فرهیختگان: روز گذشته مسعود ‌پزشکیان در سفر یک‌روزه برای شرکت در یازدهمین اجلاس روسای کشور‌های عضو گروه دی- هشت، عازم مصر شد. سخنرانی در نشست ویژه غزه و لبنان و همچنین چند دیدار دوجانبه با سران کشور‌ها ازجمله رئیس‌جمهور مصر، مهم‌ترین برنامه‌های اعلامی این سفر رئیس‌جمهور است.

این سفر از چندین جنبه حائز اهمیت است. اول اینکه روابط سیاسی ایران و مصر پس از سال‌ها تیرگی، بار دیگر می‌تواند احیا شود. احیای روابط سیاسی در سطح گسترده‌تر، علاوه بر دستاورد‌های سیاسی و امنیتی برای دو کشور و منطقه، می‌تواند زمینه‌ساز توسعه روابط تجاری طرفین نیز شود.

آمار‌ها نشان می‌دهد بالاترین حجم تجارت دو کشور مربوط به سال‌های 1391 تا 1393 با حدود 500 تا 600 میلیون دلار بوده که حالا با سقوط بیش از 30 برابری به حدود 20 میلیون دلار در سال‌های اخیر رسیده است. طبق آمار‌ها، ایران درحال حاضر جایگاهی در بازار مصر نداشته و در رتبه 86 قرار دارد، عددی که در سال‌های 2012 و 2013 بین رتبه 26 تا 30 بوده است. همچنین مصر نیز سهم چندانی از واردات ایران نداشته و جایگاهی در واردات ایران ندارد. 

رتبه 86 ایران در بازار مصر
براساس آمارها، در سال 2023 چین با حدود 13 میلیارد دلار صادرات، در رتبه اول بازار مصر بوده است. آمریکا با 5.4 میلیارد دلار دوم و عربستان سعودی با 5.2 میلیارد دلار سوم بوده است. روسیه، آلمان، ایتالیا، هند، برزیل، ترکیه، کویت، اوکراین، رژیم‌صهیونیستی و امارات به ترتیب بیشترین سهم را از بازار مصر داشته‌اند. طبق این آمارها، ایران در سال 2023 با صادرات 20 میلیون دلاری خود، در رتبه 86 بازار مصر قرار داشته است. این درحالی است که ایران در سال 2012 و 2013 به رتبه‌های 26 تا 30 بازار مصر دست یافته بود.

طبق آمارها، در سال ۱۴۰۱ سنگ و کنستانتره منگنز، تابلوها، پانل‌ها و پایه‌های مورد استفاده در صنایع برق و الکترونیک، خودتراش، دستگاه‌های اندازه‌گیری مورد استفاده در صنایع برق و الکترونیک، دستگاه‌های تنظیم ولتاژ، دستگاه‌های اندازه‌گیری متغیرها در سیالات، سولفات پتاسیم و انواع ترانسفورماتورهای کم‌قدرت، عمده اقلام وارداتی ایران از مصر را تشکیل داده‌اند. همچنین در همین سال محصولات آهن و فولاد، اجزاء و قطعات کلاچ خودرو و کاتالیزورهای شیمیایی مهم‌ترین کالاهای صادراتی ایران به مصر بوده‌اند. 

100 سال روابط سیاسی ایران و مصر
ایران و مصر سال‌ها روابط سیاسی و تجاری بسیار محدودی داشته‌اند، اگرچه تاریخ روابط ایران و مصر به سال ۱۹۲۲، تنها چند روز پس از استقلال مصر بازمی‌گردد. این روابط تنها در دوران پهلوی دوم اهمیت یافت و از آن مقطع نیز همواره با فرازونشیب همراه بوده است. هرچند از زمان سرنگونی نظام سلطنتی مصر با کودتای نجیب - ناصر علیه ملک فواد در سال ۱۹۵۳ روابط دو کشور با تنش همراه بود، تنها پس از نطق شدیداللحن جمال عبدالناصر علیه سیاست منطقه‌ای و اخراج سفیر ایران از قاهره بود که روابط دو طرف به کلی قطع شد.

پس از وقفه‌ای ۱۰ ساله در زمان ریاست‌جمهوری محمد انورسادات روابط ایران - مصر از سر گرفته شد و به بالاترین سطح ارتقا یافت؛ به‌طوری‌که گزارش‌هایی از کمک‌های ایران به مصر در زمان جنگ یوم کیپور ۱۹۷۳ وجود دارد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1357، در پی میزبانی مصر از محمدرضا پهلوی، روابط دو کشور بار دیگر قطع شد؛ صلح مصر و اسرائیل و حمایت سیاسی و نظامی مصر از عراق در جنگ با ایران، روابط دو کشور را به جایی رساند که روابط دو طرف در سطح دفاتر حفاظت از منافع دو کشور در تهران و قاهره مانده است (گزارش اتاق بازرگانی ایران). 

با پیروزی محمد مرسی در انتخابات ریاست‌جمهوری مصر به نظر می‌رسید روابط دو کشور روند بهتری به خود بگیرد. محمود احمدی‌نژاد در یک گفت‌وگوی در سال 1400 مدعی شد ایران از پیروزی محمد مرسی رضایت داشته و امید آن می‌رفت که روابط دو کشور در زمان وی احیا شود. با این حال، روابط سیاسی دو کشور در زمان محمد مرسی به دلایل مختلفی ازجمله سیاست‌های منطقه‌ای دو کشور، به نتیجه خاصی نرسید و حتی در موضوعاتی همچون موضوع سوریه، اختلاف نظر دو کشور قابل‌توجه بوده است. به‌هرحال، دور کوتاه مرسی (دوره مسئولیت ۳۰ ژوئن ۲۰۱۲ – ۳ ژوئیه ۲۰۱۳) به پایان رسید و روابط ایران و مصر به جایی نرسید. 

با روی کار آمدن دولت سیزدهم، تقویت روابط اقتصادی و تجاری خارجی و توازن در روابط خارجی با هدف توسعه روابط با کشور‌های حوزه‌های مختلف جغرافیایی جهان، با اولویت تقویت مناسبات با همسایگان و کشور‌های اسلامی و آسیایی و همچنین حضور اثرگذار ایران در نهاد‌های منطقه‌ای و بین‌المللی همچون سیکا، بریکس و شانگ‌های برای توازن‌بخشی به روابط خارجی ایران مورد توجه قرار گرفت. توافق ایران و عربستان بعد از ۷ سال و پس از آن، شروع ارتباطات با مصر در حد دیدار وزرا (سفر خاندوزی، وزیر امور اقتصادی و دارایی جمهوری‌اسلامی ایران به مصر برای شرکت در نشست بانک آسیایی زیرساخت) ازجمله اقداماتی بود که نشان می‌داد ایران قصد دارد به تیرگی روابط با کشور‌های عربی و اسلامی پایان دهد. 

خردادماه سال 1402 چند مقام مصری در گفت‌وگو با یک نشریه عربستانی از توسعه روابط با ایران استقبال کردند. همچنین دوم خردادماه سال جاری سامح شکری وزیر خارجه مصر به منظور شرکت در مراسم تشییع و بزرگداشت شهیدان سیدابرهیم رئیسی، حسین امیرعبداللهیان و همراهانشان وارد تهران شد و مورد استقبال مقامات وزارت خارجه ایران قرار گرفت. وی نیز از توسعه روابط اقتصادی و سیاسی با ایران سخن گفت و استقبال کرد. 

سقوط 36 برابری تجارت ایران و مصر
 نگاهی به روابط تجاری ایران و مصر در 24 سال اخیر (از سال 1380 تا 8ماهه 1403) نشان می‌دهد حجم تجارت دو کشور از 19 تا 29 میلیون دلار در سال‌های 1380 تا 1384 به 106 میلیون دلار در سال 1385 رسیده است. این میزان تا سال 1390 در حدود 80 تا 100 میلیون دلار در نوسان است. اما در سال‌های 1391 تا 1393 اتفاق ویژه‌ای در تجارت دو طرف رخ می‌دهد و حجم تجارت به‌صورت ناگهانی از 84 میلیون دلار در سال 1390 به 460 میلیون دلار در سال 91، به 617 میلیون دلار در سال 1392 و 546 میلیون دلار در سال 1393 می‌رسد.

در سال‌های 1394 تا 1397 نیز حجم تجارت دو کشور بین 220 تا 300 میلیون دلار است اما در سال 1398 به‌یکباره حجم تجارت دو کشور سقوط آزاد وحشتناکی را تجربه کرده و به 7 میلیون دلار می‌رسد. این میزان طی سال‌های اخیر در حد 12 تا 20 میلیون دلار بوده و طی 8ماهه نخست سال 1403 نیز 17 میلیون دلار است، رقمی که با روز‌های اوج خود یعنی 617 میلیون دلار در سال 1392 فاصله نجومی 36 برابری دارد. این ارقام درحالی است که بر اساس گزارش آژانس مرکزی بسیج عمومی و آمار (CAPMAS)، واردات مصر از کشور‌های مختلف جهان در سال 2023 حدود 83 میلیارد دلار، در سال 2022 حدود 94 میلیارد دلار و در سال 2021 حدود 89 میلیارد دلار بوده است. 

متن کامل این گزارش را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.