سفر محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر عراق، به تهران در حالی انجام شد که اهداف مختلفی برای آن مطرح می‌شود. صبح روز گذشته (چهارشنبه 19 دی) هیئت بلندپایه عراقی در فرودگاه مهرآباد مورد استقبال عبدالناصر همتی، وزیر اقتصاد قرار گرفت و سپس مراسم استقبال رسمی مسعود پزشکیان از محمد شیاع‌السودانی در مجموعه کاخ سعدآباد برگزار شد. سودانی در ادامه با رهبر انقلاب و محمدباقر قالیباف نیز دیدار و درباره مسائل مختلف حوزه روابط همسایگی و مسائل منطقه گفت‌وگو کرد. از طرف دیگر این سفر توجه‌ها را به مسائلی چون مناسبات ایران و عراق، نقش حشدالشعبی و مداخلات آمریکا در امور داخلی عراق جلب کرده است. دیدار‌های روز گذشته نخست‌وزیر عراق با مقامات بلندپایه کشورمان در شرایطی انجام شد که موضوعاتی چون آینده حشدالشعبی، نقش گروه‌های مقاومت در عراق و نقض حاکمیت ملی این کشور توسط ایالات متحده، بحث‌برانگیز شده‌اند. سودانی در حالی به تهران آمده که تحلیل‌ها از اهداف مختلف این سفر حکایت دارند. برخی معتقدند مهم‌ترین مأموریت او، انتقال پیام‌هایی از سوی ایالات متحده و رایزنی درباره موضوعاتی حساس همچون گروه‌های مقاومت و وضعیت سوریه است. در ادامه این گزارش با علیرضا مجیدی، کارشناس مسائل بین‌الملل و محدثه رضایی، تحلیلگر مسائل منطقه درباره اهداف این سفر، نقش حشدالشعبی و تأثیرات آن بر مناسبات منطقه‌ای به‌ویژه ایران گفت‌وگو کرده‌ایم. 

علیرضا مجیدی: هدف اصلی سودانی انتقال پیام ترامپ است
علیرضا مجیدی معتقد است سودانی اهداف مختلفی برای سفر به تهران دارد و اصلی‌ترین این اهداف، انتقال پیام ترامپ است. او در این باره گفت: «سودانی می‌خواهد درباره سرنوشت حشد و گروه‌های مقاومت رایزنی کند. البته این رایزنی نباید به معنی جلب موافقت ایران تلقی شود، زیرا اساساً این موضوع یک مسئله داخلی عراق است. رایزنی به معنی هم‌اندیشی در این باره است که اگر شروط ترامپ پذیرفته شود، چه پیامد‌هایی برای منطقه خواهد داشت. این سرفصل اول و مهم‌ترین موضوع است. 
اما احتمالاً موضوع دوم، بحث وضعیت سوریه است. ما در حال حاضر با حکمرانان جدید دمشق هیچ کانال ارتباطی نداریم، اما عراق دارد. به نظر می‌رسد عراق می‌تواند یک کانال ارتباطی موقت و کوتاه‌مدت برای ما باشد تا بتوانیم کانال‌های ارتباطی مستقیم خود را تعریف و ایجاد کنیم. یک ملاحظه دیگر نیز وجود دارد که عراقی‌ها در نظر دارند، و آن نظم عمومی منطقه است. ازاین‌حیث، این مسئله را دنبال می‌کنند. 
ما نیز دو ملاحظه داریم. می‌خواهیم تا قبل از شش ماه آینده، دو پرونده پیش برود؛ اول، پرونده راه‌آهن بصره- شلمچه؛ دوم، بحث گمرکات و اتصال عراق به سامانه یا پیمان تی.آی.آر.»

اول باید حشدالشعبی را از گروه‌های مقاومت عراق تفکیک کنیم
حشدالشعبی یک سازمان مسلح بزرگ است که شامل مجموعه‌ای از چندین لشکر و تیپ است. مجیدی با اشاره به اینکه تعداد تیپ‌های حشد دورقمی بوده و این مجموعه بسیار گسترده است، گفت: «گستردگی این سازمان به حدی است که می‌توان آن را یک سازمان رزمی هم‌تراز با ارتش دانست. اما وقتی صحبت از گروه‌های مقاومت می‌شود، منظور مجموعه‌ای محدودتر است. این گروه‌ها بخشی از حشد را تشکیل می‌دهند، نه تمام آن. این تفکیک باید دقیقاً در نظر گرفته شود. برای مثال، ریاست حشد از زمان تأسیس تاکنون برعهده فالح فیاض بوده است. اما وقتی از گروه‌های مقاومت صحبت می‌شود، حتی در وسیع‌ترین دایره تعریفی آن‌ها، در حال حاضر شامل شش گروه می‌شود. فیاض هیچ‌گاه در این دسته‌بندی قرار نمی‌گیرد. در مفهوم خاص و محدود گروه‌های مقاومت، منظور عمدتاً کتائب حزب‌الله و نجباست. نکته مهم این است که در میان فرماندهان رده اول حشد، حتی یک نفر از نجبا حضور ندارد. کتائب حزب‌الله گروهی بسیار بزرگ، مؤثر و مهم است، اما گروهی نخبه محور است و بدنه سازمان رزمی حشد عمدتاً متعلق به کتائب حزب‌الله نیست. این تفکیک باید به‌خوبی موردتوجه قرار گیرد.»

در غیاب حشد، امکان کودتا در عراق وجود دارد
مناسبات داخلی عراق از جهات مختلفی از جمله موقعیت همسایگی، برای ایران مهم است. مجیدی تأکید می‌کند که ایران در مواجهه با این مسئله فقط می‌تواند نقش سیاسی و مشورتی داشته باشد، او در این باره توضیح داد: «در عراق دولتی بر سر کار است که نتیجه صحنه‌گردانی مجموعه چهارچوب هماهنگی شیعیان یا الاطار التنسیقی است. اینجا باید الاطار موضع خود را مشخص کند. بالاخره دولت برآمده از الاطار است، اکثریت پارلمان با الاطار است و الاطار می‌تواند حداقل تا برگزاری انتخابات آینده حرف آخر را بزند. از طرف دیگر، انتخابات هم نزدیک است و گروه‌های سیاسی باید به مطالبات بدنه اجتماعی و پایگاه رأی خود توجه کنند. باتوجه‌به این دو نکته، این مسئله مطرح است که آیا واقعاً همین گروه‌ها حاضرند با پروژه ادغام حشد کنار بیایند یا نه؟ در خود الاطار، یک ضلع مهم جنبش عصائب اهل‌الحق است که یک وزارتخانه دارد و یک ضلع مهم سازمان بدر است که آن هم یک وزارتخانه در اختیار دارد. این‌ها اجزای مهمی از حشدند. 
در خود الاطار، از طرف گروه‌های مقاومت، ابوآلاء الولائی، دبیرکل کتائب سیدالشهدا، اضافه شده است. همچنین در مقطعی جنبش حقوق که شاخه سیاسی حزب‌الله است، به الاطار اضافه شده؛ بنابراین، خود الاطار باید در این زمینه تصمیم بگیرد. کاری که ایران باید انجام دهد این است که تصمیم‌گیری را به الاطار بسپارد؛ اما آن را تشویق کند تا به یک رأی منسجم برسد. چون به نظر من دشمنان حشد تلاش می‌کنند الاطار در این زمینه سکوت کند. اگر الاطار واقعاً موافق ادغام یا انحلال باشد، ایران هم باید تمکین کند. اما تصمیم‌گیری در این موضوع باید از وزارت خارجه، وزارت دفاع، وزارت کشور یا حتی نخست‌وزیری به الاطار محول شود؛ چراکه به تعبیری الاطار عامل به‌وجودآمدن همه اینهاست. از لحاظ قانونی هم چون اکثریت پارلمان را در اختیار دارد، الاطار می‌تواند هر لحظه تغییرات لازم را در دولت ایجاد کند. نقش اصلی ایران به نظر من باید همین باشد. علاوه بر این، ورود مستقیم ایران به این موضوع به‌شدت اشتباه و زیان‌بار است و باعث تضعیف حشد می‌شود. اما وقتی از ما نظر می‌خواهند، می‌توانیم مشاوره بدهیم. شواهدی هم وجود دارد که می‌شود به آن‌ها استناد کرد، ازجمله اینکه در غیاب حشد، امکان کودتا در عراق وجود دارد.»

محدثه رضایی: امروز باید مفاصل اصلی حکومت عراق تقویت شوند
از مهم‌ترین گروه‌های مقاومت در منطقه که در یک سال اخیر فعال‌تر شده است، حشدالشعبی عراق است. مداخلات ایالات متحده در برخی از امور این کشور، بحث درباره ادامه فعالیت این گروه را باز کرده است. محدثه رضایی معتقد است تضعیف و انحلال حشدالشعبی برای ایران ضررهای بسیاری به همراه دارد. او در این باره گفت: «اگر گروه‌های مقاومت به سمتی بروند که حشد حفظ شود، اما ساختار به‌گونه‌ای بازتعریف شود که گروه‌های مقاومت از بین بروند، مثلاً فرماندهان نجباء و کتائب حزب‌الله تغییر کنند، ساختار این گروه‌ها دگرگون شود و درنهایت در قالب سه تیپ در حشد ادغام شوند و عملاً حذف شوند، حتی در این صورت نیز عوارض منفی آن برای ایران غیرقابل‌انکار است. آنچه ما در سطح کلان در این مقطع باید دنبال کنیم، تقویت مفاصل اصلی حکومت عراق است؛ به این معنا که ساختار حشد حفظ شود، نهادهای امنیتی عراق تقویت شوند و روابط ما با دولت عراق گسترش یابد. به‌این‌ترتیب می‌توانیم از این گردنه انحلال حشد نیز عبور کنیم.»

مهم‌ترین کارکرد حشدالشعبی، مقابله با سلطه‌طلبی آمریکا در عراق است
این تحلیلگر مسائل منطقه با اشاره به اینکه مهم‌ترین کارکرد و مزیت حشد، مقابله با سلطه‌طلبی آمریکا بر عراق است، ادامه داد: «هرگاه آمریکا اراده‌ای برای تحمیل خواسته‌های خود بر عراق داشته باشد، حشدالشعبی در برابر آن ایستادگی می‌کند و این اصلی‌ترین کارکرد آن است. در عراق چهار سازمان رزمی فعال هستند؛ ارتش عراق، پلیس اتحادیه، یگان ویژه مبارزه با تروریسم و حشدالشعبی. از این میان، تنها سد واقعی در برابر آمریکا حشدالشعبی است. ما مواردی داریم که آمریکا برخلاف تعهدات خود به دولت عراق عمل کرده است، از جمله ترور شهید ابومهدی المهندس و دیگر ترورها. این اقدامات توسط آمریکا صورت گرفته، درحالی‌که این افراد نظامیان رسمی دولت عراق بودند و این ترورها خلاف مأموریت تعریف‌شده آمریکا، یعنی مبارزه با تروریسم، بوده است. تنها نهادی که در برابر این قلدری آمریکا ایستاده، حشدالشعبی است.
ایران در این موضوع به‌صورت مستقیم ورود نمی‌کند؛ چراکه این امر می‌تواند دستاویزی شود برای اینکه بگویند حشد وابسته به ایران است. واقعیت این است که خود احزاب عراقی نیز به این نکته واقفند و اعتقاد دارند حشد ضامن استقلال عراق در برابر زیاده‌خواهی‌های آمریکاست. ازاین‌رو، خود احزاب عراقی باید از ساختار حشد دفاع کنند و ایران بهتر است در این زمینه مستقیماً دخالتی نداشته باشد.»

تغییرات داخلی در حشدالشعبی لزوماً به ضرر ایران نیست
برخی ادعا می‌کنند که گروه‌های زیرمجموعه حشد، نه خود سازمان رزمی حشد، لزوماً تابع نخست‌وزیر عراق به‌عنوان فرمانده کل نیروهای مسلح این کشور نیستند، بلکه تابع ایران هستند. رضایی با بیان اینکه به این گروه‌ها اصطلاحاً «گروه‌های مقاومت» گفته می‌شود که خارج از اوامر نخست‌وزیر عمل کرده‌اند، افزود: «این موضوع باید به خود عراقی‌ها واگذار شود. حتی اگر قرار باشد در داخل حشد و ساختار آن تغییراتی اعمال شود، باز هم نباید ایران به‌صورت مستقیم ورود کند. باید در نظر داشت که تغییرات داخلی در حشد لزوماً به ضرر ایران تمام نمی‌شود.»

متن کامل گزارش و گفتگوها را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.