محمدجواد ظریف با انتشار یادداشتی در فارن افرز قصد دارد خود را به عنوان چهره‌ای رسانه‌ای در فضای بین‌المللی مطرح کند؛ توجه به استفاده از ظرفیت رسانه‌ای بین‌المللی و حضور چهره‌های سیاسی که ظرفیت رسانه‌ای دارند، اثرات مثبت بین‌المللی برای ایران به همراه دارد و در فضای افکارعمومی داخل ایران نیز مؤثر خواهد بود.  به نظر می‌رسد، او تلاش دارد تا خود را به عنوان چهره‌ای رسانه‌ای در فضای بین‌المللی مطرح کند. فارغ از محتوای یادداشت اخیر ظریف اما توجه به استفاده از ظرفیت رسانه‌ای بین‌المللی و حضور چهره‌های سیاسی که ظرفیت رسانه‌ای دارند، اثرات مثبت بین‌المللی برای ایران به همراه دارد و در فضای افکارعمومی داخل ایران نیز مؤثر خواهد بود.

اگر این مسیر یعنی حضور در رسانه‌های بین‌المللی با دقت نظر دنبال شود، می‌تواند اثرات مثبت این حضور رسانه‌ای را برای ایران دوچندان کند، البته در ابتدای کار اشتباهاتی در برخی اظهارات صورت گرفته است اما نفس تلاش برای فاصله گرفتن از لال‌بودگی رسانه‌ای قابل توجه است

   طرح جدید ظریف در اکونومیست؛ «مودت»
محمدجواد ظریف، در یادداشتی که روز دوشنبه در روزنامه اکونومیست منتشر شده، پیشنهادی برای دستیابی ثبات در غرب آسیا مطرح کرده است. ظریف این پیشنهاد را مطرح کرده که می‌توان از تمامی کشور‌های مسلمان تأثیرگذار در غرب آسیا، در قالب طرح مودت، دعوت کرد تا در مذاکرات جامع شرکت کنند و هدف خود را تقویت همزیستی مسالمت‌آمیز و شراکت‌های عادلانه قرار دهند و اولویت اساسی خود را برقراری آتش‌بس‌های فوری، پایدار و دائمی در غزه، لبنان، سوریه و یمن تعریف کنند.

ظریف یکپارچگی اقتصادی را بخش محوری چشم‌انداز طرح مودت دانست و به این موضوع اشاره کرد که طرح مودت «زمینه‌ای مستعد برای برنامه‌های زیرساختی فراهم خواهد کرد» و این طرح، حرکت کالا‌ها را تسهیل می‌کند و تبادل انرژی، اطلاعات و خدمات را ممکن می‌سازد. علاوه براین تضمین امنیت انرژی که یکی از ارکان اساسی همکاری‌های منطقه‌ای است، فرصت‌هایی برای ایجاد وابستگی متقابل در سطح منطقه فراهم می‌کند.

ظریف البته تلاش برای احیای برنامه جامع اقدام مشترک را به عنوان عنصر اساسی این طرح و چشم‌انداز آن معرفی کرد که «تعهد مشترک به صلح و ثبات را تقویت خواهد کرد.» ظریف در ادامه نوشت ایران می‌تواند همانند سایر کشور‌ها نقش اساسی در چهارچوب پیشنهادی مودت ایفا کند. 

   یادداشت پرحاشیه معاون راهبردی در فارن افرز
از زمانی که ظریف مسئولیت معاونت راهبردی ریاست‌جمهوری را قبول کرده تا الان، این دومین باری است که یادداشتی در یکی از رسانه‌های خارجی از او منتشر می‌شود. محمدجواد ظریف پیش از این یادداشتی در آذر ماه در فارن افرز منتشر کرده بود که واکنش‌ها و حواشی زیادی به همراه داشت.

ظریف در بخشی از این یادداشت به این موضوع اشاره کرد که «پزشکیان، یک سیاست خارجی انعطاف‌پذیر، اتخاذ کرده و به گفت‌وگو‌های سازنده و روابط دیپلماتیک اولویت داده و از الگو‌های قدیمی فاصله گرفته است.» در ادامه هم نوشت پزشکیان تمایل دارد به طور سازنده با غرب در تعامل باشد و دولت او «برای مدیریت تنش‌ها با ایالات متحده، که به تازگی رئیس‌جمهور جدیدی انتخاب کرده، آماده است.» اشاره ظریف به آمادگی برای مذاکره و «مدیریت تنش» به عنوان موضع رسمی یک مقام دولتی ایران و از آنجا که در یک رسانه خارجی منتشر شده بود، مورد توجه رسانه‌های بین‌المللی قرار گرفت و در فضای سیاسی ایران هم منتقدان زیادی داشت و آن را نشان دادن پالس ضعف به آمریکا دانستند.

برخلاف یادداشت پرحاشیه او در فارن افرز، ظریف یادداشت اخیرش در اکونومیست را با توجه به شرایط منطقه‌ای مطرح کرد و به نظر می‌رسد تلاش می‌کند تا طرحی ارائه کند که منطقه بدون دخالت خارجی و با کمک قدرت‌های منطقه‌ای در قالب ابتکاری تحت عنوان طرح مودت به ثبات برسد. 

   حضور کم‌رنگ سیاسیون در رسانه‌های خارجی؛ خلأ چندین ساله
یکی از خلأ‌هایی که خود را در جریان مذاکرات و گفت‌وگو در قالب برجام نشان داد، ظهور و بروز کم چهره‌ها و مقامات ایرانی در رسانه‌های بین‌المللی برای مطرح کردن ایده خود بود. مقامات آمریکایی و اروپایی با استفاده از ابزار رسانه‌ای روابط مطلوب خود را از روند مذاکرات ارائه می‌کردند و با استفاده از ابزار رسانه‌ای، حتی افکار عمومی را تحت تأثیر قرار می‌دادند.

حضور مقامات ایرانی در رسانه‌ها و پاسخ دادن به شبهات و اظهاراتی که اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها مطرح می‌کردند، می‌تواند تا حد زیادی فضای رسانه‌ای برساخته شده علیه ایران را به‌هم بریزد. اما در سال‌های اخیر تا حدی اهمیت حضور برخی از چهره‌های نزدیک یا وابسته به دولت در رسانه‌ها درک شده و گاهی برخی افراد در واکنش یا برای مطرح کردن موضوعاتی که یک پای آن در سیاست خارجی و پای دیگر آن در تحت تأثیر قرار دادن افکار عمومی است، در رسانه‌ها حاضر می‌شدند.

محمد مرندی پررنگ‌ترین و شاید تنها چهره‌ای بود که در جریان مذاکرات احیای برجام و پس از آن در میانه ناآرامی‌های پاییز 1401 در رسانه‌های خارجی حضور پررنگی داشت. البته یادداشتی که محمدجواد ظریف در اکونومیست، منتشر کرده، فارغ از محتوایی که در یادداشت به آن اشاره کرده، در قالب تلاش برای پررنگ شدن حضور چهره‌های سیاسی در رسانه‌های خارجی، امری مثبت تلقی می‌شود. 

   از ظرفیت مثبت رسانه‌های خارجی استفاده کنید
حضور و کنش رسانه‌ای سیاسیون، چه در قالب رسانه‌های مکتوب، چه در رسانه‌های تصویری، چند اثر مثبت دارد که بخشی از آن در ترسیم تصویر رسانه‌ای از ایران مؤثر است و بخشی نیز در سیاست‌داخلی و اثرگذاری بر افکار عمومی تأثیر خواهد داشت.

1. در گام اول، کنش رسانه‌ای چهره‌های وابسته به دولت که ظرفیت رسانه‌ای دارند و کنش آنها در نقطه اول در تصویری که از ایران و سیاست‌هایش که در رسانه‌ها ارائه می‌شود، موثر است، می‌تواند برمخاطب اثرگذار باشد. در این چهارچوب رسانه می‌تواند ابزاری در اختیار چهره‌های رسانه‌ای قرار دهد. برای مثال در جریان مذاکرات احیای برجام، محمد مرندی که تقریباً تنها چهره رسانه‌ای نزدیک به دولت بود، تلاش می‌کرد در گفت‌وگو‌ها و از تریبون رسانه‌های بین‌المللی برای افزایش فشار به طرف اروپایی استفاده کند. فارغ از اثرگذاری یا عدم اثرگذاری اما اصل استفاده از این ظرفیت فی‌نفسه مثبت است. 

2. فارغ از حضور، ارائه پیشنهادهایی برای برقراری صلح و ثبات در منطقه و در قالب فضای رسانه‌ای و خارج از جلسات دیپلماتیک، اثر مستقیمی در افزایش قدرت منطقه‌ای و بین‌المللی ایران خواهد داشت. در این قالب اگر ابتکارات ارائه شده، قابل اجرا باشند و مورد توجه رسانه‌ها قرار گیرند درست در نقطه مقابل تلاش‌های صهیونیستی و غربی برای منزوی کردن ایران از هر روش خصوصاً با ابزار رسانه قرار می‌گیرد و نکته مهم نیز اینجاست که خنثی کردن این تلاش با استفاده از ظرفیت رسانه‌های خارجی صورت می‌گیرد. 

3. کنش چهره‌ها و مقامات دولتی در رسانه‌های بین‌المللی، قطعاً در فضای رسانه‌ای داخلی و مدیریت افکار عمومی داخل کشور نیز بی‌اثر نخواهد بود. ارائه پیشنهاد یا پاسخ در قالب یک گفت‌وگوی چالش‌برانگیز با رسانه‌های خارجی و مطرح کردن مواضع رسمی ایران در این رسانه‌ها، ضمن رعایت ظرافت‌های رسانه‌ای، عزت نفس ملی را تقویت می‌کند و امکان اثر‌گذاری این رسانه‌ها با تریبونی تک‌صدا و بدون حضور چهره‌های ایرانی را تضعیف می‌کند. 

   در اظهارات ظرافت‌های رسانه‌ای را هم در نظر بگیرید
البته در این قالب واکنش‌ها و اظهاراتی که چهره‌های سیاسی نزدیک یا وابسته به دولت و نظام حکمرانی ایران مطرح کردند، گاهی عجولانه و بدون در نظر گرفتن ملاحظات سیاسی و بین‌المللی طرح شده است. برای مثال یادداشتی که محمدجواد ظریف در مجله فارن افرز و بعد از انتخابات آمریکا نوشت و توییتی که محمد مرندی منتشر کرد و اظهاراتی که در مورد هدف قرار دادن تأسیسات گازی در قطر مطرح کرد، ازجمله مواردی بودند که فارغ از حاشیه‌سازی، فاصله‌ای جدی با سیاست‌ها و خط مشی نظام حکمرانی داشتند.

ضرورتی که چهره‌های سیاسی که برند رسانه‌ای پیدا می‌کنند و می‌بایست مورد توجه قرار دهند، دقت به این مهم است که اظهارات آن‌ها در رسانه‌های خارجی به سرعت مورد توجه قرار می‌گیرد و به عنوان موضع رسمی ایران تلقی می‌شود. بنابر این انتظار می‌رود در مطرح کردن نظرات و واکنش‌ها به ظرافت‌های رسانه‌ای توجه کنند. 

   فاصله گرفتن از لال‌بودگی رسانه‌ای فی‌نفسه مثبت است
با این همه حضور مقامات و چهره‌های سیاسی در رسانه‌ها و تلاش برای پررنگ کردن این حضور در ابتدای ماجرا امر مثبتی تلقی می‌شود و از آنجا که در ابتدای حرکت برای پررنگ کردن حضور رسانه‌ای قرار داریم، احتمال بروز اشتباه نیز وجود دارد اما اگر مرکز توجه اصلی، یعنی حضور در رسانه‌های بین‌المللی و جلوگیری از ارائه تصویر و برساختی از سیاست ایران و فضای داخلی ایران را قرار دهیم، نتایج مثبتی حاصل خواهد شد. گام برداشتن برای پایان دادن به لال‌بودگی رسانه‌ای، امر مثبتی تلقی می‌شود.

در شرایطی که غرب با دست گذاشتن روی نقاط ضعف ایران، ازجمله رسانه به دنبال تضعیف ایران چه در مدیریت افکار عمومی چه در روابط بین‌المللی است، مواجهه درست و سریع برای مقابله با این اقدامات و استفاده از ظرفیت رسانه‌های بین‌المللی برای خنثی کردن این تلاش‌ها، مقابله‌ای درست و در چهارچوب برای منزوی کردن ایران است.