اگه می‌تونی کمک‌هزینه بگیر
زهرا رمضانیحمایت از دانشجویان دکتری که با هدف رفع دغدغه‌های مالی دنبال می‌شود، یکی از کارویژه‌های حیاتی دولت‌ها برای حفظ این قشر و تلاش برای تمرکز هر چه بیشتر آن‌ها بر فعالیت‌های پژوهشی است. موضوعی که در کشور ما با توجه به شرایط اقتصادی فعلی از اهمیت دو‌چندانی برخوردار است. از طرف دیگر، نمی‌توان این مسأله را کتمان کرد که وقتی دانشجویی به کلاس‌های درس دکتری راه پیدا می‌کند، در عمل باید تمام وقت خود را صرف فعالیت‌های پژوهشی کند به طوری که امکان داشتن فرصت شغلی برای آن‌ها آن‌طور که انتظار می‌رود، وجود ندارد و البته عدم پرداخت حقوق متناسب به این قشر، عملاً آن‌ها را بر سر دو راهی کیفیت تحصیل و داشتن شغل پاره‌وقت گذاشته است.
حالا بنیاد ملی نخبگان با تدوین و اجرای طرحی با عنوان «پژوهشیار» تلاش دارد تا بتواند برای مستعدان این مقطع تحصیلی، امکان پرداخت حقوق ماهانه را در قالب تسهیلات فراهم کند که در شرایط ویژه‌ای می‌تواند شکل بلاعوض پیدا کند. البته در کنار آن، تسهیلاتی برای حضور این قشر در کنفرانس‌های داخلی و خارجی هم فراهم خواهد شد.
طرحی که ثبت‌نام از آن برای سال تحصیلی جدید از ۱۵ دی‌ماه شروع شده و دانشجویان دکتری تا آخر این ماه امکان شرکت در آن را خواهند داشت؛ اما برای قرارگیری در لیست مشمولان پژوهشیار، دانشجویان باید شرایط خاص و سختی را داشته باشند که به نظر می‌رسد با در نظر گرفتن شروط آیین‌نامه، تعداد مشمولان این طرح حتی به اندازه نیم درصد از جمعیت دانشجویی دکتری که امروز تعدادشان از ۱۳۷ هزار نفر هم فراتر رفته، نخواهد بود.
کمک‌هزینه‌ای برای درس‌خوان‌های دوره دکتری
آیین‌نامه پژوهشیار در ۱۱ ماده و ۱۵ تبصره در آذرماه امسال به تصویب رسیده و از ۱۵ دی‌ماه با آغاز ثبت‌نام‌ها وارد فاز اجرایی شده است. طرحی که بر اساس ماده سوم آیین‌نامه‌اش، هدف اصلی از تدوین آن در ۴ بند تعریف شده است؛ زمینه‌سازی برای افزایش سهم کشور در بروندادهای علمی و پژوهشی در سطح ملی و بین‌المللی، تعامل فعال و اثربخش با فضای علمی بین‌المللی برای رسیدن به مرجعیت علمی در دنیا، تلاش برای دستیابی کشور به جایگاه شایسته در زمینه‌های آموزشی، پژوهشی و تحقیقاتی، برنامه‌ریزی به منظور رسیدن به توسعه پایدار کشور در بلندمدت با توانمندسازی دانشجویان مستعد دکتری و همچنین زمینه‌سازی برای توسعه اثرگذاری این قشر در کشور و نهایتاً ترغیب دانشجویان دکتری برای اتمام دوره تحصیلی در زمان مجاز.
اما از اهداف تعیین‌شده در آیین‌نامه که بگذریم، به نظر می‌رسد بار اصلی تدوین این طرح برای ایجاد انگیزه در بین این قشر برای به اتمام رساندن دوره تحصیل‌شان در زمان سنوات مجاز است؛ به طوری که علی نیک‌بخت، معاون مستعدان و آینده‌سازان بنیاد ملی نخبگان نیز در این باره به «فرهیختگان» گفت: «هدف اصلی این طرح حمایت از دانشجویان دکتری است که به صورت تمام‌وقت در دانشگاه حضور داشته و روی فعالیت‌های علمی متمرکز هستند. در حقیقت، پژوهشیار به نوعی کمک هزینه تحصیلی برای این دسته از دانشجویان محسوب می‌شود. هدف بنیاد ملی نخبگان در این طرح، آن است که به دانشجویان دکتری کمک شود تا سریع‌تر فارغ‌التحصیل شوند.»
۴ شرط دریافت تسهیلات پژوهشیار
تکلیف دانشجویان مشمول را ۵ بند و ۳ تبصره مشخص کرده است. دانشجویانی که در سنوات مجاز به صورت تمام‌وقت مشغول به تحصیل بوده باید تمام شرایط اختصاصی تعیین‌شده در این ماده را داشته باشند تا بتوانند درخواستشان را برای استفاده از طرح پژوهشیار اعلام کنند.
بر اساس بند الف این ماده، دانشجو باید تا پایان نیم‌سال سوم تحصیلی قبولی در آزمون جامع خود را داشته و پروپوزالش را نیز تا پایان نیم‌سال چهارم تحصیلی به تصویب رسانده باشد. از این رو، دانشجو در هنگام ثبت‌نام در این طرح، عملاً دو سال از سنوات مجاز تحصیلی‌اش باقی خواهد ماند. البته ۳ بند پایانی شرایط را سخت‌تر می‌کند به طوری که دانشجو علاوه بر اینکه باید حداقل معدلش در مقطع دکتری تخصصی به ۱۸ رسیده باشد، نباید در خارج از محیط دانشگاه هم مشغول به کار باشد.
با این حال، یکی از مهم‌ترین بند‌های این ماده را از زبان نیک‌بخت باید برگزیده بودن دانشجو در ۵ دوره طرح شهید وزوایی دانست. شاید بد نباشد در اینجا نیم‌نگاهی به طرح شهید وزوایی داشته باشیم؛ طرح جامعی که نه‌تنها همه مقاطع تحصیلی بلکه همه زیرنظام‌ها را هم شامل می‌شود. به طوری که گروه‌های مختلف دانشجویان در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد، دکتری حرفهای و دکتری تخصصی می‌توانند از آن بهره‌مند شوند.
بر اساس آیین‌نامه مربوط به طرح شهید وزوایی، دارندگان نشان‌های طلا، نقره و برنز کشوری در المپیادهای ملی دانش‌آموزی، برگزیدگان آزمون‌های سراسری ورود به دانشگاه‌ها در مقاطع کارشناسی، ارشد و دکتری حرفهای، دارندگان رتبه‌های اول تا سوم کشوری از المپیادهای ملی دانشجویی، برگزیدگان آزمون‌های جامع، پیش‌کارورزی، دستیاری در رشته‌های پزشکی، دندان‌پزشکی و داروسازی و دستیاری فوق تخصصی پزشکی، دانشجویان ممتاز دانشگاه‌ها، برگزیدگان مرحله کشوری دانشجویان نمونه در هر سه مقطع کارشناسی، ارشد و دکتری، برگزیدگان رویدادهای نخبگانی، برگزیدگان مسابقات قرآنی، برگزیدگان هنری و ادبی و مخترعان برگزیده در زمره طرح شهید وزوایی قرار می‌گیرند.
پرداخت حقوق قطع خواهد شد اگر...
تبصره چهارم این ماده شروطی را اعلام کرده که اگر دانشجویی مشمول آن شود، پرداخت حقوق ماهانه‌اش قطع خواهد شد. بر این اساس، هر وقت دانشجویی از رساله خود دفاع کند و یا سنوات مجاز تحصیلی‌اش که همان ۸ نیم‌سال است به پایان برسد، دیگر خبری از پرداخت حقوق ماهانه نیست. همچنین عملکرد نامطلوب در دوره تحصیلی و یا محرز شدن اشتغالش به صورت تمام‌وقت و یا پاره‌وقت هم می‌تواند شرط لازم برای برخورداری از تسهیلات را سلب کند.
نیک‌بخت در این زمینه با بیان اینکه ما نیز دو بار در سال فراخوان خواهیم داشت که طی آن یک‌سری نوورود خواهیم داشت و در مقابل وضعیت دانشجویان مشمول را هم بررسی کنیم که همچنان از شرایط لازم برخوردار هستند یا خیر، عنوان کرد: «یعنی دانشجوی مشمول عملکرد مناسبی داشته یا خیر و یا بیرون از دانشگاه مشغول به کاری نشده باشد.»
4 مسئله بزرگ درباره یک اتفاق مهم
«پژوهشیار» اتفاق مهم و قابل توجهی به حساب می‌آید. همین که باعث شد سند راهبری کشور در امور نخبگان از قفسه اسناد بالادستی خارج شود، غبار از صفحات بلند شود و دوباره ورق بخورد اتفاق مبارکی محسوب می‌شود. اما پژوهشیار همان‌قدر که مهم و مبارک است، سؤال‌برانگیز و مبهم هم هست. سؤالاتی که نشان می‌دهد طرح لااقل نسبت به شرایط روز و حتی آنچه به عنوان هدف در نظر گرفته شده نیازمند تقویت و اصلاحات بیشتری است که می‌توان نسبت به انجام آن پس از شروع طرح خوشبین بود.
1. آن‌ها که تاکنون هوس تحصیل در مقطع دکتری کرد‌ه‌اند یا خاطرات حضور در جلسات مصاحبه و گفت‌وگو با استادان یا حضور در این جلسات را تجربه کرده باشند، بعید است از توجه و تأکید آن‌ها بر نداشتن شغل و اشتغال بی‌خبر باشند. نداشتن شغل یکی از پیش‌نیاز‌های ورود به دوره دکتری در دانشگاه‌های مطرح به حساب می‌آید. طرح پژوهشیار هم دانشجویان نخبه دوره دکتری را از سال سوم تحت پوشش قرار می‌دهد. این مفروضات یک معادله خواهد ساخت: دانشجوی دوره دکتری تا زمان رسیدن به سال سوم چگونه باید زندگی خود را بگذراند؟ درواقع اگر بنای طرح، تسهیل شرایط زندگی برای دانشجویان نخبه است، تکلیف دو سال شروع این مقطع، آن هم با انتظارات ویژه و خاص از او چگونه است؟
2. کمک‌هزینه پژوهشیار مثل همان آب‌باریکه قدیمی‌هاست و نه بیشتر! براساس این طرح ماهانه 15 میلیون تومان به یک دانشجوی نخبه دوره دکتری پرداخت می‌شود اما ناگفته روشن است رقم اعلامی نسبتی با هزینه‌های بالای زندگی امروز در شهر‌های بزرگ ندارد. عددی که نه می‌توان به جمع کردن آن دل‌خوش بود و نه حتی به تأمین هزینه‌های مختلفی که یک دانشجو در سن تشکیل خانواده دارد. محل اجرایی کردن شعار‌های مختلف مربوط به جوانی جمعیت و فرزندآوری دقیقاً همین‌جاست! دانشجو اگر بنای تشکیل زندگی مشترک داشته باشد یا بخواهد به رشد جمعیت کمکی کند، دقیقاً 15 میلیون تومان را باید چگونه هزینه کند تا بتواند از یک زندگی معمولی در دوره دکتری عقب نماند؟
3. آیین‌نامه اجرایی طرح شرایط سختی را برای دانشجویان دوره دکتری در نظر گرفته که بعید است تعداد زیادی بتوانند از آن گذر کنند. معاون مستعدان و آینده‌سازان بنیاد هم می‌گوید براساس پیش‌بینی‌ها حدود 300 نفر می‌توانند از این طرح بهره‌مند شوند و درمجموع هم برای اجرای آن حدود 60 میلیارد تومان اعتبار در نظر گرفته شده است. وقتی عدد حقوق در نظر گرفته شده برای دانشجویان رقم بالایی نیست، چرا دایره شمولیت طرح اینقدر محدود در نظر گرفته شده که اجرای آن بیشتر شبیه به یک رفع تکلیف باشد؟ زمینه‌سازی برای افزایش سهم کشور در بروندادهای علمی، تعامل اثربخش با فضای علمی جهان و دستیابی کشور به جایگاه شایسته با اعتبار 60 میلیاردی بیشتر به یک شوخی تلخ می‌ماند تا یک طرح جدی که بتواند بخشی از انتظار رهبری و فراخوان جهش دوم علمی را جامه عمل بپوشاند.
4. با شرایط آیین‌نامه از الان باید یکی از دغدغه‌های اصلی دانشجویان را نحوه بازپرداخت تسهیلات دانست که خودش می‌تواند نگرانی‌های جدیدی هم به آن‌ها وارد کند. اگرچه تلاش و جهت‌دهی طرح به سمت استفاده بلاعوض مشمولان قابل مشاهده است اما نمی‌توان شرایط خاص را در نظر گرفت. آن‌گونه که در طرح آمده، متوقف شدن پرداخت حقوق مساوی است با آغاز فرصت یک‌ساله برای بازپرداخت که فارغ از مبلغ تسهیلات دریافتی باید در 18 ماه بازگردانده شود. اتفاقی که می‌توانست در جهت کمک به دانشجوی نخبه‌ای که به هر دلیلی از طرح خارج می‌شود تناسبی ایجاد کند؛ یعنی مدت‌زمان بازپرداخت تسهیلات بسته به عدد دریافتی متغیر باشد تا فرد بتواند در فاصله کوتاهی پس از یافتن شغل از پس پس‌دادن تسهیلاتش برآید.
گزارش کامل زهرا رمضانی، خبرنگار گروه دانشگاه را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.
مطالب پیشنهادی
