پکن سال نوی میلادی خود را با ۲۸ تحریم علیه شرکت‌های آمریکایی شروع کرد. این نخستین بار نیست که چین علیه شرکت‌های آمریکایی اعمال تحریم می‌کند، اما در آغاز سال 2025 میلادی و در آستانه ورود ترامپ به کاخ سفید، این تحریم‌ها معنی دیگری پیدا می‌کنند. به ویژه آنکه پکن علت این تحریم‌ها را مرتبط با تحریکات نظامی ایالات متحده در دریای تایوان می‌داند.
عمده آینده‌پژوهان در حالی آینده 2025 را پیش‌بینی کردند که یک چشمشان به چین بود. ترامپ، که خود را مرد تعرفه‌های گمرکی لقب می‌دهد، از ابتدای کمپین انتخاباتی‌اش از اعمال تعرفه‌های سنگین بر کالاهای چینی گفت. علاوه بر آن، سیاست‌های تحریک‌آمیز ایالات متحده در تسلیح تایوان و حضور در خلیج تایوان، خطر تبدیل شدن تایوان به یک اوکراین دیگر و وقوع یک جنگ نیابتی را در این سال افزایش می‌دهد. با این حال، هنوز و با گذشت ۳ روز از سال 2025، قضاوت درباره آینده روابط چین و آمریکا در این سال کمی شتابزده است، اما اماره‌ها و نشانه‌های اصطکاک و درگیری‌های مختصر این دو قدرت جهانی فرصتی است که تاریخچه و تأثیرات تحریم‌های متقابل آمریکا و چین مورد بررسی قرار گیرد.

خبر چیست‌؟
چین روز پنجشنبه هفته گذشته ده‌ها شرکت از ایالات متحده، از جمله ریتیون، بوئینگ و لاکهید مارتین، را در یک سری اقدامات تنبیهی تجاری هدف قرار داد. این می‌تواند تنش‌ها میان دو ابرقدرت را افزایش دهد. با چند هفته باقی‌مانده تا دونالد ترامپ، که وعده داده است تعرفه‌ها و تحریم‌های جدیدی علیه چین اعمال کند، قدرت را به دست گیرد، پکن بار دیگر نشان می‌دهد که آماده است مقابله به مثل کند.
وزارت بازرگانی چین اعلام کرد که ۲۸ شرکت را به فهرست کنترل صادرات اضافه کرده تا «امنیت ملی و منافع» خود را حفظ کند. این وزارت همچنین صادرات کالاهای موسوم به «دوگانه» که کاربردهای نظامی و غیرنظامی دارند را به این شرکت‌ها ممنوع کرد. علاوه بر این، ۱۰ شرکت را به آنچه «فهرست نهادهای غیرقابل‌اعتماد» می‌نامد، اضافه کرد که مرتبط با فروش سلاح به تایوان هستند و انجام هرگونه تجارت این شرکت‌ها در چین را ممنوع کرده و مدیران آن‌ها را از ورود یا زندگی در این کشور منع کرده است.
مقامات چینی پیش از این نیز اقدامات مشابهی علیه این شرکت‌ها انجام داده‌اند، هرچند که دامنه آن محدودتر بوده است. اندرو گیل‌هولم، کارشناس چین در شرکت مشاوره Control Risks، گفت: «بیشتر این اقدامات احتمالاً در سطح نمادین است، زیرا بسیاری از این نهادها قبلاً نیز تحت تحریم بوده‌اند.» اما او افزود: «چیزی که اکنون می‌بینیم، گسترش دامنه و تعداد نهادهایی است که در یک فهرست واحد اضافه می‌شوند.»
از جمله شرکت‌هایی که چین آن‌ها را هدف قرار داده است، تولیدکنندگان برجسته سیستم‌های دفاعی آمریکا شامل Raytheon Missile Systems، Boeing Defense, Space and Security و Lockheed Martin Missiles and Fire Control هستند. این شرکت‌ها بلافاصله به درخواست‌های ایمیلی برای اظهار نظر پاسخ ندادند.
نیویورک تایمز از قول مایکل هارت، رئیس اتاق بازرگانی آمریکا در چین، گفت که مقامات چینی به طور کلی مراقب بوده‌اند که اقداماتی اتخاذ نکنند که مستقیماً بر کسب‌وکار شرکت‌های فعال در چین تأثیر بگذارد. او گفت: «معمولاً اقداماتی که چین انجام می‌دهد بر شرکت‌هایی که به اقتصاد چین منفعت می‌رسانند، تأثیر نمی‌گذارد.»
پکن موضعی تهاجمی‌تر اتخاذ کرده است، زیرا برای دوره دوم ریاست‌جمهوری آقای ترامپ آماده می‌شود؛ کسی که منتقد صریح چین و قدرت اقتصادی آن است. مقامات چینی تحقیقاتی را درباره شرکت آمریکایی Nvidia که در زمینه تراشه‌های کامپیوتری فعالیت می‌کند، اعلام کرده‌اند، صادرات مواد معدنی کمیاب به ایالات متحده را ممنوع کرده‌اند و حملات هدفمند بیشتری به شرکت‌های خاص برای آشکار ساختن آسیب‌پذیری‌های زنجیره تأمین آن‌ها انجام داده‌اند.
این اقدامات بخشی از یک جنگ اقتصادی متقابل است که در ماه‌های اخیر شدت گرفته است. این جنگ در دوره اول ریاست‌جمهوری ترامپ و مشخصاً در سال 2018 میلادی آغاز شد، زمانی که او با اعمال تعرفه‌ها و محدودیت‌های تجاری به چین حمله کرد. در آن زمان، پکن عمدتاً به اقدامات نمادین و متعادل در پاسخ به این حملات بسنده کرد.
از آن زمان، دولت بایدن نیز محدودیت‌های خود بر شرکت‌های چینی را گسترش داده و ممنوعیت‌هایی بر کالاهای دوگانه اعمال کرده است. اخیراً ۱۴۰ شرکت چینی هدف این محدودیت‌ها قرار گرفته‌اند. روز پنجشنبه، دولت آمریکا اعلام کرد که در حال بررسی قانونی جدید است که می‌تواند استفاده از پهپادهای چینی در ایالات متحده را محدود یا ممنوع کند.
چین در سال‌های اخیر زمینه‌های قانونی برای تقلید از تاکتیک‌های واشنگتن را فراهم کرده و فهرست‌ها و تحریم‌هایی ایجاد کرده است که می‌توانند شرکت‌های آمریکایی را از منابع حیاتی محروم کنند. اکنون پکن تمایل بیشتری برای اقدام نشان می‌دهد. گیل‌هولم گفت: «سرعت این اقدامات در حال افزایش است. طبل این وقایع بیشتر به صدا در خواهد آمد.»

تحریم‌ها از کجا شروع شدند؟‌
تحریم‌ها از دیرباز به عنوان ابزارهایی در روابط بین‌المللی برای دستیابی به اهداف سیاسی بدون resort به اقدامات نظامی استفاده شده‌اند. ایالات متحده تاریخ طولانی در اعمال تحریم‌ها علیه کشورهایی که اهداف سیاسی غرب را دنبال نمی‌کنند یا رقبای خود دارند، که این روند به دوران جنگ سرد برمی‌گردد. با این حال، ظهور چین به عنوان یک قدرت اقتصادی جهانی در قرن بیست و یکم، رژیم‌های تحریمی ایالات متحده و چین را تحت پوشش جهانی قرار داده است.اولین تحریم‌های قابل توجهی که ایالات متحده علیه چین اعمال کرد، پس از اعتراضات میدان تیان‌آن‌من در سال 1989 بود، زمانی که ایالات متحده یک تحریم تسلیحاتی علیه چین اعمال کرد. این تحریم‌ها با این حال محدود و کوتاه‌مدت بودند. تا اواخر دهه 2000، با رشد سریع قدرت اقتصادی چین، ایالات متحده شروع به اعمال تحریم‌های جامع‌تر به ویژه در بخش‌های تجارت، فناوری و امنیت کرد.روابط ایالات متحده و چین که زمانی با همکاری و تعامل متقابل مشخص شده بود، در دهه 2010 آغاز به تیره شدن کرد. با افزایش و شتاب گرفتن رشد اقتصادی چین از آغاز قرن 21 میلادی، ایالات متحده سیاست‌های تحریمی‌اش را علیه چین اعمال کرد. هرچند که به دلایل متعدد از جمله بزرگی اقتصاد چین، این تحریم‌ها محتاطانه اعمال می‌شد. رفته‌رفته ایالات متحده لحن خود را نسبت به چین در برابر سیاست‌های چین در دریای جنوب چین، به ویژه در سین‌کیانگ و هنگ کنگ، و نگرانی‌ها در مورد سرقت مالکیت معنوی، کار اجباری و عدم توازن تجاری تغییر داد که البته قاطعیت متقابل چین، ایالات متحده را مجبور به بازنگری در رویکرد خود کرد. در پاسخ، چین نیز شروع به اعمال تحریم‌های متقابل علیه ایالات متحده کرد.

تأثیر تحریم‌ها
تحریم‌های متقابل بین چین و ایالات‌متحده تأثیرات اقتصادی، سیاسی و اجتماعی قابل‌توجهی برای هر دو کشور و همچنین برای اقتصاد جهانی داشته است. تأثیری که به‌زعم بسیاری از کارشناسان شمایل و ساختار جهان آینده را تغییر خواهد داد. در میانه دوره‌ گذار به نظم جدید جهانی، این رقابت و جنگ اقتصادی که حالا لبه‌های سیاسی و امنیتی پیدا کرده است، یک تأثیر بزرگ بر جهان خواهد داشت: قطبی شدن جهان! 
با افزایش این رقابت و اعمال تحریم‌ها بر یکدیگر، جهان به سمت قطبی شدن حرکت خواهد کرد، حالا دیگر کشور‌های جهان باید انتخاب کنند که سمت کدام قدرت بایستند و شامل تحریم کدام کشور شوند. 
 در اینجا به‌طور مختصر به دیگر تأثیرات اشاره می‌کنیم: 

1- پیامد‌های اقتصادی تأثیر اقتصادی تحریم‌ها بر چین و ایالات‌متحده قابل‌توجه بوده است. تحریم‌های ایالات‌متحده علیه شرکت‌های فناوری چین، مانند هواوی، دسترسی آن‌ها به فناوری‌های حیاتی آمریکایی را به شدت محدود کرده است. به‌عنوان مثال، در سال 2020، ایالات متحده هواوی را به فهرست نهاد‌ها اضافه کرد و به طور مؤثر فروش قطعات به این غول چینی را ممنوع کرد. درنتیجه کسب‌وکار گوشی‌های موبایل هواوی با کاهش قابل‌توجهی مواجه و رشد آن در بازار جهانی شبکه 5G متوقف شد. از طرف دیگر چین تحریم‌هایی علیه شرکت‌های آمریکایی وضع کرده، به‌ویژه در بخش فناوری. برای نمونه، چین فعالیت‌های غول‌های فناوری آمریکایی مانند گوگل و اپل را محدود و تلاش کرده جایگزین‌هایی برای نرم‌افزار‌ها و سخت‌افزار‌های مبتنی‌بر ایالات‌متحده توسعه دهد. علاوه بر این، چین برای واردات محصولات کشاورزی آمریکایی مانند سویا و گوشت خوک تعرفه‌هایی وضع کرده که به کشاورزان آمریکایی آسیب رسانده است. وضع تعرفه‌ها و موانع تجاری بین دو کشور همچنین زنجیره‌های تأمین جهانی را مختل کرده است. طبق گزارش سال 2023 از مؤسسه پترسون برای اقتصاد بین‌المللی، جنگ تجاری ایالات‌متحده و چین رشد تولید ناخالص داخلی جهانی را حدود 0.2 درصد کاهش داده و خسارات اقتصادی قابل‌توجهی برای هر دو کشور به همراه داشته است. مصرف‌کنندگان آمریکایی با افزایش قیمت‌ها برای کالا‌های مختلف مواجه شده‌اند، در حالی که صادرکنندگان چینی دسترسی خود به بازار‌های کلیدی را محدود یافته‌اند. 

2- پیامد‌های سیاسی و دیپلماتیک تحریم‌ها همچنین منجر به وخامت روابط دیپلماتیک بین چین و ایالات‌متحده شده است. این دو کشور که روزگاری نه چندان دور تاریخی از شراکت در مسائل اقلیمی و تجاری داشتند، اکنون درگیر رقابت و حرکت بر لبه درگیری نظامی‌اند. این وضعیت همکاری در مسائل جهانی را تقریباً مختل و غیرممکن کرده است. همچنین درگیری چین و آمریکا به عنوان دو عضو شورای امنیت درکنار جنگ روسیه و اوکراین و درگیری روسیه با ناتو، کارکرد شورای امنیت را از بین برده و آن را تا مرز یک سازمان فرمایشی بی‌اعتبار کرده است. در عین حال، تحریم‌ها باعث شده‌اند هر دو طرف روابط خود را با دیگر قدرت‌های جهانی تقویت کنند. چین روابط خود را با روسیه، ایران و کشور‌های دیگر که دیدگاه‌های مشابهی درباره نظم جهانی چندقطبی دارند، تقویت کرده است. ایالات‌متحده نیز تلاش کرده روابطش را با کشور‌های ناحیه اقیانوس آرام مانند ژاپن، کره جنوبی و استرالیا و همچنین متحدان اروپایی خود تقویت کند. 

3- اختلالات اقتصادی و تجاری جهانی جنگ تجاری و تحریم‌ها بین ایالات‌متحده و چین پیامد‌های قابل‌توجهی برای تجارت جهانی داشته است. به عنوان دو بازیگر بزرگ در اقتصاد جهانی، اقدامات آن‌ها تأثیرات گسترده‌ای بر کشور‌های دیگر داشته است. سازمان تجارت جهانی (WTO) گزارش داده رشد تجارت جهانی در سال‌های 2019 و 2020 به دلیل تنش‌های تجاری میان ایالات‌متحده و چین کند شده است. تحریم‌ها همچنین کشور‌های مختلف را مجبور کرده‌اند وابستگی خود به دلار ایالات‌متحده و سیستم‌های مالی آمریکایی را مورد بازنگری قرار دهند. چین درحال تلاش برای بین‌المللی کردن یوان است و مؤسسات مالی جهانی جایگزینی مانند بانک سرمایه‌گذاری زیرساخت آسیایی (AIIB) را تأسیس کرده که سیستم مالی تحت سلطه ایالات‌متحده را به چالش کشیده است. این روند می‌تواند تأثیرگذاری تحریم‌های ایالات‌متحده را در آینده کاهش دهد. 

گزارش کامل حانیه قاسمیان، خبرنگار گروه جهان‌شهر را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.