هانیه درویش، خبرنگار: ترافیک یکی از بزرگ‌ترین کابوس‌های شهرنشینان در سطح جهان است که تأثیرات منفی زیادی بر محیط زیست و کیفیت زندگی مردم دارد. با رشد شهرنشینی و افزایش وسایل نقلیه شخصی مدیریت ترافیک به یکی از اولویت‌های اصلی مدیران شهری تبدیل شده و سال‌هاست شهر‌های مختلف دنیا انواع و اقسام راهکار‌ها را برای مهار کردن آن به کار برده‌اند.
از گسترش حمل‌ونقل عمومی، طرح‌های محدودیتی برای خودرو‌ها، فرهنگ‌سازی بهبود رانندگی و الزام رعایت قوانین تا پولی کردن اتوبان‌ها و بزرگراه‌ها و به‌سازی معابر و فعالیت‌های بزرگ و پرهزینه عمرانی. در این گزارش ما به‌طور اختصاصی به اقداماتی که در زمینه عمرانی و معابر شهری در کشور‌های مختلف دنیا انجام شده می‌پردازیم تا شرایط را با تهران پرترافیک خودمان مقایسه کنیم. شهر‌هایی مثل استانبول، مسکو، پکن، لندن، برلین و توکیو که با اجرای پروژه‌های عمرانی گسترده توانسته‌اند به موفقیت‌هایی در مدیریت ترافیک دست یابند. 

استانبول؛ ترکیب پل‌ها و تونل‌های ارتباطی
استانبول شهری با ترافیک سنگین و جمعیتی بیش از 15 میلیون نفر از پروژه‌های عمرانی عظیم مانند پل‌های بسفر و تونل اوراسیا برای مدیریت ترافیک بهره برده است. پل‌های بسفر، سه پل عظیم روی تنگه بسفر با نام‌های پل شهدای 15 جولای، پل سلطان محمد فاتح و پل سلطان سلیم هستند که امکان عبور و مرور بین دو قاره آسیا و اروپا را فراهم کرده و بار ترافیکی بسیاری از معابر داخلی شهر را کاهش داده‌اند.
تونل اوراسیا که مختص خودروهاست با 5.4 کیلومتر طول، مسیری دو طبقه زیر آب ایجاد کرده که موجب کاهش ترافیک در پل‌ها شده است. به این ترتیب زمان سفر بین دو بخش شهر تا 50 درصد و حجم ترافیک در ساعات اوج به میزان 30 درصد کاهش پیدا کرده است. همچنین تونل‌های متعددی مانند تونل آوچا به همین منظور ایجاد شده‌اند. به‌طور کلی استانبول بیش از 350 کیلومتر بزرگراه دارد که شامل سه پل مهم و چندین بزرگراه اصلی می‌شود. بنابراین استانبول با طراحی تقاطعات مدرن و غیرهمسطح در نقاط پرتردد توانسته از حجم ترافیک بکاهد. 

مسکو؛ ساخت بزرگراه‌های کمربندی
مسکو، پایتخت روسیه با استفاده از بزرگراه‌های کمربندی و پروژه‌های متعدد زیرساختی توانسته یکی از پرترافیک‌ترین شهر‌های دنیا را تا حدود زیادی به یک شهر نسبتاً آرام تبدیل کند. بزرگراه کمربندی سوم و بزرگراه‌های موازی به‌طور خاص برای توزیع ترافیک و کاهش تمرکز خودرو‌ها در مرکز شهر طراحی شده‌اند. طول کلی بزرگراه‌های مسکو به بیش از 650 کیلومتر می‌رسد.
سه کمربندی بزرگراهی اصلی شامل MKAD (به طول 108 کیلومتر)، بزرگراه سوم و بزرگراه مرکزی (در حال توسعه) هستند و به کمک تقاطعات غیرهمسطح گره‌های ترافیکی شهر را بهبود داده‌اند. مسکو شبکه‌ای از تونل‌های زیرزمینی به‌ویژه در نزدیکی بزرگراه‌های کمربندی برای عبور خودرو‌ها ایجاد کرده که ترافیک سطح شهر را تا میزان قابل‌توجهی کاهش داده است. این شهر به دلیل ویژگی‌های جغرافیایی خود کمتر به پل‌های گسترده نیاز داشته اما چند پل مهم روی رود موسکوا مانند کرملین و زاموسکورسکی ساخته شده است. تمامی این اقدامات به کاهش متوسط زمان سفر روزانه شهروندان تا 40 دقیقه کمک کرده و ترافیک مرکزی را به میزان 25 درصد کاهش داده است. 

پکن؛ توسعه زیرساخت‌ها و کنترل خودرو‌ها
پکن پایتخت چین با ترکیب پروژه‌های عمرانی و سیاست‌های کنترلی توانسته ترافیک را تا حد قابل قبولی مدیریت کند. ساخت بزرگراه‌های شعاعی و کمربندی که ارتباطات سریع بین مناطق مختلف شهر را تسهیل می‌دهد و اجرای سیستم محدودیت تردد خودرو‌ها براساس پلاک برای کاهش تعداد خودرو‌ها در معابر عمومی تأثیر زیادی روی این شهر آلوده و پرترافیک داشته است.
پکن دارای بیش از 1,000 کیلومتر بزرگراه شعاعی و کمربندی است. کمربند ششم پکن حدود 940 کیلومتر طول دارد که بزرگ‌ترین حلقه ترافیکی شهر محسوب می‌شود. پکن همچنین دارای تعداد زیادی پل ارتباطی در بزرگراه‌های کمربندی و شعاعی است که تردد بین مناطق مختلف را راحت‌تر می‌کند. تونل‌های زیرزمینی و تقاطع‌های غیرهمسطح هم نقش کلیدی در کاهش زمان سفر و مدیریت ترافیک در این شهر دارند. با این اقدامات پکن موفق به کاهش 20 درصدی حجم ترافیک در ساعات اوج شده و سرعت حرکت در جاده‌ها را بهبود داده است. 

نیویورک؛ زیرساخت‌های پیشرفته و شبکه حمل‌ونقل پیچیده
نیویورک با بیش از 8 میلیون نفر جمعیت و 738 کیلومتر مربع وسعت شباهت‌هایی با تهران دارد اما یکی از بزرگ‌ترین و پیچیده‌ترین شبکه‌های حمل‌ونقل و زیرساخت‌های شهری جهان را داراست. این سیستم شامل خیابان‌ها، بزرگراه‌ها، پل‌ها، تونل‌ها و سیستم حمل‌ونقل عمومی می‌شود که به میلیون‌ها نفر خدمات می‌دهد. نیویورک بیش از 2 هزار پل دارد از جمله پل‌های مشهور مانند پل بروکلین، پل منهتن و پل جرج واشنگتن. این پل‌ها نه‌تنها از نظر معماری جذاب هستند، بلکه جریان ترافیک را بین بخش‌های مختلف شهر مدیریت می‌کنند.
پل بروکلین با طراحی ماندگارش و پل جرج واشنگتن با 14 لاین ترافیکی از نماد‌های مهم این شهر هستند​. تونل‌های معروفی مانند تونل بروکلین-باتری (طولانی‌ترین تونل زیرآبی در آمریکای شمالی) و تونل کوئینز-میدتاون بخش‌های اصلی شهر را به هم متصل می‌کنند. این تونل‌ها روزانه ده‌ها هزار خودرو را جابه‌جا می‌کنند​. نیویورک برای مدیریت جریان ترافیک و کاهش تصادفات از سیستم حمل‌ونقل هوشمند (ITS) بهره می‌برد. این سیستم شامل 14هزار تقاطع سیگنال‌دار است که از طریق شبکه‌های بی‌سیم به هم متصل شده‌اند و از تکنولوژی‌های پیشرفته برای مدیریت جریان ترافیک استفاده می‌کنند. هدف اصلی این سیستم کاهش تصادفات، تسریع جریان ترافیک و بهبود ایمنی عابران پیاده بوده است. ​بدین ترتیب نیویورک یکی از پیشرفته‌ترین شهر‌ها از نظر زیرساخت و مدیریت ترافیک محسوب می‌شود که می‌تواند الگوی خوبی برای دیگر شهر‌ها قرار گیرد. 

لندن؛ هزینه تراکم و توسعه حمل‌ونقل عمومی
لندن برای کاهش حجم ترافیک از رویکردی متفاوت استفاده کرده است. خودرو‌هایی که وارد محدوده مرکزی شهر می‌شوند باید هزینه مشخصی پرداخت کنند. همچنین تمرکز اصلی این شهر روی توسعه شبکه مترو و اتوبوس است که جایگزینی مناسب برای خودرو‌های شخصی می‌تواند باشد. بدین ترتیب بزرگراه‌ها در لندن کمتر از دیگر شهر‌ها هستند اما M25 به‌عنوان بزرگراه کمربندی لندن با طول 188 کیلومتر نقش مهمی در کاهش ترافیک مرکزی در این شهر دارد. با همین رویکرد ترافیک مرکزی شهر 15 درصد کاهش یافته و آلودگی هوا نیز بهبود قابل‌توجهی داشته است. 

برلین؛ اولویت با دوچرخه و حمل‌ونقل عمومی
برلین با تمرکز بر کاهش وابستگی به خودرو‌ها اقدامات مؤثری انجام داده است. ساخت مسیر‌های ویژه دوچرخه‌سواری، بهبود حمل‌ونقل عمومی با ارائه خدمات منظم و کارآمد از اقدامات اصلی این شهر برای کاهش حجم ترافیک است. طول بزرگراه‌های این شهر هم نسبتاً کم است. برلین کمی بیشتر از 200 کیلومتر بزرگراه دارد و بزرگراه کمربندی A100 یکی از مهم‌ترین پروژه‌های عمرانی برلین است. با این راهکار‌ها در سال‌های اخیر استفاده از خودرو‌های شخصی در شهر کاهش یافته و همین موضوع به‌تنهایی می‌تواند از حجم قابل ملاحظه‌ای از ترافیک شهری بکاهد. 

توکیو؛ زیرساخت‌های پیشرفته و مدیریت هوشمند ترافیک
توکیو یکی از پرجمعیت‌ترین شهر‌های جهان است اما با اقداماتی مثل ساخت تونل‌ها و بزرگراه‌های چندسطحی و استفاده از سیستم‌های هوشمند مدیریت ترافیک برای نظارت و هدایت خودرو‌ها در زمان واقعی به موفقیت‌هایی در مدیریت ترافیک دست پیدا کرده است. شبکه بزرگراه‌های توکیو شامل بیش از 320 کیلومتر است که بسیاری از آن‌ها چندسطحی بوده و از فضای محدود شهری به‌خوبی استفاده شده است. توکیو با توجه به محدودیت فضایی کمتر بر پل‌های بزرگ تمرکز کرده و بیشتر زیرساخت‌های شهری مانند تونل‌ها را تقویت کرده است. این شهر دارای تونل‌های چندسطحی مانند تونل یاماته است که از پیشرفته‌ترین سیستم‌های هوشمند بهره می‌برند. تقاطع‌های غیرهمسطح در توکیو بسیار پیشرفته‌اند و با سیستم‌های نظارتی هوشمند هدایت می‌شوند. مجموعه این اقدامات باعث کاهش چشمگیر ترافیک در بسیاری از نقاط شهر شده است. 

تهرانی که قفل شده است
شهر‌های موفق دنیا نشان داده‌اند ترکیب پروژه‌های عمرانی، توسعه حمل‌ونقل عمومی، و سیاست‌های مدیریتی تأثیر چشمگیری بر کاهش ترافیک دارند. برای تهران، الهام‌گیری از این تجربه‌ها می‌تواند گامی مؤثر در حل این معضل باشد. تهران با جمعیتی بیش از 10 میلیون نفر از مشکلات ترافیکی شدیدی رنج می‌برد. برای حل یا بهتر است بگوییم التیام این درد بزرگ تهرانی‌ها پروژه‌های مختلفی مانند ساخت پل صدر و تونل نیایش انجام شده است اما نبود هماهنگی کافی بین پروژه‌ها، تمرکز بیشتر بر خودرو‌های شخصی به جای توسعه حمل‌ونقل عمومی و عدم استفاده مؤثر از سیستم‌های هوشمند مدیریت ترافیک، باعث شده که تهران همچنان با مشکلات ترافیکی شدیدی مواجه باشد.
بیایید نگاهی کلی به اقدامات عمرانی انجام‌شده در تهران بیندازیم. تهران دارای چندین بزرگراه اصلی مانند چمران، همت، حکیم، نیایش و آزادگان است که بخش قابل توجهی از حمل‌ونقل شهری را پوشش می‌دهند. طول بزرگراه‌های شهری تهران حدود 550 کیلومتر است و تعداد تقاطع‌های غیرهم‌سطح به بیش از 200 عدد می‌رسد. تهران به‌طورکلی ۶۰ بزرگراه، ۳۴۵ خیابان اصلی و دو هزار و ۳۵۱ فرعی دارد. پل صدر یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌های زیرساختی شهر است که با طول بیش از 10 کیلومتر روی بزرگراه صدر ساخته شده است. در رابطه با تونل‌های شهری هم می‌توان به تونل توحید، تونل نیایش و تونل رسالت اشاره کرد که نقش مهمی در کاهش ترافیک مناطق مرکزی دارند. تهران همه این‌ها را دارد اما باز هم ترافیک قفل است. 

برنامه‌هایی برای باز کردن قفل ترافیک
در سه الی چهار سال اخیر در کنار طرح‌های توسعه حمل‌ونقل عمومی اقدامات زیادی در زمینه عمرانی و بهسازی معابر شهری هم انجام گرفته یا هم‌اکنون در حال انجام است. در پاییز 1402 فاز اول پروژه بزرگراه شهید بروجردی در منطقه 18 به طول 7/4 کیلومتر که از سال 1393 آغاز شده بود، افتتاح شد و گفته می‌شود زمان برآوردشده برای افتتاح کامل آن بهار 1404 است.
احداث محور غربی بزرگراه یادگار امام(ره) یکی دیگر از اقدامات برای کاهش ترافیک مناطق 10 و 17 است. زمان برآوردشده برای افتتاح این مسیر (بال غربی) پایان سال 1403 است و با توجه به پیش‌بینی‌های صورت‌گرفته امکان دارد تا پایان تابستان 1404 افتتاح شود. بزرگراه بسیج در بیشتر مواقع دارای ترافیک بسیار متراکم است و علاوه بر آن، سفر‌های ترانزیتی به‌ویژه عبور خودرو‌های سنگین از داخل منطقه‌های شهری 13،14 و 15 مشکلات زیادی را برای ساکنان این مناطق به وجود آورده است. عملیات احداث آزادراه شهید شوشتری به طول ۱۶کیلومتر در این منطقه اهداف زیادی از جمله کاهش بار ترافیک آزادراه بسیج، حذف خودرو‌های سنگین از ترافیک عبوری شهر، تکمیل کمربند شهر تهران، کاهش 5/3درصد در شبکه ترافیکی بحرانی شهر تهران، کاهش 3/2درصد در زمان تأخیر در کل شبکه شهر تهران، کاهش میزان مصرف سوخت و کاهش آلودگی هوا را به دنبال دارد. 
در زمینه تقاطع بزرگراهی و تقاطع غیرهم‌سطح هم اقدامات دیگری انجام شده مثلاً 98 تقاطع بزرگراهی در شهر تهران شناسایی شد که با تکمیل آن‌ها حدود 793 کیلومتر از مسیر تردد شهروندان کوتاه می‌شود و مصرف روزانه بنزین، یک میلیون لیتر کاهش پیدا می‌کند. همچنین در سال‌های اخیر با احداث و تکمیل 27 تقاطع غیرهم‌سطح، بیش از 140 کیلومتر از میزان مسافتی که سابقاً شهروندان برای جابه‌جایی در سطح شهر طی می‌کردند، کاسته شده.
اجرای پروژه زیرگذر میدان سپاه که در دست اقدام است هم می‌تواند نقش مهمی در روانسازی بار ترافیکی این میدان داشته باشد. همچنین پروژه احداث زیرگذر دوربرگردان شرق به شرق بزرگراه 12 کیلومتری شهید همدانی نخستین دوربرگردان شرق به شرق این بزرگراه است که به‌زودی افتتاح خواهد شد. پروژه احداث زیرگذر دوربرگردان جنوب بزرگراه شهید چمران در مجاورت بوستان گفت‌وگو هم در دست انجام است که علاوه بر حذف دوربرگردان همسطح و ناایمن موجود و جایگزینی آن با دوربرگردان غیرهم‌سطح، دسترسی‌های این منطقه را تسهیل می‌کند. این قبیل اقدامات بخشی از فعالیت‌های شهرداری برای تبدیل تهران به شهری کم‌ترافیک است البته اگر خودرو‌های شخصی بگذارند.
طبق آخرین خبر‌ها در تهران بیش از چهار میلیون خودرو تردد دارد یعنی تقریباً به ازای هر دو نفر یک خودرو. عددی که نسبت به بقیه شهر‌های بزرگ دنیا بیشتر است و نشان از نامتقارن بودن توسعه در پایتخت دارد. شهری که بسیاری از مردمش هنوز مجبورند با خودروی شخصی به محل کار خود بروند و باید منتظر بود تا ببینیم این طرح‌ها بالاخره چه زمانی ثمر می‌دهند و رانندگی دلپذیر نصیب ما هم می‌شود یا نه.