دنیا شاهد افزایش نیاز به فناوری‌های فضایی برای نظارت و مقابله با تغییرات آب‌وهوایی است. همزمان سرمایه‌گذاری‌های عمده‌ای در فناوری فضایی با هدف حفاظت از جوامع و زیرساخت‌های حیاتی درحال انجام است، اما سرمایه‌گذاری‌ها در دفاع فضایی به‌دلیل خطر گسترش درگیری‌ها روی زمین نسبت به فضاست. بازیگران دولتی و خصوصی هر دو درحال‌توسعه و سرمایه‌گذاری روی استراتژی‌های پیشرفته برای دفاع از دارایی‌های فضایی خودند، زیرا تهدیدهای سایبری برای سیستم‌ها و شبکه‌های ماهواره‌ای رایج‌تر می‌شود کشورهای مختلف، برنامه‌های تازه‌ای برای رونق حوزه فضایی در دستورکار قرار داده‌اند که یکی از مهم‌ترین آنها آمریکاست که با روی کار آمدن دونالد ترامپ، شک و شبهه‌ها نسبت به شکل دوباره دادن به ناسا قوت گرفته است.

زنگ تغییر در ناسای 66 ساله
به گزارش newsweek، از بدو ظهور آمریکا تا سال 2026، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور منتخب آمریکا طی دوسال آینده طی چند رویداد مهم از کانون توجه جهانی برخوردار خواهد بود، اما طبق برنامه‌ریزی‌هایی که کرده، ترامپ قرار است دومین رئیس‌جمهور تاریخ باشد که با کره ماه تماس تلفنی برقرار می‌کند. در سپتامبر 2026، برنامه «آرتمیس» ناسا قرار است انسان را برای اولین‌بار بعد از سال 1972 به ماه بازگرداند. بازگشت ترامپ از احتمال تغییرات بزرگ در این آژانس 66 ساله ازجمله مشارکت عمیق‌تر با بخش خصوصی، فشار به‌سمت اکتشاف مریخ و تمرکز مجدد برای رقابت با رقیب اصلی آمریکا در زمین و فضا یعنی چین خبر می‌دهد.

نگرانی‌های بودجه‌ای ناسا
در نخستین دوره ریاست‌جمهوری ترامپ دستاوردهای قابل‌توجهی همچون راه‌اندازی برنامه آرتمیس در سال 2017 برای بازگرداندن انسان به کره ماه و تاسیس نیروی فضایی آمریکا که نخستین شاخه نظامی جدید از سال 1947 می‌باشد به دست آمد. ناسا در سال‌های آینده به تمام حمایت‌هایی نیاز خواهد داشت که می‌تواند داشته باشد. گزارشی که از سوی آکادمی ملی علوم، مهندسی و پزشکی آمریکا در ماه اکتبر پیرامون ناسا منتشر شد، مسائل متعددی را چون زیرساخت‌های قدیمی، فشارها برای اولویت‌بندی اهداف کوتاه‌مدت و شیوه‌های مدیریت ناکارآمد در آژانس مدنظر قرار داده بود. به‌روزرسانی زیرساخت‌های قدیمی زمانی انجام می‌شود که تلاش آژانس برای تأمین بودجه دشوارتر شده باشد.

برنامه‌های پرتابی ناسا تا دو سال آینده
ناسا در حال حاضر برای مأموریت‌های مختلف خود در تنگنای مالی نسبی قرار دارد. SlS که در سال 2022 با مأموریت بدون‌سرنشین «آرتمیس1» به کره ماه آغاز شد، یک موشک یکبارمصرف است که فقط هر دوسال یک‌بار می‌تواند پرتاب شود و هزینه هربار پرتاب آن حدود چهارمیلیارد و 100 میلیون دلار تمام می‌شود. در مقابل، SpaceX در تلاش است تا هزینه یک‌بار پرتاب «استارشیپ» را به کمتر از 10 میلیون دلار کاهش دهد. SLS برای پرتاب فضاپیمای سرنشین‌دار «اوریون» به کره ماه تا سال 2026 طراحی شده اما کپسول حامل خدمه «اوریون» با سپر حرارتی خود با مشکلاتی روبه‌رو شده است که بررسی‌های اخیر حکایت دارد ایمنی خدمه در این فضاپیما مورد تهدید است.

تنظیم SpaceX روی دور سوددهی
همکاری احتمالی ترامپ و ماسک در ناسا، هم فرصت‌ها و هم چالش‌هایی را به‌دنبال دارد. این همکاری درعین‌حال می‌تواند بازگشت انسان را به کره ماه و برداشتن اولین گام‌ها روی سطح مریخ را فراهم کند و از سوی دیگر نوآوری را از طریق مشارکت‌های تجاری تقویت کند. همچنین این همکاری‌ها به حاشیه راندن مأموریت‌های علمی ناسا و تمرکز نفوذ در دست نهادهای خصوصی را به‌دنبال دارد. این امر می‌تواند ایلان ماسک را به چاقویی دولبه برای ناسا تبدیل کند. میزان کاهش مقررات مربوط به استارشیپ درنهایت به جایگاه ایلان ماسک ازنظر نفوذ در کاخ سفید بستگی دارد. به‌رغم حمایت از مشارکت بین ناسا و شرکت‌های خصوصی، حفظ نقش ناسا در ارائه منافع آمریکا در فضا از اهمیت بالایی برخوردار است و می‌تواند منافع ملی را به‌ویژه دربرابر بازیگران دولتی مانند چین و روسیه تأمین کند.

تمرکز دولت ترامپ روی کره ماه و مریخ
ایلان ماسک در سال 2015 عنوان کرده بود که به دلیل پیشرفت کند ناسا برای دستیابی به مریخ، SpaceX را راه‌اندازی کرد. به نظر می‌رسد چشم‌انداز ترامپ و ماسک برای ناسا روی اکتشاف انسان در کره ماه و سیاره سرخ متمرکز باشد. نفوذ ایلان ماسک به دولت ترامپ و ایفا کردن نقش مشاور برای رئیس‌جمهور جدید آمریکا، به وضوح برجستگی فضا و به ویژه اکتشافات فضایی در سیاره مریخ را افزایش می‌دهد. گرایش ترامپ به اکتشافات «آرتمیس»، SpaceX و مریخ می‌تواند نشان‌دهنده این باشد که دولت او، برنامه‌های پرواز فضایی را بر سایر حوزه‌های تحقیقات علمی اولویت خواهد داد.

رقابت تازه بین دو قدرت فضایی
سیاست فضایی ترامپ احتمالاً حول محور حفظ سلطه آمریکا در پروازهای فضایی در مواجهه با برنامه فضایی چین تعریف می‌شود که در سال‌های اخیر به سرعت پیشرفت کرده و اکنون نسخه چینی استارشیپ را ارائه داده است. شواهد نشان می‌دهد که با روی کار آمدن ترامپ، یک رقابت فضایی جدید بین آمریکا و چین در راه است و برای ترامپ و ماسک، توسعه همکاری هم‌افزایی بین ناسا و شرکت‌های خصوصی مانند SpaceX برای پیروزی آمریکا در آن اهمیت بالایی دارد.

نقشه راه سه‌مرحله‌ای برنامه علوم فضایی چین
به جرئت می‌توان گفت که چین یکی از جدی‌ترین رقبای آمریکا در حوزه‌های مختلف فضایی و نیز اکتشافات فضایی است که به ویژه در سال‌های اخیر و بالا گرفتن مناقشات با آمریکا، این کشور را به رقیب سرسخت‌تری برای آمریکا تبدیل کرده است. از این رو، چینی‌ها به منظور پشت سر گذاشتن آمریکا، برنامه‌های مشخص و درازمدتی را برای پیشبرد فعالیت‌های فضایی خود متصور شده و پیش‌بینی کرده‌اند که قرار است در سه مرحله و با جدیت به آن دست پیدا کنند. در مرحله نخست، از هم اکنون تا سال 2027، وظیفه اصلی عملیات ایستگاه فضایی، اجرای پروژه سرنشین‌دار اکتشاف ماه، فاز چهارم برنامه اکتشاف ماه و پروژه اکتشاف سیاره خواهد بود. 5 تا 8 مأموریت ماهواره‌ای علوم فضایی مورد تأیید قرار خواهد گرفت و دستاوردهای اصلی با تأثیر بین‌المللی مهم تولید خواهند شد. در مرحله دوم این پروژه نیز، از سال 2028 تا 2035، چین عملیات ایستگاه فضایی چین را به طور مستمر ادامه خواهد داد، اکتشاف سرنشین‌دار ماه، و ایستگاه بین‌المللی پژوهش روی کره ماه را اجرا خواهد کرد که حدود 15 پروژه ماهواره‌ای علوم فضایی را انجام خواهد داد و به دستاوردهای اصلی جهانی دست خواهند یافت. مرحله سوم این پروژه نیز از سال 2036 تا 2050 ادامه خواهد داشت. چین بیش از 30 وظیفه علمی فضایی را اجرا خواهد کرد و انتظار می‌رود حوزه‌های کلیدی در علوم فضایی به سطوح پیشرو در جهان برسد.

پر کردن شکاف‌های موجود
علوم فضایی، سنگ بنای فعالیت‌های هوافضا به شمار می‌رود که دو عنصر دیگر فناوری فضایی و کاربردهای فضایی را دربرمی‌گیرد. این نه تنها مرزهای دانش بشری را پیش می‌برد، بلکه باعث توسعه فناوری‌های فضایی نیز می‌شود. اما پژوهش‌های علوم فضایی چین هنوز در مراحل ابتدایی قرار دارد و ماهواره‌های علمی فضایی در تعداد نسبتاً محدودی وجود دارند. این در حالی است که برخی از شکاف‌ها باید پر شوند تا به یک نیروگاه هوافضا تبدیل شوند. این طرح، نیروهای پژوهشی علمی داخل را هماهنگ کرده و وظایف عمده علمی فناوری را به کار می‌گیرد تا چین بتواند به دستاوردهای علمی بزرگ در سطح جهانی دست یابد.

متن کامل گزارش ندا اظهری، خبرنگار سرویس دانشگاه را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.