در گفت‌وگوی کارشناسان با فرهیختگان مطرح شد
ظهر پنجشنبه، شبکه سعودی الحدث به نقل از منابع غربی مدعی شد «ایران قصد دارد میلیون‌ها دلار را از طریق پرواز ماهان‌ایر از تهران به بیروت و به حزب‌الله منتقل کند.» شب پنجشنبه نیز اخباری منتشر شد مبنی بر اینکه مسافران هواپیمای ایرانی، مورد بازرسی و تفتیش شدید قرار گرفتند و نزدیک به چهار ساعت معطل ماندند. علاوه بر این، تفتیش وسایل دیپلمات ایرانی، برخلاف قوانین و قواعد دیپلماتیک مبنی بر مصونیت دیپلمات‌ها در کشور خارجی، واکنش‌های منفی زیادی به همراه داشت.
پس از آن تجمعاتی در اعتراض به این رفتار دولت لبنان در فرودگاه صورت گرفت. وزارت خارجه دولت لبنان اما در پیامی در خصوص تفتیش وسایل دیپلمات ایرانی نوشت: «بعد از توضیحات سفارت ایران در مورد دو چمدان همراه یکی از دیپلمات‌های ایرانی، این وزارتخانه به توافقنامه وین عمل کرده و این چمدان‌ها را برخلاف ادعای رسانه‌های عربی بازرسی نکرده است.» آنچه‌پنجشنبه شب در فرودگاه رفیق حریری در لبنان رخ داد را نمی‌توان، اتفاق کم‌اهمیتی دانست. اگرچه این اتفاق منجر به بروز بحران در روابط دوطرف نخواهد شد اما نمی‌شود به سادگی نیز از کنار آن عبور کرد. به نظر می‌رسد علاوه بر آمریکا و اسرائیل، دست سعودی‌ها و البته رسانه‌های سعودی در شیطنتِ اخیراً رخ‌داده در لبنان به‌وضوح قابل مشاهده است.
سؤالی که در این میان وجود دارد این است که آیا دولت موقت لبنان در بازی آمریکایی‌ها خواهد افتاد و به سمت محدودسازی و تضعیف قدرت سیاسی حزب‌الله و سایه انداختن بر روابط ایران و حزب‌الله حرکت خواهد کرد؟ برای بررسی شرایط فعلی حزب‌الله در لبنان و معنای اتفاقی که در پرواز ماهان رخ داد با الله‌کرم مشتاقی، دیپلمات پیشین ایران در بیروت و محمدحسین امیدی، عضو پژوهشکده مطالعات استراتژیک خاورمیانه، گفت‌وگو کردیم که در ادامه از نظر می‌گذرانید.
الله‌کرم مشتاقی، دیپلمات پیشین ایران در بیروت، معتقد است اتفاقی که در پرواز ماهان رخ داد، نوک کوه یخی از اتفاقات است، اما همچنان تأکید دارد که دولت لبنان ضد حزب‌الله رفتار نخواهد کرد. دیپلمات پیشین ایران به این موضوع هم اشاره کرد که مجموعه ضد مقاومت در لبنان دنبال به تنش کشیدن روابط ایران و لبنان هستند و به طور کلی سه گزاره در خصوص وضعیت لبنان بیان کرد و گفت: اول باید نگاهی گذرا به ساختار حاکمیت و حکومت و بروکراسی دو، سه سال اخیر در لبنان بیندازیم. به عبارتی اگر این اتفاق برای شهروندان و دیپلمات‌های ما در کویت، امارات، جمهوری آذربایجان یا حتی عربستان رخ می‌داد، تحلیل دیگری داشت.
وی افزود: بعد از اتمام مأموریت عباس ابراهیم، رئیس سرویس امنیتی لبنان (طبق قانون باید شیعه باشد)، اکنون این سرویس با سرپرستی معاون آن که یک مسیحی است، اداره می‌شود. او هم البته سعی می‌کند اصطکاک و چالشی با طوایف موجود در لبنان پیدا نکند. از طرفی لبنان از آذر ۱۴۰۱ با اتمام دوران ریاست جمهوری میشل عون، رئیس‌جمهور ندارد. نخست‌وزیر هم نخست‌وزیر موقت است و رئیس بانک مرکزی به عنوان یکی از حساس‌ترین و پرچالش‌ترین پست‌های لبنان نیز از زمان کناره‌گیری ریاض سلامه به صورت موقت اداره می‌شود. همچنین دوره فرماندهی ریاست ارتش یعنی جوزف عون هم تمام شده و یک سال تمدید نیز در حال اتمام است.
وی در ادامه گفت: درواقع باید مد نظر داشته باشیم که اساساً در حال حاضر یک دولت مستقر، باثبات، جاری و ملی با ابعاد یک دولت عادی در لبنان مستقر نیست. این نکته اول است. نکته دوم اینکه مجموعه ضد مقاومت در لبنان، اعم از آمریکا و یک کشور عربی، بخشی از مجلس و دولت لبنان و چهره‌های شناخته‌شده‌ای مانند جعجع و رسانه‌های منتسب به آن‌ها سعی دارند روابط بین جمهوری اسلامی ایران و جمهوری لبنان را به تنش بکشند. نکته سوم اینکه همان محور ضد مقاومت در تلاش است از مقاومت جامعه‌زدایی کند و جامعه لبنان را به دوراهی مقاومت یا ثبات برساند و اینطور وانمود کند که تا زمانی که لبنان دست از مقاومت و هر چیزی که رنگ و بوی مقاومت را دارد؛ برندارد، مانند روابط با ایران، رنگ ثبات و آرامش را نخواهد دید.
دست رسانه‌های سعودی و اتاق فرمان آمریکایی در ماجرای پرواز ماهان عیان است
مشتاقی ضمن اشاره به این موضوع، در مورد اینکه چقدر این اتفاق در فرودگاه بی‌سابقه بوده، توضیح داد: چنین اتفاقاتی گاهی برآمده از یک سوء‌تفاهم است و خاص شهروند و دیپلمات ایرانی نیست. گاهی به دلیل یک اتفاق ویژه حتی در کشورهای اروپایی موضوعاتی شبیه به این رخ می‌دهد. در فرودگاه لبنان هم گاهی این نوع اتفاقات، البته با شدت و ضعف متفاوتی، رخ داده است؛ به‌خصوص آنکه حفاظت فرودگاه بیروت در دست یک مجموعه امنیتی واحد نیست و حتی خود کارکنان امنیت فرودگاه نسبت به قوانین و وظایف خود اطلاع روشنی ندارند. اما آنچه پنجشنبه رخ داد، رنگ‌و‌بوی دیگری دارد.
وی افزود: به نظر من دست رسانه‌های تحریک‌کننده سعودی و اتاق فرمان آمریکایی عیان است. همین‌جا لازم است بگویم سمت‌و‌سوی اصلی اعتراض ما نباید متوجه دولت لبنان باشد. دولت لبنان به جز یکی دو عنصر شناخته‌شده، هیچ تمایلی برای چنین حاشیه‌سازی، درگیری و تنشی ندارد. اگرچه طبق عرف و قوانین بین‌الملل ما اعتراض خود را ثبت خواهیم کرد، اما لازم است هوشیار باشیم که در میدان کسانی که می‌خواهند روابط تهران-بیروت را با بحران مواجه کنند، بازی نکنیم.
اتفاق پنجشنبه نوک کوه عظیم یخ است که از آب بیرون زده
اتفاق پرواز هواپیمای ماهان، اگرچه قابلیت تبدیل به یک بحران بزرگ را ندارد، اما یک نشانه است. مشتاقی درخصوص این اتفاق به آن اشاره کرد و گفت: «این اتفاق مثل سر یک کوه عظیم یخ است که از آب بیرون زده. این اتفاق اگرچه قابلیت این را ندارد که صدمه‌ای به محور مقاومت و ایران و حتی روابط دوجانبه ما و دولت لبنان بزند، اما یک نشانه است، یک اماره و هشدار است که ذهن ما را متوجه آن پهنه عظیم یخی که زیر آب است، بکند. اول اینکه آمریکا و اسرائیل و برخی کشورهای اروپایی و به طور خاص یک کشور عربی، شدیداً دنبال ایجاد بحران اجتماعی در لبنان هستند. البته می‌دانند که جامعه حامی حزب‌الله بسیار قوی است، اما خصوصیت دشمن این است که از تلاش و موذی‌گری دست برنمی‌دارد. دوم اینکه دولت لبنان، محترم اما ضعیف است و نفوذ پیدا و پنهان به آن از سوی بدخواهان لبنان کار سختی نیست. به‌خصوص افرادی در دولت وجود دارند که سود شخصی، حزبی و طائفی خود را به مصالح ملی لبنان ترجیح می‌دهند.
حزب‌الله همچنان قدرت برتر لبنان است
مشتاقی درمورد اینکه شرایط فعلی حزب‌الله در لبنان چگونه است، نیز گفت: «حزب‌الله همچنان قدرت برتر در لبنان است. اگر چنین نبود آمریکا و هم‌پیمانان عربی و اروپایی‌اش در لبنان تاکنون سیاست‌های خود را تمام و کمال به اجرا درآورده بودند. هم بدنه رزمی و امنیتی، هم بدنه اجتماعی و رسانه‌ای و هم بدنه سیاسی حزب‌الله خود را بازسازی کرده است. مؤسسات عمرانی و مالی حزب‌الله در حال بازسازی خسارات وارد شده به لبنان هستند. دشمن هم از این توان و قدرت حزب‌الله آگاه است و یکی از دلایلی که با وجود بحران‌آفرینی، نمی‌خواهد جنگ داخلی در لبنان رخ بدهد، این است که می‌داند حزب‌الله در آن شرایط چه رویی از خود نشان خواهد داد. به عبارتی اگر کار به جایی برسد که همه احزاب و جریان‌های لبنانی بخواهند سحر و جادوی خود را در قالب مار به میدان بیاورند، حزب‌الله نیز عصای موسی‌وار خود را به معرکه می‌آورد و همه رقبا را می‌بلعد.»
جایگاه اجتماعی حزب‌الله بعد از اتفاقات اخیر نه‌تنها تضعیف نشده، بلکه تقویت هم شده است. مشتاقی در این مورد گفت: «من جایگاه اجتماعی حزب‌الله را نه‌تنها تضعیف‌شده نمی‌دانم، بلکه معتقدم حزب‌الله توانسته قدرتش را در نبردهای سنگین و تاب‌آوری و انسجام اجتماعی و هیمنه خود حفظ و بلکه تثبیت و تقویت کند. آیا در ۱۵ ماه اخیر یک تجمع صد نفره بین شیعیان علیه حزب‌الله در لبنان دیده‌اید؟ حتی اهل سنت و مسیحی‌ها نیز با دیده تحسین به حزب‌الله می‌نگرند. در منظومه فکری عربی، هیمنه جایگاه بالایی دارد. گروهی که آمریکا و اسرائیل و برخی از شروران اروپایی نتوانسته‌اند آن را از پای درآورند و ققنوس‌وار از زیر آوار برخاسته، در چشم دوستان عزیزتر و در چشم رقبا مخوف‌تر می‌شود.»
محمدحسین امیدی، کارشناس مسائل لبنان نیز با اشاره به شرایط پیچیده سیاسی و اجتماعی لبنان، وضعیت این کشور را در سایه تنش‌های داخلی و دخالت‌های خارجی بررسی کرده است. او با تأکید بر نقش حزب‌الله در مقاومت در برابر اسرائیل و دفاع از لبنان، از فشار‌های آمریکا و متحدانش برای تضعیف این گروه و ایجاد فتنه‌های داخلی می‌گوید. امیدی همچنین به انتخابات پیش‌رو و نقش احتمالی دولت جدید در حفظ استقلال لبنان اشاره کرد. امیدی با تأکید بر اینکه بین لبنان و حزب‌الله تفاوت‌های زیادی وجود دارد، گفت: «در این کشور جنبش امل نیز به‌عنوان یک جنبش شیعی حضور دارد و علاوه بر آن، گروه‌ها و احزاب سنی و مسیحی نیز فعالیت می‌کنند. برخی از این گروه‌ها با حزب‌الله موافقند و برخی دیگر به‌شدت مخالفند. دولت لبنان نیز که بازتابی از این تنوع است، گاه در مخالفت با مقاومت و گاه علیه اسرائیل موضع می‌گیرد. در دوره ریاست‌جمهوری میشل عون، مواضع دولت بیشتر با حزب‌الله همسو بود. حزب‌الله با میشل عون که رئیس حزب جریان ملی آزاد است و همچنین داماد او، جبران باسیل که در آن زمان وزیر امور خارجه لبنان بود، در دفاع از لبنان مواضع ملی و میهنی داشت. درمقابل، احزابی نظیر قوات لبنانیه و المستقبل، به دلیل مواضع سازشکارانه خود با اسرائیل و تأثیرپذیری از دخالت‌های عربستان سعودی و آمریکا، با حزب‌الله مخالفت دارند. این اختلافات نشان‌دهنده تفاوت میان احزاب لبنانی از منظر گرایش به غرب و موافقت یا مخالفت با سیاست‌های آمریکاست. در حال حاضر دولت لبنان در شرایط خلأ قدرت قرار دارد و این کشور بیش از دو سال است که ریاست‌جمهوری ندارد. نجیب میقاتی، به‌عنوان یکی از بازیگران سنی با گرایش‌های غرب‌گرایانه و نزدیک به آمریکا، نخست‌وزیر موقت لبنان است.
از سوی دیگر، ارتش لبنان به فرماندهی جوزف عون، که یکی از گزینه‌های اصلی انتخابات ریاست‌جمهوری پیش رو در پارلمان لبنان در روز نهم ژانویه است، مواضعی در مخالفت با حزب‌الله دارد. به‌طور کلی، جبهه سیاسی آن‌ها در راستای سیاست‌های آمریکاست و مخالف مقاومت محسوب می‌شوند. این مسئله کار را برای حزب‌الله دشوارتر کرده است. اتهامات علیه حزب‌الله، که با حمایت ایران مطرح می‌شود، بار‌ها توسط آمریکایی‌ها تکرار شده است. از زمان ترور رفیق حریری و ادعا‌ها درباره نامشروع بودن سلاح حزب‌الله، این اتهامات وجود داشته است. این درحالی است که سلاح گروه‌هایی نظیر قوات لبنانیه که در گذشته مرتکب جنایات علیه مردم لبنان ازجمله مسیحیان، سنی‌ها و شیعیان شده‌اند، نادیده گرفته می‌شود. به‌عنوان نمونه، قوات لبنانیه که در گذشته خانواده ریاست‌جمهوری وقت، سلیمان فرنجیه را به قتل رسانده و حتی کلیسا‌ها را مورد حمله قرار داده است، اکنون وظیفه حفاظت از سفارت آمریکا را برعهده دارد. محافظان سفارت آمریکا عمدتاً از اعضای مرتبط با این حزبند و در حلقه نخست دفاعی آن قرار دارند.»
می‌خواستند هیئت لاریجانی را هم در بیروت تفتیش کنند
امیدی با بیان اینکه حلقه دوم امنیتی، ماهیتی رسمی دارد، افزود: «این حلقه توسط ارتش لبنان مدیریت می‌شود. دخالت‌های آمریکایی‌ها در لبنان سابقه‌ای طولانی دارد. آن‌ها همواره به دلیل قلدری و سیاست‌های مداخله‌جویانه، این رویه را در لبنان دنبال کرده‌اند. اکنون نیز از خلأ قدرت در لبنان و شرایطی که پس از جنگ ایجاد شده، بهره‌برداری می‌کنند. اتفاقات اخیر غیرمنتظره نبود و پیش‌بینی می‌شد که هر لحظه چنین اقداماتی رخ دهد. در جریان جنگ، مانع ورود هواپیما‌های ایرانی، عراقی و الجزایری می‌شدند. حتی زمانی که لاریجانی به بیروت سفر کرد، تلاش کردند تا هیئت ایرانی را در فرودگاه بیروت تفتیش کنند. هرچند این ادعا توسط رسانه‌ها و دولت لبنان تکذیب شد، اما شایعاتی وجود داشت مبنی بر اینکه مأموران امنیتی فرودگاه از تیم همراه لاریجانی خواسته بودند کیف‌ها و وسایلشان را اسکن کنند. این درخواست با پروتکل‌های دیپلماتیک مغایرت داشت؛ به‌ویژه با کنوانسیون وین ۱۹۶۱ که مصونیت دیپلمات‌ها و سفارتخانه‌ها را تضمین می‌کند. هرچند این اقدام در آن زمان عملی نشد، اما حوادث پنجشنبه‌شب و پروپاگاندای رسانه‌هایی مانند الحدث و برخی شبکه‌های لبنانی نشان داد چنین اقدامی قابل پیش‌بینی بوده است. آنچه اهمیت دارد، مداخله آشکار نیرو‌های امنیتی خارجی در لبنان و تلاش آن‌ها برای اعمال نفوذ در فرودگاه بیروت است؛ اقدامی که نه‌تنها خلاف پروتکل‌های بین‌المللی، بلکه مخل روابط دیپلماتیک است.»
اتفاقی که پنجشنبه رخ داد تازگی نداشت
در طول سالیان گذشته و به ویژه در سال‌های اخیر اقدامات مختلفی برای ایجاد پروپاگاندا علیه ایران و حزب‌الله صورت گرفته است. امیدی به عنوان نمونه به اتفاقی اشاره کرد که در سال ۱۳۹۹ رخ داد. او در این باره گفت: «زمانی جنگنده‌های خارجی به پرواز هواپیمای ماهان که از تهران به بیروت می‌رفت، نزدیک شدند. این جنگنده‌ها به بهانه بازرسی و جست‌وجوی سلاح یا حضور احتمالی مقامات، بسیار به هواپیما نزدیک شدند، به‌گونه‌ای که خطر بروز سانحه جدی وجود داشت. اما با مهارت خلبان، هواپیما توانست به سلامت به فرودگاه بیروت برسد؛ هرچند خسارت‌هایی به مسافران وارد شد. این دست اقدامات به ادعای رژیم‌صهیونیستی مبنی بر استفاده حزب‌الله از فرودگاه بیروت برای جابه‌جایی سلاح مرتبط است. سخنگویان رژیم‌صهیونیستی، مانند آویخای ادرعی، بار‌ها این اتهامات را مطرح کرده‌اند و تلاش دارند با استفاده از این موضوع، افکار عمومی داخلی ایران را نیز تحت‌تأثیر قرار دهند. آنان با القای این شبهه که سرمایه‌ها، مالیات‌ها و پول مردم ایران صرف حمایت از سیاست‌های ایران در لبنان و کمک به حزب‌الله می‌شود، سعی دارند نارضایتی عمومی ایجاد کنند.
علاوه بر این، نیرو‌های خارجی در فرودگاه بیروت نیز حضور داشته و به نوعی در راستای همین سیاست‌ها عمل می‌کنند. این فشار‌ها و اتهامات که جنبه‌ای سیاسی و رسانه‌ای دارند، نه جدید است و نه محدود به یک زمان خاص. اکنون باید دید دولت لبنان چگونه با این مسائل برخورد خواهد کرد. آیا می‌تواند سیاستی مستقل از فشار‌های خارجی اتخاذ کند یا در نهایت به مجری سیاست‌های آمریکا برای تضعیف مقاومت تبدیل خواهد شد؟ این مسئله، به‌خصوص در شرایط حساس کنونی نقشی تعیین‌کننده در آینده مقاومت لبنان خواهد داشت.»
گزارش کامل گروه نقد روز را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.
مطالب پیشنهادی
