حدود 2 هفته تا آغاز چهل‌وسومین جشنواره فیلم فجر باقی‌مانده و احتمالاً تا پایان جشنواره، ترکیب فیلم‌های اکران عمومی، دستخوش تغییر جدی نخواهد شد. به همین دلیل، حالا زمان مناسبی برای آن به وجود آمده که وضعیت نمایش عمومی فیلم‌های دوره قبل جشنواره و البته چند دوره پیش از آن بررسی شود. در حالی که در سال‌های گذشته، گاه اکران عمومی این آثار به کندی انجام می‌شد و شمار زیادی از فیلم‌ها امکان چندانی برای اکران روی پرده نمی‌یافتند، به نظر می‌رسد در سال‌های اخیر درصد بالایی از فیلم‌های حاضر در جشنواره فجر در یکی دو سال بعد از رونمایی جشنواره‌ای، به نمایش عمومی درمی‌آیند و از این لحاظ دشواری خاصی ندارند. برای بررسی دقیق‌تر این مسئله، فیلم‌های 5 دوره اخیر جشنواره را در این گزارش بررسی کردیم.

اکران نیمی از آثار فجر 42 در سال بعد
در چهل‌ودومین دوره جشنواره فیلم فجر، مسابقه ملی سینمای ایران در 3 بخش سودای سیمرغ، نگاه نو و پویانمایی محل نمایش 33 فیلم بود که از این میان 17 فیلم امسال توانستند اکران بگیرند و 16 فیلم نتوانستند. آمار کمی بیش از 50 درصدی، اگرچه رقم مناسبی به نظر نمی‌رسد، اما اگر با سال‌های گذشته مقایسه شود، نشان از یک موفقیت دارد. این موفقیت بیش از هرچیز بر اثر دو عامل رخ داد؛ اول تصمیم دست‌اندرکاران سینمایی دولت سیزدهم در اختصاص اکران نوروزی 1403 به فیلم‌های جشنواره فجر که باعث شد 6 فیلم «آسمان غرب»، «پرویز خان»، «تمساح خونی»، «نوروز»، «آپاراتچی» و «بی‌بدن» اکران نوروزی بگیرند. دوم وجود تعداد زیادی فیلم ارگانی در جشنواره چهل‌ودوم که بدون داشتن نیازی ویژه به گیشه، به خواست سرمایه‌گذار اکران شدند و البته اغلب در نمایش عمومی ناکام بودند. در عین حال از جشنواره چهل‌ودوم فجر، 16 فیلم «احمد»، «بهشت تبهکاران»، «تابستان همان سال»، «دروغ‌های زیبا»، «دست ناپیدا»، «دو روز دیرتر»، «صبح اعدام»، «مجنون»، «میرو»، «نپتون»، «پرواز 175»، «شکار حلزون»، «ظاهر»، «ملکه آلیشون»، «رویاشهر» و «شمشیر و اندوه» نتوانستند به نمایش عمومی درآیند که از این میان جز «دروغ‌های زیبا» که به گفته سازنده‌اش اساساً به دنبال اکران عمومی نیست، شانس فیلم‌هایی چون «دست ناپیدا»، «پرواز 175» و «شکار حلزون» برای اکران، به علت واکنش‌های یکسره منفی، نسبتاً پایین است.
بهترین فیلم‌های فجر 41 ماندند!
چهل‌ویکمین جشنواره فجر که با رونمایی از 24 فیلم همراه بود، در مرحله اکران کمی ضعیف‌تر از جشنواره 1402 عمل کرد؛ چراکه در سال سینمایی بعد از جشنواره (پیش از شروع فجر سال بعد) فقط 9 فیلم آن شامل «بعد از رفتن»، «بچه‌زرنگ»، «پرونده باز است»، «جنگل پرتقال»، «چرا گریه نمی‌کنی؟»، «سرهنگ ثریا»، «غریب»، «کت‌چرمی» و «پالایشگاه» به اکران درآمدند و آمار حدود 40 درصدی را ثبت کرد. بعد از برگزاری آن دوره، سازمان صداوسیما هم به کمک جشنواره چهل‌ویکم آمد و 3 فیلم «شماره 10»، «‌های پاور» و «هوک» را خریداری کرد تا با اکران آنلاین فیلم «کاپیتان»، در نهایت بعد از گذشت 2 سال، 4 فیلم این جشنواره شامل «اتاقک گلی»، «سینما متروپل»، «وابل» و «هفت بهارنارنج» همچنان از اکران عمومی محروم مانده باشند. نکته قابل توجه آنکه نیمی از این آثار یعنی «اتاقک گلی» و «سینما متروپل»، برگزیدگان جشنواره بودند و یکی سیمرغ‌های بهترین فیلم و بهترین کارگردانی را گرفت و دیگری 11 نامزدی کسب کرد. از میان این فیلم‌ها، شانس «وابل» برای اکران بسیار پایین است و ممکن است تا مدتی طولانی در صف اکران بماند. جالب آنکه از میان 24 فیلم دوره چهل‌ویکم، تنها فیلم «غریب» بود که در اکران نوروزی به نمایش درآمد.
2 اثر باقی‌مانده از فجر چهلم
نگاهی به فهرست فیلم‌های چهلمین دوره جشنواره فیلم فجر، از وضعیت مناسبی حکایت دارد. با وجود ناآرامی‌های اجتماعی و خیل فیلم‌های دپوشده از سال‌های کرونا، حدود نیمی از 22 فیلم جشنواره چهلم شامل «بدون قرار قبلی»، «بیرو»، «شادروان»، «شب طلایی»، «علف‌زار»، «مرد بازنده»، «نمور»، «ملاقات خصوصی»، «موقعیت مهدی» و «هناس» در سال 1401 به نمایش عمومی درآمدند و با احتساب نمایش 9 فیلم دیگر در سال‌های بعد، 19 فیلم از 22 فیلم چهلمین دوره جشنواره فجر، اکران سینمایی را تجربه کرده‌اند. 3 فیلم از این آثار در نوروز پس از جشنواره به اکران رسیدند. فیلم «بی‌رویا» نیز تنها اثر این دوره بود که بدون نمایش روی پرده، به اکران آنلاین رسید. از آن دوره، فقط 2 فیلم «2888» و «ماهان» باقی مانده‌اند که با گذشت 3 سال هنوز هم فرصت اکران به دست نیاورده و شاید هیچ‌گاه رنگ پرده سینما را نبینند.

پرونده تقریباً بسته فجر 39
در دوره سی‌ونهم جشنواره ملی فیلم فجر، بخش مسابقه سینمای ایران، هیئت انتخاب نداشت و 62 فیلم حائز شرایط شرکت در جشنواره، توسط هیئت داوران قضاوت شدند، ولی تنها 16 فیلم از این آثار که از نظر هیئت داوران قابلیت نامزدی داشتند، رونمایی را در جشنواره تجربه کردند. از این 16 فیلم، 11 عنوان شامل «ابلق»، «بی‌همه‌چیز»، «تی‌تی»، «رمانتیسم عماد و طوبا»، «روزی روزگاری آبادان»، «روشن»، «زالاوا»، «ستاره‌بازی»، «گیج‌گاه»، «مصلحت» و «منصور» تاکنون اکران عمومی را تجربه کرده و 2 فیلم «تک‌تیرانداز» و «یدو» در پایان همان دوره، توسط سازمان صداوسیما خریداری شده و به اکران تلویزیونی درآمدند. فیلم «خط فرضی» هم که مجوز اکران پیدا نمی‌کرد، قاچاق شد و موضوعیت اکران خود را از دست داد. در مقابل این 14 فیلم، 2 عنوان شامل «شیشلیک» و «مامان» هنوز اکران نشده‌اند و به نمایش هیچ‌کدام هم امید چندانی نیست.
وضعیت نامشخص 3+1 فیلم از فجر 38
در سی‌وهشتمین جشنواره ملی فیلم فجر که آخرین دوره پیش از کرونا محسوب می‌شود و فیلم‌های آن با وقوع همه‌گیری شانس نمایش را در سال بعد از جشنواره دست دادند، اغلب توانستند در سال‌های بعد به اکران عمومی درآیند. بنابراین از مجموع 28 فیلمی که در دو بخش سودای سیمرغ و نگاه نو رونمایی شدند، 23 فیلم نمایش عمومی را تجربه کردند. شمار زیادی از این آثار البته به‌جای نمایش روی پرده، به اکران آنلاین درآمدند که با توجه به نبود دورنمایی از بازگشایی سینما‌ها، در آن زمان محبوب شده بود و بسیاری از صاحبان فیلم را ترغیب کرده بود. از 5 فیلم دیگر، «قصیده گاو سفید» که پروانه نمایش نمی‌گرفت، قاچاق شد و از موضوعیت افتاد، ولی 4 اثر شامل «ابر بارانش گرفته»، «سینما شهر قصه»، «من می‌ترسم» و «لباس‌شخصی» هنوز باقی مانده‌اند که سرنوشت‌شان چندان روشن نیست. به جز «لباس‌شخصی» که با وجود تحسین‌ها نسبت به مضمون و کیفیت ساخت آن، هیچ‌گاه اکران نشد و همچنان در توقیف یک نهاد امنیتی قرار دارد، از وضعیت نمایش عمومی 3 فیلم دیگر اطلاع زیادی در دسترس وجود ندارد. جالب آنکه از این میان، «ابر بارانش گرفته» سیمرغ بهترین بازیگر نقش اول زن را هم در جیب دارد، ولی گویا قرار نیست به این زودی‌ها اکران شود.

خارج از جشنواره، اوضاع خوب نیست
بنا بر آنچه در تنه اصلی گزارش خواندید، فقط 23 درصد از فیلم‌های 5 دوره اخیر جشنواره فیلم فجر، در آستانه شروع دوره چهل‌و‌سوم هنوز منتظر اکران‌اند و باقی به شیوه‌های مختلف نمایش را تجربه کرده‌اند. اگر این آمار را به دوره‌های سی‌وهشتم تا چهل‌ویکم محدود کنیم، مشخص می‌شود 87 درصد از فیلم‌های جشنواره به نمایش درآمده‌اند و از صف اکران خارج شده‌اند. جز این آثار اما شمار زیادی از تولیدات سالانه سینمایی وجود دارند که بدون پذیرش در جشنواره، برای اکران عمومی اقدام می‌کنند. بسیاری از این آثار البته به امید رونمایی و بهره‌مندی از بازتاب رسانه‌ای جشنواره، به این رویداد ارائه شده، ولی پذیرفته نمی‌شوند که اگرچه فهرست آن‌ها قابل احصا نیست، ولی تعداد آن‌ها را از آمار سالانه فیلم‌های دریافتی دبیرخانه فجر می‌توان فهمید. به طور مثال طبق اعلام روابط عمومی این رویداد، 115 فیلم به دبیرخانه سی‌وهشتمین دوره رسید که البته اندکی از آن‌ها به علت ناهمخوانی با مقررات این رویداد، به رؤیت هیئت انتخاب نرسیدند و آمار آن‌ها در دسترس نیست. این آمار در دوره سی‌ونهم 110 فیلم، در دوره چهلم 74 فیلم، در دوره چهل‌ویکم 75 فیلم و در دوره چهل‌ودوم 106 فیلم بود. اگر وضعیت اکران سینما را با احتساب این آمار‌ها ارزیابی کنیم، شرایط صف اکران اصلاً مساعد نیست و همه‌ساله تعداد زیادی فیلم به انتهای این صف اضافه می‌شود.