزه مسعود پزشکیان به تاجیکستان شامگاه پنجشنبه در حالی پایان یافت که مقامات تاجیکستان، دیدار رئیس‌جمهور ایران را آغاز مرحله‌ای جدید در توسعه روابط دو کشور «دوست و برادر» خواندند. در کنار بیانیه مشترک رؤسای‌جمهوری ایران و تاجیکستان، مقامات دو کشور ۲۲ توافق همکاری دیگر در بخش‌های گوناگون را امضا کردند. سفر پزشکیان به تاجیکستان بار دیگر یادآور ایده «ایران بزرگ» با محوریت زبان فارسی و «گفتمان نوروز در کشور‌های فارسی‌زبان» بود. در جریان اشتراکات فرهنگی و گفتمان نوروز نیز امامعلی رحمان، رئیس‌جمهور تاجیکستان در دیدار با رئیس‌جمهور ایران یادآور اشتراکات فرهنگی و اجتماعی ایران و تاجیکستان شد. امامعلی رحمان به پزشکیان گفت: «شما را دعوت می‌کنم که در جشن نوروز بیایید. ما برای همین هم روادید را برداشتیم. جشن نوروز ما یک جشن خانوادگی نیست، بلکه یک جشن عمومی و ملی است.» سفر رئیس‌جمهور ایران به تاجیکستان و اشاره رئیس‌جمهور تاجیکستان به اشتراکات فرهنگی میان این دو کشور و حتی شعرخوانی رئیس‌جمهور این دو کشور در کنار هم و گفت‌وگوی هر دو رئیس‌جمهور به زبان فارسی، بار دیگر می‌تواند بهانه‌ای برای بررسی نقش ایران به‌عنوان جلودار و پیشگام کشور‌های فارسی‌زبان باشد. اشتراکات فرهنگی مانند زبان، اعیادی مانند نوروز میان ایران و کشور‌های فارسی‌زبان حتی می‌تواند زمینه ارتباطات اقتصادی و سیاسی ایران و سایر کشور‌های فارسی‌زبان را مهیا کند و از طریق فرهنگ مشترک، به تحکیم ارتباطات سیاسی نیز برسیم.
تأکید رهبر انقلاب بر ارائه محتوای فارسی برای فارسی‌زبانان غیرایرانی
توجه به دیگر فارسی‌زبانان غیرایرانی به‌قدری پراهمیت است که رهبر معظم انقلاب در دیدار با مدیران مراکز استان‌های صداوسیما در اسفندماه سال 1370 به اهمیت ارائه محتوای مرتبط با همسایگان شرقی و غربی ما اشاره کرده و در این سخنرانی به صراحت بیان می‌کنند: «شما در خراسان برای مردم تاجیک -چه تاجیک‌های شمال افغانستان که فارسی‌زبانند، چه مردم تاجیکستان که الان بعد از 70، 80 سال دارند احساس فارسی بودن می‌کنند- برنامه پخش می‌کنید. هیجانی در آن مردم وجود دارد که می‌خواهند زبان فارسی را، زبان رودکی را -که متعلق به خودشان هم است- یا زبان شعرای برجسته و ادبای قدیمی ما را به خودشان نسبت دهند؛ این را شما باید توجه داشته باشید و جذب کنید. هرچه بشود برنامه فارسی خوب پخش کنید، هرچه بشود به‌خصوص در آن منطقه از زبان فارسی صحیح و بدون غلط استفاده کنید، این به نفع ماست؛ یعنی به نفع همان هدف‌هایی است که عرض شد. حتی در ازبکستان و ترکمنستان عده‌ای فارسی‌زبان هستند؛ به مناسبت سیاست‌هایی که اتحاد جماهیر شوروی داشته، این‌ها تقسیم شده‌اند. سمرقند و بخارا جزو تاجیکستان نیست؛ ولی زبانشان تاجیکی و فارسی است. فارسی‌زبان‌هایی که الان در منطقه آسیای‌میانه هستند، متفرقند و در یک‌جا جمع نیستند.» قدمت این سخنرانی مقام‌معظم‌رهبری و اشاره ایشان به کار فرهنگی با محوریت زبان فارسی برای جذب فارسی‌زبانان غیرایرانی، نشان از اهمیت ماجرای «ایرانی فرهنگی» و گفتمان نوروز دارد.
فرهنگ و زبان؛ زمینه همکاری بیشتر سیاسی و اقتصادی
اما در بررسی کارنامه ارتباط ایران با کشور‌های فارسی‌زبان، در وهله اول امری که باید به آن توجه کنیم این است که فاصله قابل توجه و فاحشی میان واقعیات موجود این سال‌ها و آنچه باید باشد، وجود دارد. در میان زبان‌شناسان معروف است که زبان، پل ارتباطی میان فرهنگ‌های مختلف است. با وجود اشتراک اصلی‌ترین مؤلفه فرهنگی یعنی زبان و جشن‌های ملی مانند نوروز، اما در تمام این سال‌ها از ظرفیت موجود غافل بوده‌ایم. اشتراکات فرهنگی میان ایران، تاجیکستان، بخشی از افغانستان، ازبکستان، آذربایجان و حتی بخش‌هایی از پاکستان و ترکمنستان اما تا به امروز نتوانسته‌ایم به خوبی، سردمدار کشور‌های فارسی‌گوی و فارسی‌زبان شویم. از این گذشته، اشتراکات فرهنگی می‌توانست مقدمه خوبی برای بهبود و تحکیم روابط سیاسی، اقتصادی و تجاری باشد. به معنای دیگر، بهتر این بود تا اشتراکات فرهنگی میان کشور‌های فارسی‌زبان غنیمت شمرده شود تا با توجه به وضعیت ایران در منطقه و نقش‌آفرینی او، هم‌پیمانان سیاسی بیشتری داشته باشیم. هرچند ارتباطات سیاسی فعلی ما بدون هیچ‌گونه تنش و به صورت متعادل است، اما تبدیل کشور همسایه‌ای که ازقضا هم‌زبان، هم‌فرهنگ و هم‌کیش است، می‌توانست به‌عنوان هم‌پیمان سیاسی، تأثیرگذاری بیشتری در نقش‌آفرینی ایران داشته باشد.
بنابراین آنچه می‌توانست طی این سال‌ها اتفاق بیفتد؛ پیشبرد اهداف و همکاری‌های پیشرفته سیاسی، اقتصادی و تجاری با محوریت «ایران فرهنگی، زبان فارسی و ایران بزرگ» باشد. همکاری‌هایی که می‌توانست به نفع تمام کشور‌های فارسی‌زبان و با پیشگامی و پرچمداری ایران باشد. پرسش‌های اصلی در این رابطه این است که ظرفیت توسعه روابط با کشور‌های فارسی‌زبان چیست؟ در تمام این سال‌ها چه کار‌هایی برای پیشبرد اهداف سیاسی و فرهنگی‌مان باید انجام می‌شد و مهم‌تر از تمام این پرسش‌ها؛ ارتباط بهتر با کشور‌های فارسی‌زبان چه نقشی بر اثرگذاری ایران در منطقه دارد؟
متن کامل گزارش زینب مرزوقی، خبرنگار گروه نقد روز را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.
مطالب پیشنهادی
