کش و قوس‌های زیادی برای رفع فیلترینگ انجام شد و نهایتاً ماه گذشته خبر آمد که سه قوه برای این مهم به اجماع رسیده‌اند. خبری که بار دیگر امید را به صاحبان کسب‌وکار و دیگر کاربران شبکه‌های اجتماعی برای دسترسی بی‌دردسر به پلتفرم‌ها برگرداند. رفته‌رفته مشخص شد که ظاهراً کلید حل مسئله فقط «اجماع» برای رفع فیلترینگ نیست و یک مانع بزرگ دیگر وجود دارد؛ «زیرساخت». با توجه به اینکه رفع فیلتر می‌تواند موج بزرگی از افزایش ترافیک اینترنتی را به همراه داشته باشد، زیرساخت‌های فعلی توانایی پاسخ‌گویی به این حجم از تقاضا را ندارند. این یعنی نمی‌توان به‌یکباره این تغییر بزرگ را اعمال کرد و باید به‌صورت تدریجی و با اولویت‌بندی پیش رفت. موضوعی که سیدستار هاشمی، وزیر ارتباطات هم پیش‌تر به آن اشاره کرده بود. درباره این مانع جدید، دو نکته وجود دارد. اول اینکه اصل رفع فیلتر پذیرفته شده و اکنون درباره چگونگی اجرای آن صحبت می‌کنیم؛ تغییری که شاید بتواند دریچه‌ای به سوی بهبود شرایط فضای دیجیتال کشور باشد. نکته بعدی هم اینکه تلاش‌هایی که برای رفع فیلترینگ انجام شده نباید معطل مسائل فنی باشند. سال گذشته تعرفه‌های اینترنت به بهانه توسعه زیرساخت افزایش پیدا کرد و اپراتورها قول دادند به تدریج کیفیت زیرساخت‌ها را بهتر کنند. بنابراین انتظار می‌رود که این مانع هم هرچه زودتر برطرف شود تا کشور به سمت یک حکمرانی واقعی و کارآمد در فضای مجازی برود.

یکی از آلوده‌ترین کشورها به «بدافزار» هستیم
بهزاد اکبری، مدیرعامل شرکت ارتباطات زیرساخت، به‌تازگی در مصاحبه‌ای آمارها و تحلیل‌هایی ارائه کرده که وضعیت فعلی فضای اینترنتی و زیرساختی آن را نشان می‌دهد. او گفته بیش از ۵۰ درصد ترافیک اینترنت کشور از مسیر فیلترشکن‌ها می‌گذرد. این مسئله نه‌تنها سرعت دسترسی کاربران را کند کرده، بلکه مشکلات امنیتی فراوانی نیز به دنبال دارد. استفاده گسترده از فیلترشکن‌های ناایمن باعث آلودگی شدید دستگاه‌های کاربران شده و کشور را به یکی از آلوده‌ترین نقاط جهان از نظر بدافزار تبدیل کرده است. این آلودگی‌ها موجب شکل‌گیری شبکه‌های بزرگی از بدافزارها شده که به مهاجمان خارجی اجازه می‌دهد از دستگاه‌های کاربران برای حملات داخلی و خارجی استفاده کنند.

سهم ناچیز پیام‌رسان‌های داخلی از کل مصرف کشور
بنا به گفته‌های اکبری، در ساعات اوج مصرف، حدود ۳.۵ ترابیت بر ثانیه ترافیک داخلی در مرکز تبادل ترافیک تهران ثبت می‌شود. این آمار البته شامل ترافیک محتوایی و خدمات میزبانی‌شده در شبکه اپراتورها نیز هست. اما سهم پیام‌رسان‌های داخلی از این ترافیک تنها ۳۰۰ گیگابیت بر ثانیه است، رقمی که نشان‌دهنده سهم ناچیز این پلتفرم‌ها از مصرف کل کشور است.
یکی از دغدغه‌های اصلی در این میان، تأثیر رفع فیلترینگ بر وضعیت شبکه است. اکبری معتقد است در صورت برداشتن ناگهانی فیلترینگ، احتمال بروز اختلال در شبکه اپراتورها وجود دارد. با این حال، او تأکید می‌کند که برنامه‌ریزی برای اکوسیستم دیجیتال کشور باید بلندمدت باشد. در شرایطی که شاخص سرانه مصرف دیتا در کشور حدود ۲۳ کیلوبیت بر ثانیه است و این رقم در ترکیه ۵۰ و در آمریکا بیش از ۲۰۰ کیلوبیت بر ثانیه است، واضح است که کشور ما نیازمند رشد چشمگیر در مصرف دیتا است. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که رفع فیلتر پلتفرم‌های پرمصرف می‌تواند حداقل ۳۰ درصد به ترافیک کشور اضافه کند، اما این رشد تنها در صورتی پایدار خواهد بود که زیرساخت‌ها به‌موازات آن توسعه یابند.

گمانه‌زنی‌هایی درباره رفع‌فیلتر اینستاگرام وجود دارد
عدد و رقم‌هایی که بهزاد اکبری درباره اوضاع پهنای باند و مصرف اینترنت در ایران مطرح کرد، اهمیت زیادی دارد. از صبح روز گذشته همین بحث در جریان بوده که دولت از طرق مختلف گفته زیرساخت‌ها به اندازه‌ای نیست که بتوانند به‌صورت ناگهانی تغییرات جدی مانند فیلترینگ سراسری را تحمل کنند. 
با این وجود یک‌سری گمانه‌زنی‌ها درباره فیلترینگ اینستاگرام نیز وجود دارد و برخی کارشناسان معتقدند این اتفاق قریب‌الوقوع است. ظاهراً ارتباطاتی از طریق IXPs در قطر یا عمان قرار است بین ایران و IP‌های متا برقرار شود، اما این‌ها صرفاً در حد گمانه‌زنی است. البته پیام اصلی بر این استدلال تأکید می‌کند که زیرساخت، کشش لازم برای افزایش شدید حجم ترافیک بین‌الملل را ندارد و به نظر استدلال درستی است. 

زیرساخت‌های ما در گذشته بهتر بود
نکته اول این است که عبارت «زیرساخت» یک دامنه وسیع را پوشش می‌دهد و لزوماً به معنای ظرفیت پهنای باند بین‌الملل نیست. این عبارت ابعاد دیگری هم دارد، مثلاً شامل لایه دسترسی، لایه انتقال، یا حتی زیرساخت اپراتور‌ها نیز می‌شود. اگر همه این‌ها را در نظر بگیریم، وضعیت کلی زیرساخت‌های ما در طول تقریباً یک دهه اخیر، به دلایل مختلفی مانند تحریم‌ها، افزایش قیمت دلار و مسائل مالی متعددی که شرکت ارتباطات زیرساخت با آن‌ها مواجه بوده، چندان مناسب نبوده است. البته رویکرد دولت‌های قبل هم در تشدید این مشکلات بی‌تأثیر نبوده اما درواقع وضعیت کلی تقریباً رو به بدتر شدن بوده است. از سوی دیگر سرمایه‌گذاری‌های لازم و کافی در حوزه خرید تجهیزات، بازسازی زیرساخت‌های حیاتی ارتباطی و موارد مشابه اتفاق نیفتاده است. وقتی این سرمایه‌گذاری‌ها انجام نشده، پاسخ خیلی ساده است؛ بله، هرچه به گذشته بازگردیم، ظرفیت بیشتری وجود داشته است. دلیلش این است که عمر مفید زیرساخت‌های ما کمتر سپری شده بود و کیفیت بهتری ارائه می‌دادند. 

گزارش گامل علی ملکی خبرنگار گروه نقد روز را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.