«فرهیختگان» آمار ۲ دهه اخیر را بررسی می‌کند
فاطمه سادات مرتضوییکی از بخش‌های اقتصاد ایران که در سال‌های اخیر بحث‌ها پیرامون آن زیاد بوده، تولید لوازم خانگی است. آمارها نشان می‌دهد میزان تولید لوازم خانگی در دو سال اخیر 2 برابر سال‌های قبل از تحریم و حتی سال اول شروع تحریم‌های دوره ترامپ است. گرچه دیدگاه‌های مختلفی پیرامون فعالیت صنعت لوازم خانگی در کشور وجود دارد، اما به نظر می‌رسد هر منتقد منصفی نمی‌تواند نسبت به جهش تولید در این صنعت بی‌توجه باشد. البته قطعا درخصوص کیفیت، قیمت و رقابت‌پذیری تولیدات این صنعت نقدهایی وجود دارد اما پرواضح است با محدودیت‌های ارزی سال‌های اخیر و خروج شرکت‌های خارجی از کشور، شرکت‌های لوازم خانگی نیز کار بزرگی را انجام دادند.
در سال‌های اخیر یکی از اتفاقاتی که حاشیه‌های زیادی برای این صنعت درست کرد، مسئله ممنوعیت واردات بود. با ایجاد ممنوعیت برای واردات بسیاری از کارشناسان از ابتدا معتقد بودند گرچه اهمیت حمایت از تولیدات داخلی برهمگان پرواضح است اما باید توجه کرد که حمایت از تولید نباید به قیمت کاهش رقابت‌پذیری صنایع و محدود کردن انتخاب مصرف‌کنندگان باشد. در این میان موافقان ممنوعیت واردات معتقد بودند که تعدد تولیدکنندگان مانع از انحصار بازار می‌شود، اما شرایط رقابتی برابر با تولیدکنندگان خارجی در کشور فراهم نیست.
آمارها نشان می‌دهد صنعت لوازم خانگی ایران به‌لحاظ کمی رشد قابل توجهی در تولید داشته اما یکی از مطالباتی که از فعالان و تولیدکنندگان این صنف وجود دارد، موضوع قیمت و کیفیت است. فعالان این حوزه در گفت‌وگو با «فرهیختگان»، هر دو موضوع قیمت و کیفیت را جزء مطالبات بحق مردم دانسته اما از فراوانی کالای قاچاق در بازار گله‌مند‌ند.
رکوردشکنی تولید در سال 1401 و 1402
بررسی «فرهیختگان» از آمارهای وزارت صمت و مرکز آمار ایران در رابطه با میزان تولید سه محصول مهم و کاربردی از لوازم خانگی در کشور از ابتدای سال 1380 تا شش‌ماهه سال جاری حاکی از آن است طی این مدت تیراژ تولید این سه محصول اصلی از 2 میلیون و 159 هزار دستگاه در سال 1380 به 3 میلیون و 857 هزار دستگاه تا سال 1390 و به 3 میلیون و 538 هزار دستگاه تا سال 1396 رسیده بود. با شروع تحریم‌های ترامپ و خروج شرکت‌های خارجی از کشور، این تعداد در سال 1397 به 2 میلیون و 664 هزار دستگاه رسید.
کاهش تولید و مشکلات ناشی از محدودیت‌های ارزی می‌توانست دسترسی مردم به لوازم خانگی را دشوار کند، اما حالا در سال 1401 و 1402 رکورد تولید این محصول با 6.1 تا 6.3 میلیون دستگاه شکسته شده است. در 6ماهه نخست امسال نیز 2 میلیون و 797 هزار دستگاه تلویزیون، یخچال و لباسشویی تولید شده که تا پایان سال می‌توان به تولید بیش از 6 میلیون دستگاه امیدوار شد.
یخچال، تلویزیون و لباسشویی در صدر
داده‌های وزارت صمت و مرکز آمار ایران نشان می‌دهد یخچال و فریزر، محصولی است که در این بیست‌و‌سه سال بیشترین تیراژ تولید را داشته است؛ مثلا در سال 1402 تقریبا 2 میلیون و 540 هزار دستگاه در سراسر کشور تولید شده است. علاوه بر آن گفتنی است تنها محصولی که بین یخچال، ماشین لباسشویی و تلویزیون افزایش تیراژ تولید داشته است، ماشین لباسشویی بوده که 856 هزار دستگاه تولید داشته است. در شش ماهه سال جاری 1 میلیون و 151 هزار دستگاه یخچال و فریزر تولید شده که نسبت به زمان مشابه در سال گذشته تقریبا 100 هزار دستگاه از تیراژ تولید آن کاسته شده است. دیگر محصول مورد بحث در این گزارش، تلویزیون است که مقدار تولید آن در شش‌ماهه سال گذشته 845 هزار دستگاه بوده و در سال جاری به 790 هزار دستگاه کاهش داشته است.
البته لازم به ذکر است تلویزیون جزو محصولاتی است که به دلیل نبود تکنولوژی به‌روز با دنیا، در کشورمان به اندازه کمتری تولید می‌شود و عمدتا از طریق واردات تامین می‌شود. بررسی‌های «فرهیختگان» از این آمارها نشان می‌دهد سال‌های 1400 تا 1402 سال‌هایی است که رکورد تولید محصولات لوازم خانگی کشور را به خود اختصاص داده است. به طور مثال سال 1401 سالی است که 2.7 میلیون یخچال و فریزر در کشور تولید شده و در سال 1402، این تعداد به 2 میلیون 540 هزار دستگاه می‌رسد.
علاوه بر آن میزان تیراژ تولید ماشین لباسشویی در سال 1401، یک میلیون و 920 هزار دستگاه بود که البته در سال بعد (1402) تغییر آنچنانی نداشته و فقط 7 هزار دستگاه بیشتر تولید شده است. سومین محصول تلویزیون است که در سال 1401، تنها 1 میلیون و 670 هزار دستگاه تولید شده است و در سال 1402 رقمی در حدود 15 هزار دستگاه به تیراژ آن افزوده شده و به یک میلیون و 684 هزار دستگاه رسیده است. آمارها به ما می‌گوید در سال‌های 97 و 94 تولید این سه محصول به کمترین میزان خود می‌رسد. در سال 94 برخلاف سال‌های دیگر، تلویزیون بیشترین تیراژ تولید را نسبت به سایر محصولات داشته است که 1397 هزار دستگاه بوده، تنها 897 هزار دستگاه یخچال و فریزر و 504 هزار دستگاه ماشین‌لباسشویی تولید شده است. پس از آن سال 97، دومین سالی است که کمترین میزان تولید را ثبت کرده که احتمالاً پس از آن فوریت تصویب ممنوعیت واردات کالا بیش از پیش احساس شد.
طبق بررسی‌ها در این سال 559 هزار دستگاه ماشین‌لباسشویی، 806 هزار دستگاه تلویزیون و 1300 هزار دستگاه یخچال و فریزر تولید شده است. همچنین سومین سالی که کمترین میزان تولید را داشته به سال 80 بر‌می‌گردد که تنها 296 هزار دستگاه ماشین لباسشویی، 917 هزار دستگاه یخچال و فریزر و 946 هزار دستگاه تلویزیون تولید شده است. یکی از نکاتی که نمی‌شود به راحتی از آن گذر کرد این است که تولید یخچال و فریزر در سال 94 از تولید این محصول در سال 80 هم کمتر شده و به 894 هزار دستگاه رسیده است. نکته جالب توجه این بررسی این است که در سال‌های اتمام ممنوعیت واردات لوازم خانگی، یعنی سال‌های 1401 و 1402 با افزایش تولید این محصولات مواجه شده‌ایم که می‌تواند حاصل از رقابتی‌تر شدن فضای فروش بین کالای تولیدی و خارجی باشد.
تیغ قاچاق زیر گلوی لوازم خانگی
از نتایج ممنوعیت واردات لوازم خانگی، طی ۵ سال گذشته، رونق بازار قاچاق کالا بوده به‌طوری‌که گفته می‌شود یک‌سوم لوازم خانگی موجود در بازار‌ها قاچاق است و طبیعتا این کالاها بی‌کیفیت و دارای گارانتی تقلبی هستند. به طور کلی قاچاق یکی از معضلات جدی نه‌تنها در اقتصاد بلکه به طور شاخص در حوزه لوازم خانگی ایران و سایر کشورهاست که می‌تواند چرخه تولید داخلی، اشتغال‌زایی و مؤلفه‌های حیاتی را تهدید کند. اگرچه خرید کالای قاچاق ممکن است به‌عنوان گزینه‌ای جذاب به نظر برسد، اما این موضوع به سادگی قابل توجیه نیست.
کالاهای قاچاق به دلیل معافیت از پرداخت مالیات و عوارض ورودی گمرکی، قیمت پایین‌تری دارند، در حالی که تولیدکنندگان داخلی ملزم به پرداخت این مالیات و حقوق ورودی برای قطعات و مواد اولیه وارداتی هستند. این اختلافات به‌طور قابل توجهی بر قیمت تمام‌شده کالاهای قاچاق تأثیر می‌گذارد. ارز مورد استفاده برای تأمین کالاهای قاچاق معمولاً از صادرات برخی کالاهای خاص تأمین می‌شود. این موضوع باعث می‌شود کالاهای قاچاق با وجود ارزان‌تر بودن، با سود‌های بسیار بالا در بازار به فروش برسند. به‌عنوان مثال، قیمت یک ماشین لباسشویی ۸کیلویی از یک برند معتبر داخلی حدود ۲۱ میلیون تومان و مدل ۹ کیلویی آن حدود ۲۵ میلیون تومان است. در مقابل، کالای مشابه قاچاق و بدون گارانتی، قیمتی بین ۳۰ تا ۳۴ میلیون تومان دارد. همچنین، کالاهای تقلبی که فقط لوگوی برندهای معروف را دارند، با قیمت‌های پایین‌تر (حدود ۱۵ میلیون تومان) به بازار عرضه می‌شوند، اما این کالاها هزینه‌های گزافی به دلیل عدم کیفیت و اصالت اجزاء برای مصرف‌کنندگان به همراه دارند.
تورم بخش لوازم خانگی را جدی بگیریم
صنعت لوازم خانگی در ایران طی سال‌های اخیر با چالش‌های متعددی مواجه است که شامل عدم تأمین مالی، تخصیص ارز، تورم، کاهش قدرت خرید مصرف‌کننده و محدودیت تأمین مواد اولیه و سرمایه در گردش می‌شود. این مشکلات نه‌تنها بر تولید بلکه بر کیفیت و قیمت محصولات نیز تأثیر می‌گذارد. با وجود مشکلات موجود تولید لوازم خانگی در سال‌های اخیر رشد قابل‌توجهی داشته است.
تولید این محصولات از ۱۶ میلیون و ۵۰۰ هزار دستگاه در سال ۱۴۰۱ به ۱۹ میلیون و ۵۰۰ هزار دستگاه در سال گذشته افزایش یافته و برای سال 1403 هدف تولید ۲۲ میلیون و ۵۰۰ هزار دستگاه تعیین شده است. همچنین صادرات لوازم خانگی نیز از ۳۸۰ میلیون دلار به ۴۴۰ میلیون دلار در سه سال اخیر متغیر بوده است. لازم به ذکر است قبل از ممنوعیت واردات کالا، میزان واردات لوازم خانگی به‌طور متوسط سالانه حدود 1.5 تا ۲ میلیارد دلار بود. اما با اجرای سیاست ممنوعیت، این رقم به‌شدت کاهش یافت و در سال‌های اخیر به کمتر از ۱۰۰ میلیون دلار رسید. فعالان این حوزه معتقدند یکی از موانع اصلی تولید کمبود نقدینگی و عدم تأمین ارز است.
بازار لوازم خانگی ایران به حدود یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار ارز سالانه نیاز دارد و عدم تخصیص به‌موقع ارز باعث شده مواد اولیه در گمرک باقی بمانند و تولید با کمبود مواجه شود. در شرایطی که تولیدکنندگان مجبور به خرید مواد اولیه از بازار آزادند، قیمت تمام‌شده محصولات افزایش می‌یابد و این موضوع رقابت‌پذیری را کاهش می‌دهد. تورم در قیمت مواد اولیه لوازم خانگی به‌مراتب بیشتر از تورم عمومی کشور است. درحالی‌که تورم عمومی بین ۴۰ تا ۵۰ درصد گزارش می‌شود، تورم در بخش مواد اولیه بین 30 تا 70 درصد برآورد شده است. این افزایش قیمت ناشی از رشد قیمت ارز و انحصار در عرضه مواد اولیه است.
افزایش تنوع و تعداد تولید پس از تحریم
اکبر پازوکی، رئیس اتحادیه لوازم خانگی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» گفت: «اگر به آمار تولید محصولات لوازم خانگی در سال‌های گذشته نگاهی بیندازیم، تفاوت‌ها بسیار چشمگیر هستند. به عنوان مثال، در سال‌های ۹۰ تا ۹۵، تعداد مدل‌ها و سایزهای تولیدی به مراتب محدودتر از امروز بود. اما اکنون تولید محصولات متنوع‌تری در دسترس است. به‌عنوان مثال، تعداد مدل‌های یخچال فریزر و ماشین لباسشویی به‌طور چشمگیری افزایش یافته است. همچنین در تولید لوازم خانگی ریز مانند جاروبرقی و همزن نیز رشد قابل توجهی مشاهده می‌شود. اگرچه تحریم‌ها در این مدت تأثیرات منفی بر صنعت گذاشته، اما همزمان با سرمایه‌گذاری‌های جدید، تنوع و تعداد تولیدکنندگان افزایش یافته است. امروز چندین کارخانه در حوزه‌های مختلف لوازم خانگی فعالیت می‌کنند، از تولید یخچال و فریزر گرفته تا لوازم خانگی ریز مانند اسپرسو ساز، چرخ گوشت و اتو. این تحولات نشان‌دهنده رشد قابل توجه این صنعت است.»
به جای فشار به تولیدکننده جلوی قاچاق گرفته شود
وی افزود: «ما نباید از این غافل شویم که نقش سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در پیشرفتی که در صنعت لوازم خانگی پدید آمده پررنگ بوده است. اگر قرار بود که بخش دولتی این کار را پیش ببرد، نمی‌توانستیم به این شرایط برسیم. یکی از بزرگ‌ترین مشکلات در این حوزه، تصدی‌گری سیاست‌گذار است که می‌خواهد تا آخرین حلقه صنعت لوازم خانگی احاطه داشته باشد. در زمانی که کمبود کالا داشتیم، به این دلیل که می‌خواستیم از هدررفت منابع جلوگیری کنیم و خام‌فروشی نشود منطقی بود، اما حالا که کالا در بازار زیاد است و شرکت‌ها به صورت زمان‌دار کالاهای خود را به فروش می‌رسانند و به رغم افزایش 30 و 40 درصدی نرخ ارز، قیمت کالاها را بیش از ۱۵ درصد افزایش نمی‌دهند، تصدی‌گری دولت به ضرر صنعت تمام خواهد شد. این تصدی‌گری سیگنال توجیه نداشتن فروش لوازم خانگی ایرانی را به فروشندگان می‌دهد.»شهرستانی تکمیل کرد: «سامانه‌هایی برای رصد لوازم خانگی از زمان تحویل‌گیری مواد خام توسط کارخانه تا نصب در خانه مصرف‌کننده ایجاد شده است. این پروسه در زمانی که کمبود کالا داریم مفید است، اما وقتی چنین شرایطی نیست، چنین روندی صرفاً دست و پاگیر است. وقتی یک مشتری وارد بازار می‌شود، می‌تواند با تفاوت قیمت کمی برندهای خارجی قاچاق را خریداری کند. فروشنده کالای ایرانی با هزار زحمت مشتری را قانع می‌کند که کالای ایرانی خریداری کند؛ بعد از اینکه مشتری قانع شد، کد ملی، آدرس محل سکونت و... را می‌خواهیم. این در حالی است که بسیار گفته می‌شود کد ملی را به کسی ندهید. این اتفاقات مشتری را منصرف می‌کند. فروشنده نیز بعضاً نمی‌تواند کد ملی را دریافت کند و بعضاً چند ده میلیارد تومان جریمه می‌شود. این تولیدکننده کالای ایرانی فروخته است، اما بنا به مشکل بارگذاری فروش، زیان زیادی متحمل می‌شود که حتی قاچاقچی هم پرداخت نمی‌کند. به نظر می‌رسد بهتر است نوع پایش و نظارت به تناسب زمان و شرایط تغییر کند.»
ضعف تولید و صادرات در کالاهای پیچیده و کم‌حجم
حسین شهرستانی، نایب‌رئیس اتحادیه لوازم خانگی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» مطرح کرد: «صادرات لوازم خانگی به طور کلی در اقلامی که تکنولوژی پیچیده‌ای ندارد و مواد اولیه آن بیشتر و نیروی انسانی بیشتری برای تولید نیاز دارد و حجیم‌تر است، می‌توانیم به کشورهای همسایه کالا صادر کنیم و صادرات نسبتاً خوبی داریم. اما در صادرات کالاهایی مثل تلویزیون و شبیه آن که تکنولوژی پیچیده‌تری دارند و خیلی حجیم نیستند، موفقیت زیادی نداشتیم؛ صادرات داشتیم اما مانند اقلامی مانند کولر آبی، لباسشویی دوقلو و کالاهای دیگر.»
گزارش کامل فاطمه سادات مرتضوی خبرنگار گروه اقتصاد را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.
مطالب پیشنهادی
