کلان‌دانشگاه‌ها (Mega Universities) مدل نوآورانه و گسترده‌ای از مؤسسات آموزش عالی‌اند که به‌دلیل تعداد بالای دانشجویان، دامنه وسیع برنامه‌های آموزشی، استفاده از فناوری‌های نوین و تمرکز بر یادگیری انعطاف‌پذیر شناخته می‌شوند. این دانشگاه‌ها عمدتاً برای پاسخگویی به نیاز روزافزون جوامع مدرن، در شرایط جهانی‌سازی، رشد جمعیت و توسعه فناوری شکل گرفته‌اند. این دانشگاه‌ها معمولاً بر یادگیری از راه دور، دوره‌های آنلاین و انعطاف‌پذیری آموزشی و درعین‌حال بر ایجاد فرصت‌های برابر در زمینه دسترسی به آموزش برای افراد تأکید دارند.

یکی از ویژگی‌های مثبت این دانشگاه‌ها این است که به دلیل داشتن پلتفرم‌های آنلاین انعطاف‌پذیر، شهریه کمتر و زمان اخذ مدرک کوتاه‌تر، گزینه مناسبی برای بزرگسالان شاغل محسوب می‌شود اما نگرانی‌هایی نیز درباره کیفیت آموزشی و فقدان ارتباط رو در رو دانشجویان با استادان در کلاس‌های آنلاین این دانشگاه‌ها وجود دارد. در ایالات‌متحده، کلان‌دانشگاه‌ها عموماً به مؤسسات آموزش عالی بزرگ با تعداد دانشجویان بالا اطلاق می‌شوند که تعداد ثبت‌نام‌شدگان آن‌ها ممکن است از ده‌ها هزار نفر عبور کند. این دانشگاه‌ها بر آموزش از راه دور، برنامه‌های تحصیلی مقاطع مختلف، توسعه مهارت‌های مورد نیاز دانشجویان برای ورود به بازار کار و پاسخگویی به چالش‌های اقتصادی و اجتماعی با ارائه دوره‌های کوتاه‌مدت و مهارت‌محور تأکید دارند.

در آسیا نیز مفهوم کلان‌دانشگاه‌ها، به‌دلیل رشد سریع جمعیت، توسعه اقتصادی و نیاز به فرصت‌های برابر در دسترسی به آموزش گسترش یافته‌اند. کلان‌دانشگاه‌ها نمونه‌هایی از سیستم‌های آموزشی مدرنند که به‌دلیل نیاز جوامع مدرن به فرصت‌های بیشتر و پاسخگویی به چالش‌های جهانی ایجاد شده‌اند. در ایالات‌متحده، این مفهوم بیشتر با انعطاف‌پذیری آموزشی و بازار کار مرتبط است، درحالی‌که در دیگر مناطق جهان این دانشگاه‌ها به‌عنوان ابزار‌هایی برای رفع شکاف‌های اجتماعی و جغرافیایی و ارتقای فرصت‌های برابر تحصیلی شناخته می‌شوند. 

دانشگاه‌هایی مانند دانشگاه وسترن گاورنرز، دانشگاه نیوهمپشایر جنوبی و دانشگاه ایالتی آریزونا در ایالات‌متحده، دانشگاه آنادولو در ترکیه، دانشگاه آزاد چین، مرکز آموزش عالی گوانگژو چین، دانشگاه آزاد ملی ایندیرا گاندی هند و دانشگاه پاریس-ساکلی فرانسه نمونه‌هایی از این دانشگاه‌هایند که با بهره‌گیری از پلتفرم‌های آنلاین و فناوری‌های هوش مصنوعی، مدل‌های یادگیری انعطاف‌پذیری را برای دانشجویان طراحی کرده‌اند؛ مدل‌هایی که در آن‌ها دانشجویان می‌توانند با سرعت دوره‌های آموزشی را بگذرانند و تنها بر یادگیری مهارت‌ها تمرکز کنند. دانشگاه آزاد ملی ایندیرا گاندی هند با بیش از چهارمیلیون دانشجو، دانشگاه آزاد چین با بیش از دومیلیون و 700 دانشجو، دانشگاه علامه اقبال با بیش از یک‌میلیون و 300 هزار دانشجو، دانشگاه بنگلادش با بیش از 650 هزار دانشجو و مرکز آموزش عالی گوانگژو چین با بیش از 300 هزار دانشجو از نمونه‌های برتر کلان‌دانشگاه‌های آسیایند. با چند مورد دیگر از ابردانشگاه‌های مطرح دنیا در ادامه آشنا می‌شوید. 

1- دانشگاه وسترن گاورنرز: وسترن گاورنرز دانشگاه خصوصی مستقر در ایالت یوتا آمریکاست. این دانشگاه از یک مدل یادگیری مبتنی بر توانمندی آنلاین به جای مدل سنتی کلاس بنیان رایج در بیشتر دانشگاه‌ها استفاده می‌کند. در سال جاری میلادی، تعداد ثبت‌نام در دانشگاه وسترن گاورنرز بالای 100 هزار نفر بوده است. این دانشگاه نیز پلتفرم Aera Decision Cloud را توسعه داده تا هوش مصنوعی را قادر سازد نتایج عملکرد دانشجویان را پیش‌بینی کند و توصیه‌هایی را به اساتید ارائه دهد. دانشگاه وسترن گاورنرز یک مدل مبتنی بر شایستگی دارد که سبب می‌شود فرد فقط در عرض 2.5 سال مدرک خود را اخذ کند که این امر آن را بسیار کارامدتر از دانشگاه‌های سنتی می‌سازد. 

2- دانشگاه نیوهمپشایر جنوبی: دانشگاه نیوهمپشایر جنوبی (SNHU) دانشگاه خصوصی بین منچستر و هوکست ایالات‌متحده است. دانشگاه نیوهمپشایر جنوبی با 135 هزار دانشجوی آنلاین یکی از سریع‌ترین دانشگاه‌های درحال رشد در سراسر کشور است. دانشگاه نیوهمپشایر جنوبی نیز از چت‌بات هوشمند «Penny» برای مشاوره در مسائل آکادمیک، مالی و سلامت دانشجویان استفاده کرده و نرخ بازماندگی دانشجویان را کاهش داده است. شهریه دانشگاه‌های کلان آمریکا به نسبت دانشگاه‌های سنتی متفاوت است؛ چراکه دانشگاه وسترن گاورنرز و دانشگاه نیوهمپشایر جنوبی به ترتیب شهریه سالانه آن‌ها حدود ۸,۰۱۰ و ۹,۶۰۰ دلار است، درحالی‌که هزینه‌های سالانه دانشگاه‌های دولتی چهارساله به‌طور متوسط ۹,۷۵۰ دلار برای دانشجویان بومی و ۲۷,۵۰۰ دلار برای دانشجویان غیربومی است. نرخ فارغ‌التحصیلی دانشگاه وسترن گاورنرز و دانشگاه نیوهمپشایر جنوبی پس از هشت سال به ترتیب 54 درصد و 35 درصد است، درحالی‌که میانگین ملی نرخ فارغ‌التحصیلی 6ساله برای دانشگاه‌های چهارساله 67 درصد و برای کالج‌های منطقه‌ای 43 درصد است. 

3- دانشگاه ایالتی آریزونا: دانشگاه ایالتی آریزونا دانشگاه تحقیقاتی دولتی در تمپی در نزدیکی شهر فینکس واقع در ایالت آریزونا آمریکاست که در سال ۱۸۸۵ میلادی بنیان ‌نهاده شده ‌است. این دانشگاه از بزرگ‌ترین دانشگاه‌های ایالات متحده آمریکاست. حدود ۸۰ هزار دانشجوی حضوری و بیش از ۶۵ هزار دانشجوی آنلاین دارد و به سومین دانشگاه بزرگ ایالات‌متحده تبدیل شده است. این دانشگاه پلتفرم آنلاین خود را موسوم بهASU Digital Immersion گسترش داده و با مشارکت شرکت OpenAI، پروژه چالش نوآوری هوش مصنوعی را برای اساتید و کارکنان راه‌اندازی کرده است تا راه‌حل‌های هوش مصنوعی را در همه مناطق در محوطه دانشگاه ترویج کند. 

4- دانشگاه آزاد ملی ایندیرا گاندی: دانشگاه آزاد ملی ایندیرا گاندی، هند با بیش از چهارمیلیون دانشجو در صدر جدول کلان‌دانشگاه‌های آسیا قرار دارد. این دانشگاه در سال 1985 تأسیس شده است. دانشگاه آزاد ملی ایندیرا گاندی هند واقع در میدان گارهی دهلی‌نو با مأموریت دموکراتیک کردن آموزش عالی و با فراهم کردن دسترسی آموزش به جمعیتی متنوع تأسیس شد. این دانشگاه فراگیر بودن را در اولویت قرار می‌دهد و طیف وسیعی از دوره‌های درون‌دانشگاهی و آنلاین را ارائه می‌دهد. دانشگاه مذکور دانشگاه عمومی آموزش از راه دور است که به نام نخست‌وزیر مشهور هند ایندیرا گاندی نامگذاری شده است. این دانشگاه تحت دولت مرکزی هند فعالیت می‌کند و بیش از چهارمیلیون دانشجوی فعال دارد که این امر آن را به بزرگ‌ترین دانشگاه جهان از نظر ثبت‌نام دانشجو تبدیل می‌کند. 

متن کامل گزارش پرستو توکلی، مترجم را در روزنامه فرهیختگان بخوانید