اما و اگرهای یک مفهوم مهم
زهرا طیبی«وفاق» پیش از آنکه گفتمان دولت باشد، شعار دولت است. کلیدواژه «دعوا نکنیم» که هم در روزهای رقابت انتخاباتی و هم بعد از تشکیل دولت، در هر سخنرانی از زبان رئیس‌جمهور تکرار می‌شود، معنای ساده همان شعاری است که دولت بر آن تأکید دارد. دولت چهاردهم در شروع کار، تمرکز خود را بر تحقق اجماع و وفاق قرار داد و در این راستا تلاش کرد تا شکاف‌ها در سطح جامعه را کاهش دهد و تصویر چنددستگی در جامعه ایرانی را محو کند.
انتصاب زنان و اهل‌سنت در کابینه نیز در راستای تحقق شعار دولت صورت گرفت. دولت اما همچنان تلاش دارد تا وفاق را به‌عنوان گفتمان دولت مطرح و آن را تقویت کند. در همین راستا، روز پنجشنبه معاونت راهبردی رئیس‌جمهور همایشی با عنوان «گفت‌وگوی ملی درباره وفاق» برگزار کرد. این نشست در چند محور و در قالب ده پنل تخصصی برگزار شد که از جمله محورهای آن می‌توان به نسبت همبستگی، عدالت و مصالحه، توسعه فراگیر، ابزارهای مصالحه و کشف و حل مسئله با وفاق اشاره کرد. بااین‌حال، حضور چهره‌ها، تحلیلگران و جامعه‌شناسان اصلاح‌طلب در این نشست پررنگ‌تر از چهره‌های اصولگرا بود. در ادامه به مهم‌ترین صحبت‌های مطرح‌شده در همایش اشاره می‌کنیم.
مسئله وفاق کارآمدی است
سیاست داخلی و وفاق ملی، از جمله نشست‌های جنجالی و پرحاشیه همایش وفاق بود که رئیس‌جمهور هم چنددقیقه‌ای در این نشست حاضر شد. میلاد دخانچی، از جمله افراد حاضر در این نشست، به این موضوع اشاره کرد که وفاق علاوه بر سطح ملی می‌بایست در سطح هیئتی هم بررسی شود. دخانچی وفاق را در دو الگو یعنی جنگ و سلطه تعریف و معنا می‌کند و می‌گوید: «وفاق یعنی قرار نیست بجنگیم.» سعید آجورلو، از چهره‌های اصولگرا حاضر در این نشست هم وفاق را در قالب کارآمدی قابل‌تحقق دانست و تأکید کرد که «اگر ما بر سر موضوعاتی مثل حل مسئله ناترازی و بانک‌ها توافق نکنیم، اساساً توافق دیگری با هم نداریم.»
محمد قوچانی نیز در این نشست وفاق را پدیده‌ای ملی تعریف کرد که اگر این اتفاق نیفتد و تعریف آن ملی نشود، به پروژه اصلاحات و اعتدال تبدیل می‌شود. در جریان تعریف وفاق در چهارچوب سیاست داخلی، بحثی هم میان سعید آجورلو و محمد قوچانی صورت گرفت. سعید آجرلو معتقد بود در تعریفی که برخی اصلاح‌طلبان ارائه می‌کنند، وفاق به معنی تغییر قانون اساسی است. درحالی‌که اصول‌گرایان، اگر در موضوعات اقتصادی که منتهی به کارآمدی می‌شود، توافق نکنند، اساساً مسئله دیگری برای توافق وجود ندارد. محمد قوچانی هم در پاسخ به این موضوع گفت: «شما می‌خواهید به دعوای تکنوکرات‌های ۲۰ سال پیش برسید که توسعه اقتصادی مقدم است یا سیاسی، دوره آن سپری شده است. تا مسئله سیاسی و تحریم حل نشود، خیلی از مشکلات حل نمی‌شود. برای حل مسئله تحریم توافق در حاکمیت مهم است، نمی‌شود مسائل ملی را به چهار مسئله اقتصادی خلاصه کرد. اگر دوستان شما در سال ۹۶ در مشهد بیرون نمی‌ریختند، ترامپ از برجام خارج نمی‌شد.»
سعید آجورلو در گفت‌وگویی که با «فرهیختگان» داشته، به توضیح آنچه که در جریان این نشست گذشت، اشاره کرد و گفت: «پنل ما حساس‌ترین پنل بود، هم موضوع وفاق و سیاست داخلی بود، هم رئیس‌جمهور آنجا حاضر بود. از اصول‌گرایان می‌بایست یکی از چهره‌های رادیکال اصولگرا در نشست حاضر می‌شد که این اتفاق نیفتاده بود. اصلاح‌طلبان هم در این نشست به این موضوع اشاره کردند که دولت باید گفتمان اصلاح‌طلبی را جلو ببرد.»
آجورلو در ادامه گفت: «به نظر می‌رسد بخشی از بدنه اصلاح‌طلبی دولت دنبال توسعه سیاسی‌اند و ایده کارآمدی برای وفاق، از جانب چهره‌های حزب اتحاد تحت‌فشار است و می‌خواهند میان نیروهای سیاسی بالانس کنند که بتوانند از آن پروژه بیرون بیایند.»
وفاق، پیش‌نیاز گفتمان‌سازی است
ایده مشخص و واحدی در مورد وفاق وجود ندارد. این گزاره را بعد از برگزاری همایش روز پنجشنبه می‌توان با جدیت بیشتری مطرح کرد. ناظر به همایش روز پنجشنبه، چند نکته را می‌توان در قالب وفاق مطرح کرد؛ نکته اول اینکه هرکدام از تحلیلگران و چهره‌های سیاسی، وفاق را از دید خود معنا می‌کنند.
معرفی وفاق در سطح ملی، تعریف وفاق به‌عنوان محل ستیز و جدل، خوانشی جناحی از وفاق و تعریف اینکه وفاق تنها در کارآمدی شکل می‌گیرد، تعاریف مختلفی است که در پنل‌های این نشست مطرح شد. به نظر می‌رسد حتی در تعریف وفاق نیز هنوز اجماعی میان چهره‌های اصلاح‌طلب و چهره‌های سیاسی وجود ندارد. برخی از آن‌ها تعریفی رادیکال از وفاق ارائه می‌کنند و برخلاف معنی اصلی آن، سرشت وفاق را ستیزجو معنا می‌کنند و برخی نیز معتقدند که اساساً وفاق در این شرایط قابلیت تحقق ندارد و باید نظم جدیدی ارائه کرد.
در نهایت نمی‌توان به تعریفی یکپارچه و نسبتاً دقیق حتی در تعریف وفاق رسید. برای مثال در نشست سیاست‌گذاری و وفاق ملی، نیز در نگاه جامعه‌شناسان نمی‌توان به پاسخ مشخص و دقیقی در خصوص اینکه اصول سیاست‌گذاری با نگاه به وفاق باید چه باشد، رسید. نکته دوم آنکه تضارب آرا و نظرات در این نشست عموماً میان چهره‌ها و نظریه‌پردازان اصلاح‌طلب صورت می‌گیرد و چهره‌های اصول‌گرای معدودی در این همایش حضور دارند.
محور اصلی برگزاری این همایش در راستای گفتمان‌سازی از مفهوم وفاق بود. نکته‌ای که باید به آن اشاره کرد این است که وفاق، اجماع یا اتحادی که در ادبیات دولت و رئیس‌جمهور مطرح می‌شود، اگرچه لازمه ساخت گفتمان است و برای گفتمان‌سازی، وفاق پیش‌نیاز اصلی برای جامعه و فضای سیاسی است، اما وفاق خود به‌تنهایی قابلیت تبدیل‌شدن به یک گفتمان را ندارد. در بهترین حالت و با فرض تحقق وفاق در همه سطوح جامعه، تنها شعار دولت محقق شده است و نمی‌توان آن را به‌عنوان ایده دولت پذیرفت.
گزارش کامل زهرا طیبی، خبرنگار گروه نقد روز را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.
مطالب پیشنهادی
