به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، اسحاق جهانگیری که یکی دو روز گذشته را در اصفهان سپری کرده است، اظهارات قابل‌تاملی داشته که حالا به تیتر بسیاری از رسانه‌ها تبدیل شده است. او در سخنانی در اصفهان اظهار می‌کند که دولت انتظار خروج آمریکا از برجام را نداشته و فکر این را نمی‌کرده که رئیس‌جمهور این کشور دست به چنین اقدامی بزند. او می‌گوید که با این اقدام آمریکا دولت غافلگیر شده است و حالا نیاز به تدبیری موثر برای اداره کشور وجود دارد.

ایراد مهمی که بسیاری از کارشناسان از همان سال 94 و بعد از انتشار متن توافق ایران و گروه کشورهای 1+5 می‌گرفتند و با استناد به آن می‌گفتند که برجام به عبارت عامیانه تق و لق نوشته شده، این بود که مبنای حقوقی قابل‌توجهی برای اجبار ایالات‌متحده و دیگر کشورها به انجام تعهدات‌شان در برجام درنظر گرفته نشده است؛ ایرادی که البته خیلی‌ها پا را فراتر گذاشته و می‌گفتند که حتی تضمین مناسب حقوقی و حتی سیاسی برای پایبندی به حضور در برجام گرفته نشده و اصلا معلوم نیست که ایالات متحده با اوباما یا ترامپ در برجام باقی بماند.

این ایراد کارشناسی البته در زمان مذاکرات و انعقاد برجام هم مطرح و مداوم بیان می‌شد که توافق خوبی است که تضمین‌های لازم را از کشوری مانند ایالات متحده آمریکا بگیرد و بتواند آنها را امری متعهد کند. این اتفاق البته نیفتاد و برجام تنها با اتکا به چند بندی که شکایت طرفین را به کمیسیون مشترک ارجاع می‌‌داد و البته نهایتا با مقصر شناخته‌شدن طرفین باعث فروریختن برجام و شیفت به شرایط پیش از آن می‌شد، مورد توافق و اجرا قرار گرفت.

برخی کارشناسان در آن زمان و حتی در ایامی که قطعنامه 2231 تصویب شده بود می‌گفتند که حتی با وجود این قطعنامه شورای امنیت، ایالات متحده آمریکا تضمینی نداده که در برجام بماند و احتمال این می‌رود که رئیس‌جمهور بعدی آمریکا به راحتی از توافق هسته‌ای خارج شود و ایران هم نتواند اقدام موثری در این زمینه انجام دهد.

در آن زمان عاملی که باعث می‌شد هشدارهای کارشناسان داخلی نگران‌کننده به نظر برسد این بود که علاوه‌بر آنها، برخی مقامات آمریکایی هم متذکر می‌شدند که تضمینی برای بقای بلندمدت آمریکا در برجام نیست و ممکن است رئیس‌جمهور بعدی ایالات‌متحده زیر میز برجام زده و از آن خارج شود. برای مثال ارنست مونیز، وزیر انرژی ایالات متحده آمریکا که در جریان مذاکرات برجام حضور پررنگی داشت و در دوره‌های پایانی یک طرف گفت‌وگو‌های علی‌اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی ایران شده بود، بر این نکته تاکید می‌کند و تنها پس از گذشت چهار ماه از اجرایی شدن برجام از احتمال خروج کشورش از این توافق سخن می‌گوید.

ارنست مونیز در 20 فروردین 1395 تایید می‌کند که از لحاظ فنی امکان خروج رئیس‌جمهور بعدی آمریکا وجود دارد.

با همه این اظهارات اما در داخل نظرات مسئولان کشور متفاوت از فضای حاکم بود و آنها معتقد بودند امکان ترک برجام از سوی آمریکا اندک است. برای مثال 13 مرداد 94 محمدجواد ظریف در جلسه شورای راهبردی روابط خارجی وزارت امور خارجه در پاسخ به این سوال که آیا دولت‌های آینده آمریکا هم به برجام متعهد خواهند بود، گفت: «واقعیت امر این است که حقوق بین‌الملل دارای مجموعه‌ای از قواعد است. آمریکا به هیچ وجه نمی‌تواند از برجام خارج شود و من به شما اطمینان می‌دهم که آمریکا از آنجایی که اگر خارج شود مبنای مقبولیتی‌اش نابود می‌شود، از برجام خارج نخواهد شد.»

حد فاصل امضای توافق و پایان‌دوره ریاست‌جمهوری باراک اوباما، رئیس‌جمهور پیشین ایالات متحده، دولت این کشور که نقض برجام را از همان روز اول اجرا آغاز کرده بود، آن را شدت بخشید و پا را فراتر گذاشت، ولی در داخل همچنان گفته می‌شد این اقدامات نقض اصل برجام نیست و تنها روح آن را خدشه‌دار کرده است.

در همین راستا علاوه‌بر ظریف، حسن روحانی هم در این مورد چندین‌بار سخن گفته است. برای مثال او در آذرماه 95 اظهار می‌کند: «در انتخابات آمریکا آقایی انتخاب شده، ببینید چه سروصدا و چه تزلزلی در ذهن سیاستمدارها در اروپا، شرق دنیا در آسیا و در بخش‌هایی در قاره آمریکا پدید آمده است... . آقایی انتخاب شده است و هر برنامه‌ای هم دارد بعدها معلوم خواهد شد. ما راه و مسیر خودمان را می‌رویم و ادامه می‌دهیم. دلش بخواهد برجام را تضعیف و پاره کند مگر ما می‌گذاریم؟!»

در این شرایط و با وجود اینکه دونالد ترامپ نامزد ریاست‌جمهوری آمریکا اظهارات بسیار تندی را علیه ایران و برجام بیان می‌کرد، مسئولان داخلی امیدوار بودند هیلاری کلینتون پیروز انتخابات شود و سرنوشت نافرجامی برای برجام رقم نخورد، از این‌رو ایده‌ای برای آینده توافق با حضور ترامپ نداشتند و همین ضعف در تدبیر و تدوین سناریوهای جایگزین باعث شد با حضور ترامپ تیم سیاست خارجی دولت غافلگیر شود و نتواند واکنش مناسبی را از خود نشان دهد.

این شرایط البته تداوم هم داشت و پس از پیروزی ترامپ و با وجود اظهارات تند و رادیکالی که علیه ایران داشت، بازهم جایگزینی برای ایام خروج احتمالی آمریکا از برجام درنظر گرفته نشد و کار به جایی رسید که ترامپ با صدور دستوری اجرایی از توافق با ایران خارج شد.

 امروز اما هنوز تحریم‌های ایالات متحده آمریکا برنگشته اما ثبات اقتصادی در ایران به هم ریخته و کارشناسان هم علت بزرگ آن را عدم‌تدبیر دولت برای مدیریت فضا می‌دانند.

خیلی‌ها می‌گویند که اظهارنظر اسحاق جهانگیری که در ابتدای بحث آمد نشانه دیگری برای همین فقدان تدبیر مناسب برای شرایط ویژه است و این امر باعث بروز تلاطمات کنونی ازجمله افسارگسیختگی بازار ارز و سکه شده است. با این حال اما برخی همچنان نگرانند؛ نگران اینکه این عدم پیش‌بینی و تدبیر برای موقعیت‌های متفاوت در دولت وجود نداشته باشد. امروز مذاکرات با اروپا درحالی جریان دارد که وزیر امور خارجه فرانسه می‌گوید رسیدن به یک توافق با ایران تا آبان ماه آینده ممکن نیست و آلمانی‌ها هم ابراز می‌کنند که نمی‌توانند انتظارات ایران را از برجام برآورده کنند اما همچنان دستگاه سیاست خارجی به دنبال مذاکرات با اروپاست و ابراز امیدواری می‌کند این مسیر برای کشور گره‌گشا باشد. کارشناسان امروز نگرانند که بعد از اعمال تحریم‌های آمریکا مذاکرات با اروپا چقدر به کمک ایران خواهد آمد و نکند که ایام بعد از آن دوباره مسئولی در کشور مانند امروز که اسحاق جهانگیری اعتراف می‌کند که دولت غافلگیر شده، بیاید و بگوید که غافلگیر شدیم.

«فرهیختگان» البته به همین بهانه برخی اظهارنظر‌ها درمورد اعتماد به توافق و عدم‌خروج آمریکا را مورد بازخوانی قرار داده است.

 

۷ بهمن ۱۳۹۶

«امروز آقایی که در آمریکا روی کار آمده، بیش از یک‌سال است که تلاش می‌کند برجام را از بین ببرد و هرچند یک‌بار اعلام می‌کند که آخرین امضای خود را در این زمینه می‌زند و اینکه یک ابرقدرت در برابر ایران یک‌سال است تلاش می‌کند کاری انجام دهد و تا امروز نتوانسته، افتخار بزرگی محسوب می‌شود.»

۱۷ بهمن ۱۳۹۶

«بسیار خوشحالم که آقای ترامپ، بعد از یک‌سال که به کاخ سفید رفته، هنوز نتوانسته به آن هدفی که دنبال می‌کرد و فریادی که در دوره انتخابات می‌زد، مبنی‌بر اینکه این توافق را پاره خواهد کرد، دست پیدا کند و برجام آنقدر استحکام داشته که این یک‌سال بتواند در برابر آمریکا مقاومت کند.»

21 مهر 1396

«برجام مستحکم‌تر از آن چیزی است که این آقا (ترامپ) در دوران رقابت انتخاباتی فکر می‌کرد. ماه‌ها از حکومت جدید آمریکا گذشته و مداوم علیه برجام شعار می‌دهد و تازه که می‌خواست درباره برجام تصمیمی بگیرد، می‌گوید من می‌خواهم با همکاری کنگره به برجام تبصره بزنم. نمی‌داند که به برجام، نه ماده‌ای اضافه می‌شود، نه تبصره‌ای و نه بندی.»

۲۸ شهریور ۱۳۹۶

«فکر نمی‌کنم آمریکایی‌ها این هزینه سنگین را تحمل کنند، برای کاری که کاملا برای آنها بی‌خاصیت خواهد بود. خروج آنها از برجام هیچ خاصیتی برای آنها ندارد اما در عین حال اعتماد جهانی را نسبت به آمریکا به‌طور کلی از بین خواهد برد. خروج از این تعهد هزینه بسیار سنگینی برای آمریکا خواهد داشت.»

۱۳ اردیبهشت ۱۳۹۶

«دیدیم در آمریکا تحولاتی در دولت به وجود آمد و گروه جدیدی آمدند که افراطی‌تر بودند و ادعا می‌کردند برجام را پاره می‌کنند ولی وقتی آمدند دیدند شرایط به این آسانی نیست و این تعهد دو کشور نیست بلکه تعهد چند کشور و یک معاهده بین‌المللی است، به همین دلیل از آن حالت فاصله گرفتند.»

۱۶ آذر ۱۳۹۵

«او ممکن است خیلی چیزها دلش بخواهد، دلش بخواهد برجام را تضعیف یا پاره کند، مگر ما می‌گذاریم و مگر ملت ما می‌گذارد. آمریکا نمی‌تواند در مسیر استقامت و ایستادگی ما تاثیرگذار باشد.»

۳ مهر ۱۳۹۵

«برجام امروز یک توافق بین‌المللی است که شورای امنیت آن را تایید کرده، بنابراین همه دولت‌ها در آمریکا متعهد به این توافق هستند. کسی نمی‌تواند بگوید که من این توافق را قبول ندارم یا می‌خواهم از نو مذاکره بکنم. اینها بحث‌ها و شوهای تبلیغاتی است.»

۳۰ مهر ۹۴

روحانی به رهبر انقلاب نوشت: رئیس‌جمهور آمریکا و شورای وزیران اتحادیه اروپا به‌صورت کتبی و رسمی برچیده شدن تمامی تحریم‌های اقتصادی و مالی ظالمانه و غیرقانونی خود را در چارچوب تعهدات‌شان در برجام اعلام نموده و آن را به‌عنوان سند قانونی در روزنامه‌های رسمی خود منتشر کردند.

30 آذر 94

عراقچی می‌گوید: «برجام در مرحله اجرا با هیچ‌گونه صدمه‌ای مواجه نمی‌شود، چون «کری» این تضمین را به‌عنوان وزیر خارجه آمریکا به صورت کتبی با امضای رسمی داده است.»
این حرف عراقچی بازتاب بسیاری پیدا کرد که مهم‌ترین آن تیترشدن جمله «امضای کردی تضمین است» توسط روزنامه شرق بود.

26 دی 96

عراقچی درخصوص اینکه چرا ترامپ به‌رغم وعده‌های زیادی که درخصوص پاره‌کردن برجام یا خارج شدن از آن داده تاکنون نتوانسته است آنها را عملی کند، گفت: «دلیل اصلی این است که ترامپ نمی‌تواند از برجام خارج شود، چراکه با موانع زیادی روبه‌رو است؛ یکی پایبندی اروپایی‌ها به برجام، حمایت روسیه و چین از این توافقنامه و اسناد شورای امنیت و درنهایت استحکام درونی خود برجام است.»

4 آذر 95

مجید تخت‌روانچی: ضمانت اجرایی، در حقیقت قطعنامه فصل هفتم شورای امنیت است که لازم‌الاجراست. آمریکا به‌عنوان یک عضو دائم شورای امنیت، خود این را تصویب کرده است؛ یعنی بر اساس قوانین بین‌المللی، آمریکا ملزم است که این کار را انجام دهد.

13 مرداد 94

محمدجواد ظریف در جلسه شورای راهبردی روابط خارجی وزارت امور خارجه در پاسخ به این سوال که آیا دولت‌های آینده آمریکا هم به برجام متعهد خواهند بود، گفت: «واقعیت امر این است که حقوق بین‌الملل دارای مجموعه‌ای از قواعد است. آمریکا به هیچ‌وجه نمی‌تواند از برجام خارج شود و من به شما اطمینان می‌دهم که آمریکا از آنجایی که اگر خارج شود مبنای مقبولیتی‌اش نابود می‌شود از برجام خارج نخواهد شد.»

19 فروردین 97

علی خرم، نماینده پیشین ایران در مقر اروپایی سازمان ملل متحد در گفت‌وگو با «پانا» تصریح کرد: «شاید در ظاهر ترامپ ادعا کرده است که از برجام خارج می‌شود اما به دلیل اینکه اکنون موضوع گفت‌و‌گو با کره شمالی مطرح است و در صورتی که آمریکا از برجام خارج شود کره شمالی از گفت‌و‌گو منصرف خواهد شد، این احتمال وجود دارد که مشاوران رئیس‌جمهوری آمریکا به او بگویند که از برجام خارج نشود تا آنها بتوانند مذاکره با کره شمالی را انجام دهند.»

 

* نویسنده : علی جمشیدی دبیر گروه سیاسی