فرهیختگان: اگر به پیوست گزارش مؤسسه Global Energy Monitor نگاهی بیندازیم، متوجه می‌شویم که ایران فقط با در نظر گرفتن میدان گازی شاهینی نیز در صدر بیشترین حجم اکتشافات درمجموع دو سال 2022 و 2023 قرار دارد و کشور گویان در رتبه دوم قرار می‌گیرد.
طبق این پیوست (تصویر 5)، اکتشافات کشور گویان که در آب‌های عمیق و توسط شرکتExxon Mobil انجام شده، مربوط به 6 میدان هیدروکربنی (5 اکتشاف در سال 2022 و یک اکتشاف در سال 2033 میلادی) با مجموع حجم هیدروکربن 3571 میلیون بشکه معادل نفت خام بوده؛ ولی اکتشاف در ایران تنها مربوط به میدان شاهینی با حجم 3665 میلیون بشکه معادل هیدروکربن ثبت شده است.
اگر اطلاعات مدیریت اکتشاف شرکت ملی نفت را با اطلاعات مؤسسه Global Energy Monitor تجمیع کنیم، طبق تصویر 6، میدان شاهینی و افزایش حجم اکتشافی لایه نفتی نام‌آوران به ترتیب دارای رتبه اول و سوم اکتشافات هیدروکربنی بزرگ دنیا در سال‌های 2022 و 2023 میلادی را احراز کرده‌اند.

ایران برای نخستین بار صاحب ذخایر شیل نفتی شد
اما اقدامات اکتشافی در دولت سیزدهم، صرفاً به منابع نفتی متعارف محدود نشد و برای نخستین بار، اکتشاف و تولید نیمه‌صنعتی از منابع شیل صورت گرفت. منابع هیدروکربوری شیل‌ها در جهان دو تقسیم‌بندی دارند. 1- «شیل نفتی» که عمدتاً روزمینی یا در اعماق کم‌عمق قرار گرفتند و استخراج آن شامل معدن‌کاری و فرآورش هیدروکربور می‌شود. 2- «نفت شیل» که عمدتاً در اعماق زیاد قرار گرفته و با حفر چاه‌های عمیق و روش‌های خاص، هیدروکربور از آن جدا و استخراج می‌شود.
آنچه در ایران درباره منابع شیل‌ها انجام شده، بیشتر ناظر به شیل نفتی است و نفت شیل فعلا در مرحله مطالعات قرار دارد. تاکنون نزدیک به 10 منبع شیل نفتی که دارای پتانسیل هیدروکربور بوده، شناسایی شده‌اند که از میان آن‌ها حجم و کیفیت هیدروکربور در منبع قالی‌کوه لرستان از همه بهتر است.
کار تحقیقاتی روی شیل‌های نفتی قالی‌کوه از سال 1390 آغاز شد و فاز مطالعاتی آن در سال 1394 شامل حجم ذخیره و ارزیابی خصوصیات ژئوشیمیایی و پتروگرافی آلی نفت‌های غیرمتعارف به اتمام رسید.
متأسفانه با یک تأخیر 4 ساله فاز دوم کار روی شیل‌های نفتی قالی‌کوه در سال 1398 به منظور دستیابی به بهترین روش‌های آزمایشگاهی استخراج نفت با کیفیت بالا و حداکثر بازیافت نفت، برآورد حجم ذخیره نفت این منابع، برآورد اقتصادی و ساخت پایلوت آزمایشگاهی، از شهریور 1398 آغاز شد.
متأسفانه فاز دوم نیز با سرعت بسیار کندی حرکت می‌کرد که از جمله دلایل آن می‌توان به عدم پرداخت مالی پروژه و همچنین عدم رغبت دو طرف اکتشاف و پیمانکار به اجرای آن اشاره کرد. اما با روی کار آمدن دولت سیزدهم و همت مدیریت جدید، پروژه از شتاب بیشتری برخوردار شد، به‌گونه‌ای که در خرداد 1403 علاوه بر اتمام پایلوت آزمایشگاهی، ساخت و بهره‌برداری از پایلوت نیمه‌صنعتی آن نیز به اتمام رسید.
در دولت سیزدهم روش‌های متعددی برای به‌دست آوردن بیشترین نفت و بهترین کیفیت از منابع شیل نفتی قالی‌کوه آزمایش شد. از نتایج حاصله می‌توان به استخراج نفت خام با کیفیت سیار بالا و با درجه سبکی 37 الی 43، میعانات گازی، کک، گاز نیتروژن و گاز جدا شده از نفت اشاره کرد.
طبق مطالعات در بهترین سناریو می‌توان از منبع شیل نفتی نامتعارف قالی‌کوه لرستان 4.9 میلیارد بشکه نفت خام استخراج کرد که هزینه استخراج آن نسبت به نفت شیل، بسیار ارزان و حدوداً بین 25 الی 28 دلار به ازای هر بشکه محاسبه می‌شود. نکته جالب اینکه این هزینه در آمریکا به دلیل نوع روش استخراج بیش از 40 دلار است.
تمام محاسبات فنی و اقتصادی استخراج شیل نفتی قالی‌کوه در دولت سیزدهم انجام شده و کار‌های مرتبط با عملیاتی کردن تولید نفت با شرکت‌های داخلی و خارجی صورت گرفته است. بدین‌ترتیب سرانجام منابع نامتعارف نیز برای نخستین بار در آمار ذخایر شرکت ملی نفت ایران ثبت شد.

متن کامل گزارش سید‌احسان حسینی، خبرنگار را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.