دنیای پژوهش‌های علمی، چشم‌انداز گسترده و همواره در حال تغییری را ارائه می‌دهد. توانایی شناسایی این که این پژوهش‌ها کجا اتفاق می‌افتند و نیز برای پیگیری حوزه‌های تخصصی نوظهور، مزیت مشخصی را برای مدیران، سیاست‌گذاران و افرادی فراهم می‌کند که نیاز به نظارت، حمایت و پیشبرد انجام تحقیقات در مواجهه با منابع محدود دارند.

به این منظور، در آخرین روز‌های سال 2024، پایگاه Clarivate تازه‌ترین یافته‌های یازدهمین گزارش سالانه خود را با عنوان «جبهه‌های پژوهشی» با همکاری آکادمی علوم چین و کتابخانه ملی علوم منتشر کرده است. منظور از جبهه‌های پژوهشی، خوشه‌هایی از مقالاتند که اغلب با یکدیگر در منابع دیگر مورد استناد قرار می‌گیرند. این الگو که به‌عنوان «هم‌استناد» شناخته می‌شود، نشان می‌دهد که مقالات یک پیوند شناختی یا نقطه اشتراک دارند مانند یک مفهوم، فرضیه، روش یا داده‌های تجربی. 

جبهه‌های پژوهشی شامل هسته‌ای از مقالات با استناد بالا هستند که از نظر استناد در زمینه موضوعی مقالات حوزه خود (دسته‌بندی ESI) و در همان سال انتشار جزء ۱درصد برتر محسوب می‌شوند. تجزیه و تحلیل جبهه‌های تحقیقاتی نقطه عطفی برای توجه به جلوه‌های مهم علمی و شناسایی آخرین پیشرفت‌ها و جهت‌گیری‌های علمی حوزه‌های مختلف علمی است. در ارائه این گزارش، تحلیلگران ابتدا 22 حوزه موضوعی را در شاخص‌های اساسی علوم در 11 حوزه تخصصی گسترده ادغام کردند.

آن‌ها تحلیل‌های خود را با بیش از 120 هزار جبهه پژوهشی آغاز کردند که نمایانگر مقالات منتشرشده و مورداستناد بین سال‌های 2018 و 2023 هستند. گام بعدی نیز انتخاب جبهه‌های حاوی مقالات اصلی بود که هم جدید و هم مورد استناد باشند. درنهایت، این تجزیه و تحلیل، 110 جبهه پژوهشی به ویژه جبهه‌های فعال یا برتر و نیز 15 جبهه پژوهشی در حال ظهور را ایجاد کرد. علاوه بر فهرست کردن تمام 110 جبهه پژوهشی در 11 حوزه تخصصی، فصل‌های مرتب این گزارش شامل بررسی‌های دقیق جبهه‌های منتخب، ازجمله رتبه‌بندی کشور‌ها و مؤسسات برجسته‌ای است که مشارکت‌های آن‌ها در هسته اصلی هر جبهه و مقالات استنادشده قرار گرفته‌اند. 

نیمی از مقالات مورد استناد در اختیار چینی‌ها

از نظر استناد به مقالات، چین با 664 مقالات مورد استناد و سهم 42 درصدی و آمریکا با 471 مقاله مورد استناد و سهم 30 درصدی به‌طور قابل‌توجهی جلوتر از سایر کشور‌ها بوده و بیشترین مشارکت را دارند که بیانگر تمرکز بالا و علاقه پژوهشی در این رشته است. انگلیس و آلمان به‌طور فعال دنباله‌رو هم بوده و رتبه دوم را از نظر خروجی مقالات مورد استناد به خود اختصاص داده‌اند. در میان مؤسسات برتر نیز، آکادمی علوم چین با 89 مقاله مورد استناد و سهم 5.6 درصدی پیشروست و پس از آن، مرکز ملی پژوهش‌های علمی فرانسه با 71 مقاله مورد استناد و سهم 4.5 درصدی در رده دوم قرار گرفته است. نکته جالب اینجاست که از 10 مؤسسه برتر، 5 مؤسسه و دانشگاه با بالاترین مقالات مورداستناد در این موضوع متعلق به چینی‌هاست. 

‌سهم 53 درصدی آمریکا در تولید مقالات مورد استناد پزشکی بالینی‌

از نظر مقالات مورد استناد، آمریکا با 707 مقاله مورد استناد و سهم 52.7 درصدی، رتبه نخست را از آن خود کرده است. بعد از آن، انگلیس با 215 مقاله مورد استناد و سهم 16 درصدی در رده دوم جا خوش کرده است. چین نیز که در بیشتر جبهه‌های برتر پژوهشی پیشگام بوده است، در حوزه پزشکی بالینی با 167 مقاله مورد استناد و سهم 12.4 درصدی، رتبه سوم را کسب کرده است. 10 مؤسسه برتر تولیدکننده مقالات مورد استناد تحت سلطه 6 مؤسسه آمریکایی و 4 مؤسسه اروپایی هستند. در این بین، دانشگاه هاروارد با 114 مقاله مورد استناد و سهم 8.5 درصدی، رتبه نخست و دانشگاه کالج لندن با 93 مقاله مورد استناد و سهم 7 درصدی، در رده دوم قرار گرفته است. 

متن کامل گزارش ندااظهری، مترجم را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.