سفر رئیس‌جمهور ایران به مصر پس از دوازده سال، یکی از رویداد‌های مهم دیپلماتیک در سال‌های اخیر بود. فارغ از اهمیت «اصل حضور رئیس‌جمهور ایران در مصر» و «محتوای مطرح‌شده در اجلاس دی 8» لنز دوربین‌ها روی حرکات بدن دیپلمات‌ها هم فوکوس سنگینی می‌کند. یکی از مواردی که به‌سرعت در فضای رسانه‌ای مورد توجه قرار گرفت، زبان بدن مسعود پزشکیان در حاشیه نشست دی-۸ بود. تصاویر منتشرشده نشان می‌دهد که پزشکیان در هنگام گفت‌وگو با رجب طیب اردوغان، دست به سینه می‌گذارد و دیدار گرمی با او تازه می‌کند.

این حرکت، اگرچه ممکن است در فرهنگ ایرانی عادی تلقی شود، اما در عرصه دیپلماسی بین‌المللی می‌تواند معانی مختلفی به همراه داشته باشد. قراردادن این قاب در کنار تحولات اخیر منطقه شدت این انتقادات را بیشتر می‌کند؛ آنچنان که رسانه‌های ترکیه‌ای این حرکت را به عنوان یک مانور قدرت برای اردوغان تعبیر کرده و سر دست می‌چرخانند. 

در عرصه بین‌الملل برای هر کسی کنده و جرگه نمی‌زنند
در عرصه دیپلماسی، زبان بدن به اندازه سخنان و اقدامات رسمی اهمیت دارد. هر حرکت، نگاه یا ژست می‌تواند پیامی سیاسی یا فرهنگی را منتقل کند. این نکته‌ای است که باید به آن توجه ویژه داشت. عرصه دیپلماسی، گود زورخانه نیست که مرشد داشته باشد و کنده و جرگه‌زدن برای هر کسی پسندیده تلقی شود. بلکه هر حرکت باید حساب‌شده و در راستای اهداف مقرر باشد. منتقدان معتقدند که پزشکیان باید نسبت به تأثیرات رفتارش در صحنه بین‌المللی آگاه‌تر باشد و در صورت نیاز، آموزش‌های بیشتری در این زمینه از جانب اعضای دستگاه دیپلماسی به او داده شود.

  در شرایطی که حتی بغض رئیس‌جمهور هم هنگام دیدن تصویر همسر مرحومش در اجلاس بین‌المللی خانواده به عنوان دستاویز سیاسی مورد انتقاد بخشی از سیاسیون قرار گرفته و برای ساختن تصویری ضعیف از او برساخته می‌شود زبان بدن نامناسب او در سطح بین‌الملل می‌تواند افکار عمومی را بیشتر درگیر این مسأله کرده و تبعات منفی داخلی و خارجی به همراه داشته باشد. 

تکرار روایت زبان بدن پس از یک دهه
واکنش افکار عمومی به زبان بدن پزشکیان یادآور سفر 12 سال پیش محمود احمدی‌نژاد به عربستان است. در آن زمان هم زبان بدن رئیس‌جمهور ایران مورد توجه قرار گرفت و حتی روزنامه القدس العربی (چاپ لندن) به زبان بدن احمدی‌نژاد پرداخته و آن را به‌عنوان بخشی از پیام‌های سیاسی سفر تحلیل می‌کردند. این روزنامه در سرمقاله‌ای درباره نشست سران کشور‌های اسلامی در مکه در سال ۲۰۱۲ نوشت که احمدی‌نژاد هنگام ورود به سالن اجلاس، علامت پیروزی را مقابل دوربین شبکه تلویزیونی العربیه نشان داد. این حرکت او صرفاً یک ژست نبود؛ بلکه پیامی حساب‌شده به العربیه و رسانه‌های همسو با آن بود که مواضع ضدایرانی داشتند. البته همان زمان انتقاداتی هم به این حرکت او وارد و گفته شد که این شکل از زبان بدن و نحوه تکرار مداوم آن، کار را از حالت رسمی خارج می‌کند.

با این حال احمدی‌نژاد می‌خواست نشان دهد که از موضع ایران در برابر فشار‌های سیاسی و تهدیدات نظامی، نه‌تنها دفاع می‌کند بلکه با اعتمادبه‌نفس پیام خود را منتقل می‌سازد.  در همان نشست، تصاویر درآغوش‌گرفتن گرم احمدی‌نژاد با محمد مُرسی، رئیس‌جمهور وقت مصر و ملک عبدالله، پادشاه عربستان سعودی، نیز بازتاب گسترده‌ای داشت. این احوالپرسی‌ها از نگاه تحلیلگران نشانه‌ای از تلاش برای کاهش تنش‌های منطقه‌ای یا حتی یک مانور دیپلماتیک تلقی شد.

القدس العربی این صحنه‌ها را بخشی از پارادوکس‌های سیاسی منطقه دانست و این سؤال را مطرح کرد که آیا چنین تعاملاتی از سر صمیمیت بود یا نمایشی برای رسانه‌ها؟ امروز پس از گذشت بیش از یک دهه، زبان بدن همچنان به‌عنوان عنصری کلیدی در تعاملات دیپلماتیک زنده مانده و پررنگ‌تر است. همان‌طور که حرکات و ژست‌ها در فرهنگ‌های مختلف معنا‌های متفاوتی دارند در عرصه بین‌المللی هم هر حرکت با توجه به شرایط وقت می‌تواند حامل یک پیام مهم باشد. 

متن کامل گزارش علی ملکی، خبرنگار گروه نقد روز را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.