پرستو توکلی؛ فرهیختگان آنلاین: فرهنگستان زبان و ادب فارسی سال‌هاست که تلاش می‌کند تا زبان فارسی را از نفوذ واژه‌های بیگانه پاک کند. اینکه باید از زبان رسمی یک کشور صیانت کرد موضوعی است که اگرچه سوژه این مطلب نیست اما اهمیت آن نیاز ویژه‌ای به توضیح ندارد و تا حد زیادی واضح است.اما نکته اینجاست که همه این تلاش‌ها برای معرفی معادل‌های فارسی برای واژه‌های وارداتی، با موفقیت همراه نبوده است.

در همین ابتدای کار باید این نکته را مطرح کرد که تمامی واژه‌هایی که بین عموم به عنوان معادل‌سازی فارسی جاافتاده از طرف فرهنگستان مطرح نشده، برخی از آنها مثل «کش‌لقمه به جای پیتزا» یا «درازآویز زینتی به جای کراوات» معادل‌سازی دیگر نهادهای فعال در زمینه صیانت از زبان فارسی یا حتی شیطنت مجازی است و پشتوانه رسمی ندارد اما همین‌ها نیز باعث گارد منفی نسبت به واژه‌گزینی‌های فرهنگستان شده است.

زبان همیشه تحت تاثیر تغییرات اجتماعی، فناوری و تعاملات فرهنگی است. فارسی هم از این قاعده مستثنی نیست. حالا با ظهور پدیده‌های جدید مثل شبکه‌های اجتماعی، فرهنگستان هرازگاهی تصمیم می‌گیرد واژه‌های جدیدی برای این تغییرات پیشنهاد بدهد. اخیرا این نهاد واژه‌های «فرسته» را برای «سوشیال مدیا پست» مطرح کرده و «بازفرست» را برای «فوروارد»، با اینکه تنها چند روز از اعلام عمومی و رسمی آنها گذشته اما واکنش‌ها نشان داد که با استقبال عمومی مواجه نشده‌اند.

فرسته؛ فوروارد  یا پست؟
اگرچه در ابتدا، از صحبت‌های سخنگوی فرهنگستان اینطور برداشت شد که  «فرسته» به‌جای اداره پست انتخاب شده، اما مهدیه برآبادی، دبیر کارگروه واژه‌های عمومی فرهنگستان، توضیح داد که این واژه از قبل توسط مردم ساخته شده و ربطی به اداره پست ندارد. از دیدگاه برآبادی، چون در شبکه‌های اجتماعی محتوای مختلفی ارسال می‌شود، واژه «فرسته» از فعل «فرستادن» ساخته شده و معنی‌اش هم کاملا مناسب است.

نسرین پرویزی معاون واژه گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی نیز گفت: گروه های واژه گزینی فرهنگستان، واژه فارسی «بازفرست » را معادل واژه فرنگی « فوروارد» تصویب کردند.
وی افزود: بازفرست از ترکیب پیشوند "باز" و فعل "فرستادن" ساخته شده است که به‌طور دقیق معنای ارسال مجدد را می‌رساند؛ این واژه با توجه به ساختار زبان فارسی و اصول واژه‌گزینی انتخاب شده است و انتظار می‌رود با استقبال کاربران فضای مجازی مواجه شود.
 

چرا برخی معادل‌ها محبوب می‌شوند برخی نه؟
در تفاوت واژه‌های معادل که در بین مردم جا می‌افتند و آنهایی که جدی گرفته نمی‌شوند می‌توان به مدت زمان ظهور و استفاده از واژه اشاره کرد. واژه‌ای مثل «بازفرست» به دلایلی مثل عادت‌های زبانی مردم و استفاده طولانی‌مدت از واژه انگلیسی «فوروارد» به جای آن، احتمالا به‌طور گسترده مورد استقبال قرار نمی‌گیرد. از طرف دیگر تغییرات زبانی معمولا وقتی موفق میشوند که هم‌زمان با نیاز یا شرایط جدیدی در جامعه همراه باشند، ولی به نظر میرسد در این مورد، مردم همچنان از واژه‌های قدیمی‌تر استفاده می‌کنند چون به راحتی قابل درک و کاربرد هستند.

این ویژگی درباره کلماتی مثل «بانک» و «پست» نیز مطرح است  و این سوال را پیش می‌آورد که چرا فرهنگستان برای «پست»، معادلی مثل «فرسته» پیشنهاد نمی‌دهد؟ احتمالا فرهنگستان واژه‌هایی مثل «پست» را که مدت‌هاست در زبان فارسی جا افتاده‌اند، به‌عنوان واژه‌های فرضی پذیرفته، معادل جدیدی برایشان نمی‌سازد و این احتمال را در نظر می‌گیرد که واژه جدید موفقیت زیادی حاصل نخواهد کرد. این عدم موفقیت با توجه به ماندگاری واژه مدنظر در اذهان  و زبانها نکته‌ای که باید برای احیای زبان فارسی و دیگر معادل‌گزینی‌های رسمی از طرف فرهنگستان جدی گرفته شود.

در وهله اول فرهنگستان زبان و ادب فارسی باید نسبت و تمایز خود با دیگر نهادهای همکار را برای اعلام واژه‌های جدید مشخص کند و همچنین نسبت به آن واژه‌گزینی‌هایی که به نهاد مرتبط دانسته می‌شود اما در واقع نیست، واکنش مناسب داشته باشد. این موضوع وجهه فرهنگستان نزد اذهان عمومی را احیا خواهد کرد. از طرف دیگر اگر قرار است برای یک واژه بیگانه معادل فارسی در نطر گرفته شود زمان ورود واژه به فرهنگ و جامعه ایرانی مهم است. اگر برای واژه «بلوتوث» تعلل اتفاق افتاد و طی این سالها معادلی برای آن اعلام نشد، بعید است بعد از اینهمه سال معادلی برای آن از طرف مردم پذیرفته شود، درحالی که واژه «پیامک» دیگر آنقدر از طرف عامه مردم پذیرفته شده که کمتر کسی از «اس ام اس» استفاده می‌کند.

در این بین شاید تاثیرگذارترین پیشنهاد برای فرهنگستان جهت احیا و حفظ زبان فارسی، ذائقه‌سنجی از مردم به خصوص جوانان درباره واژه‌های جدیدالورود به زبان فارسی باشد.