زهرا افسر؛ فرهیختگان آنلاین: سال ۱۴۰۳ برای برخی  خانواده‌ها تلخ شروع شد. بنا بر گزارش‌ها از فروردین ۱۴۰۳ تا آبان ماه حدوداً ۱۶ دانش آموز دست به خودکشی زدند؛ که سه نفر آنها توسط مأموران و نیروهای مداخله‌گر به زندگی برگشتند و ۱۳ نفر دیگر جان خودشان را از دست دادند تا این سوال بیش از گذشته در اذهان مطرح شود برای نسل جدید چه اتفاقی افتاده است که در این سن عطای زندگی را به لقایش می‌بخشند و به زندگی خود پایان می‌دهند.  
متخصصان  می‌گئیند که تاب‌آوری نسل نوجوان پایین آمده است در حدی  که حتی برای مسائلی بسیار کوچک به کشتن خود فکر می‌کنند. بعد دیگر این ماجرا هم این است که توانایی تفکر منطقی و اندیشیدن به عواقب کار تا حد زیادی در نسل جدید کمرنگ شده و این نشان از تغییر اساسی ارزشها بین افراد این دوره با نسلهای قبلی دارد.   به عنوان مثال رسانه‌ها نوشتند که علت خودکشی  دختری ۱۲ ساله در تبریز به اختلاف خوردن با دوست پسر خود بوده است.

 درباره علل این امر و راه‌کارهای موجود برای پیش‌گیری از خودکشی با دکتر سمیه صالحی روانشناس کودک و نوجوان به گفت و گو پرداختیم. صالحی صحبتهای خود را اینطور آغار کرد: «درباره موضوع خودکشی نوجوان‌ها مسائل متفاوتی مطرح است. دسته‌بندی‌هایی نیز دارد. طبیعتا مسئله‌ای که بیش‌تر به چشم می‌خورد، بحث پایین آمدن تاب‌آوری است. این مشکل چیزی است که نه تنها در ایران بلکه در کشورهای مختلف در حال افزایش است و سلامت روان‌شناختی و بهزیستی نوجوان را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
وی افزود: «حالا موضوع اینجا است که ما این گروه سنی را اگر بازه سنی 12 تا 18 سال در نظر بگیریم، عوامل جداگانه‌ای  وجود دارد که روی چند موضوع از جمله افکار خودکشی، رفتارهای خودکشی گرایانه و اقدام به خودکشی در این بازه سنی تأثیرگذار است. همچنین این عوامل به یک یا دو دسته محدود نمی‌شوند. عوامل می‌توانند فردی، خانوادگی و محیطی باشند تا به اقدام به خودکشی منجر شود، خصوصا اقدام به خودکشی که موفقیت آمیز باشد. 
افکار خودکشی نباید نایدیده گرفته شوند
او در ادامه گفت: اصلی ترین مسائل در درجه اول در داخل خانواده شروع می‌شود. این موضوعی نیست که یک شبه یا دو شبه اتفاق بیوفتد. علامت‌هایی را پیش از اقدام، خانواده می‌بیند و به آن بی‌توجهی می‌کند تا نوجوان به اقدام به خودکشی برسد. موارد اصلی که من به صورت کلی از مراجعه افراد و خانواده‌ها به کلینیک‌ها و خصوصا به دانشجوها هم در درس‌ها تاکید می‌کنم این است که حتی «افکار خودکشی» هم نباید نادیده گرفته بشوند.  لازم است که بررسی اختلالات خلقی هم در نظر گرفته شود و به راحتی از این موضوع گذر نکنیم. 
صالحی گفت: «بحث‌های «پرنتینگ» یا «سبک‌های فرزندپروری والدین» یکی از مسائل اصلی است که باید در نظر گرفته شود. در سبک‌های فرزندپروری ما یک سبک فرزند پروری مستبدانه داریم، یک سبک سهل گیرانه و یک سبک قاطعانه داریم. این‌ها مواردی است که باید قبل از اینکه افکار خودکشی جدی شود روی آن کار شود.نکته حائز اهمیت آن است که در درجه اول خانواده باید این موضوع را جدی بگیرد. همین‌طور در کنار مسائل فردی مسائل خانوادگی هم باید در نظر گرفته شود. پس طبیعتا کار کلینیکی که انجام می‌شود یک بحث آن کاملا با خانواده است و ارتباط خانواده با نوجوانش را بررسی می‌کنیم.
تنش‌هایی که یک نوجوان تجربه می‌کند احتمال افکار و رفتار خودکشی‌گرایانه را بالا می‌برد و در نهایت هم اقدام به خودکشی را به همراه دارد.این تنش‌ها به صورت کلی عبارتند از اضطراب و افسردگی، فشارهای مالی که در خانواده است، نگرانی نسبت به آینده و مسئله حمایت‌های اجتماعی است که بر  تصمیم فرد نسبت به خودکشی تأثیرگذارند. 

مواد مخدر و خودکشی به هم مرتبط هستند
وی افزود: از طرف دیگر مصرف مواد مخدر و مصرف الکل با این سه بعد خودکشی یعنی افکار، رفتار و اقدام در ارتباط است. در مسائل فردی بحث عزت نفس پایین، بحث‌های پرخاشگری که نوجوان‌ها آن را تجربه می‌کنند از دیگر مواردی است که بر اقدام به خودکشی تأثیر می‌گذارد.  مواردی که لازم است بررسی شود، سبک پردازش شناختی فرد است که نگرش فرد نسبت به آینده چگونه است، اعم از بدبینی، خوش‌بینی، خود کارآمدی و عوامل این چنینی تأثیر مستقیمی بر سلامت روان دارد.

زمانی که والدین متوجه گرایش فرزندان‌شان به مواد مخدر می‌شوند انتظار دارند با یک یا دو جلسه مشاوره مشکل فرزندشان حل شود اما  وقتی با خود والدین صحبت می‌کنیم متوجه می‌شویم آنها خودشان مصرف کننده هستند و انتظار دارند فرزندشان متوجه شود که شرایط آنها فرق می‌کند. اگر خانواده‌ها می‌خواهند این رفتار کاهش پیدا کند در درجه اول لازم است روی رفتار خودشان تمرکز کنند. 

تاب آوری پایین را جدی بگیرید
در بحث‌های مربوط به والدین هم در کنار سبک فرزندپروری، حمایت والدین و دلبستگی ایمن می‌تواند بر موضوع خودکشی تأثیرگذار باشد.  یکی از موارد مهم همان تاب ‌آوری است که به اطمینان فرد درباره توانایی خودش بر می‌گردد. اگر نوجوان بتواند با این تنیدگی‌ها مقابله کند و سبک‌های مقابله‌ای او، ثبات عاطفی او، همه و همه به بحث تاب آوری مربوط می‌شود که می‌تواند مشکلات روانی زیادی را برای نوجوان ایجاد کند و رفتار ناسازگارانه را به دنبال داشته باشد.
تاب آوری  منبعی است که فرد با توسل به آن به مشکلاتش غلبه می‌کند و سلامت روان فرد تامین می‌شود.  

نکته مهم این است که تاب‌آوری پایین یک نوجوان صرفا مربوط به خانواده و رفتارهای والدین نیست  و  موارد فردی هم موثرند که باید به صورت وسیع روی آن کار شود. وقتی که کادر مدرسه و کادر آموزشی، رفتار و افکاری را می‌بینند، باید حتما در داخل مدرسه مشاور داشته باشند یا خانواده را مطلع کنند و پیگیری‌های لازم را داشته باشند. این موضوع چیزی نیست که صرفا با یک امیدواری یا امید دادن و تشویق فرد به خوش‌بین بودن نسبت به آینده بخواهد حل شود. 
نوجوانان با تاب‌آوری پایین نیاز به جلسات مشاوره و روان‌درمانی دارد. یعنی گاهی اوقات، موضوع این نیست که ما با اقدام یا حتی اقدامی که ناموفق باشد رو به رو شویم و بعد از آن بخواهیم کاری برای فرد انجام دهیم. این موضوع از همان افکار خودکشی شروع می‌شود و باید به صورت جدی بررسی شود و جلسات مشاوره ممکن است گاهی اوقات نیاز باشد که دو الی سه جلسه در هفته باشد که هم از خانواده فرد ارزیابی درست به عمل بیاید و هم سطوح ارزیابی مشخص شود. همینطور سطوح مداخله هم اینجا مشخص می‌شود تا این موضوع به نوعی حل شود. 

درباره دارودرمانی تعلل نکنید
صالحی تاکید کرد که اگر نیاز به دارو درمانی است والدین تعلل نکنند. اگر روانشناس و مشاور بیمار را به روانپزشک ارجاع می‌دهد تا از رفتار و اقدام به خودکشی جلوگیری کنند. به سرعت این موضوع را پیگیری کنند. این طور نباشد که صرف این موضوع که کیس خودکشی یک نوجوان است، بگویند کمکش می‌کنیم، عبور می‌کند و بگویند همه نوجوان‌‌ها این مسائل را تجربه و رد کردند، دختر و پسر ما هم از این موضوع عبور می‌کند، اینها کفایت نمی‌‌کند، موضوع جدی است.
صالحی در پایان کسب مهارت را موضوع مهمی دانست و گفت: برای اینکه نوجوان‌ها سراغ خودکشی نروند یادگیری مهارت لازم است و به سرعت هم انجام پذیر نیست. خانواده و کادر آموزشی هم باید مهارت‌های گفته شده را بلد باشند. تاب آوریدر برابر وقایع و مشکلات زندگی نیر موضوعی مهارتی است که هم خود نوجوان، هم والدین و هم کادر آموزش در مدارس باید اصول و فنون  را یاد بگیرند.

دیگر گزارش مرتبط فرهیختگان در این زمینه را اینجا بخوانید.