مناسبت‌های تقویمی بهانه‌ خوبی برای انجام برخی از اقدامات در طول سالند. در این بین هفته کتاب و کتابخوانی را هم که اولین روز آن از امروز آغاز و تا 2 آذر ماه ادامه دارد؛ باید در زمره همین مناسبت‌ها قلمداد کرد که در طول این یک هفته مقوله کتاب و کتابخوانی از اهمیت چندبرابری برخوردار می‌شود.

هفته‌ای که طی آن، هر کدام از دستگاه‌های متولی تلاش می‌کنند تا با پررنگ کردن اقدامات انجام‌شده، از سهم‌شان در بالا بردن فرهنگ کتاب و کتابخوانی بگویند. اما آنچه غیرقابل کتمان است، اینکه بسیاری از برنامه‌ها تنها به همین هفته محدود می‌شود و بعد از آن خبری از رونق بخشی به عرصه کتاب نیست. موضوع مهم در اینجا آن است که کتابخانه‌ها اصلی‌ترین محل برای عجین شدن با کتاب است؛ کتابخانه‌هایی که تقسیم‌بندی‌های مختلفی دارد و از کتابخانه‌های خصوصی گرفته تا کتابخانه‌های عمومی و دانشگاهی؛ هرکدام با ماموریت خاص به دنبال جذب مخاطب و طبیعتا پاسخگویی به نیاز جامعه هدف خود هستند.

در این بین کتابخانه‌های دانشگاهی که عمدتاً نیز در همان جغرافیای خود دانشگاه‌ها دایر می‌شوند، فضایی آرام را برای دانشجویان فراهم می‌کنند تا بتوانند علاوه بر خواندن کتاب‌های درسی، به مطالعه غیردرسی هم در ساعات اوقات فراغت هم بپردازند. مؤلفه اصلی درباره هر کتابخانه‌ای آن است که عمدتاً در آن‌ها به سوی مخاطبان باز است و در دانشگاه‌ها هم دانشجویان دانشگاه‌های مختلف می‌توانند از یک کتابخانه استفاده کنند؛ اما فرق چنین کتابخانه‌هایی را باید میزبانی‌شان از برخی آثار خاص تلقی کرد؛ آثاری که شاید تعدادشان در کل کشور به تعداد انگشتان یک دست هم نباشد و قطعاً دسترسی به آن‌ها برای دانشجویان و پژوهشگران از اهمیت بالایی برخوردار است. 

با وجود سهم بالای کتابخانه‌های دانشگاهی در پیشبرد فعالیت‌های علمی و فراهم‌سازی امکان دسترسی دانشجویان و پژوهشگران جوان به داده‌های به روز و حتی تاریخی قابل اتکا؛ اما طی سال‌های اخیر با بالا رفتن هزینه‌ها، عملاً توان خرید نسخ جدید و اصلی از سوی دانشگاه‌ها کاهش پیدا کرده است. از سوی دیگر نمی‌توان این مسأله را هم نادیده گرفت که تا اوایل یک دهه پیش عملاً آمار دقیقی از تعداد کتابخانه‌های دانشگاهی، تعداد آثار، مساحت، جمعیت بازدیدکنندگان و... وجود نداشت و اولین بار 9 سال پیش بود که سامانه آک (آمار کتابخانه‌ها) وابسته به پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران توانست تصویری نسبتاً روشن از وضعیت کشور در این حوزه ارائه دهد. این سامانه از همان سال تاکنون وضعیت کتابخانه‌ها را در 5 بخش مجموعه، نیروی انسانی، زیرساخت، اعتبارات و خدمات مورد بررسی قرار داده و آمار این حوزه را از سال تحصیلی 1395-1394 تا سال تحصیلی 1402-1401 ارائه داده است.

البته امروز هم آمار به‌روزی از این بخش جذاب دانشگاه‌ها در اختیار نداریم و براساس آخرین گزارش منتشر‌شده ایرانداک گذری آماری بر اطلاعات کتابخانه‌های دانشگاهی تا سال 1402 خواهیم داشت. 

بزرگ‌ترین کتابخانه‌های دانشگاهی ایران از حیث تعداد کتب

سامانه آک در آخرین گزارش منتشر شده خود به سراغ بررسی جزئی‌تر منابع کتابخانه‌های دانشگاهی در سال تحصیلی 1401-1400 رفته و برترین‌های هر کدم از 5 بخش را مشخص کرده است. اگر بخواهیم کتابخانه‌های دانشگاهی کشور را از لحاظ تعداد جلد کتاب‌های چاپی مورد بررسی قرار دهیم؛ باید عنوان کرد که در رتبه اول آن کتابخانه مرکزی، مرکز اسناد و تأمین منابع علمی دانشگاه تهران با دارا بودن 424 هزار و 277 جلد کتاب قرار دارد. بعد از آن دانشگاه شاهد با 392 هزار و124 جلد، دانشگاه اصفهان با 333 هزار 477 جلد، فردوسی مشهد با 303 هزار و 47 جلد، دانشگاه رازی با 285 هزار و 141، دانشگاه صنعتی شریف با 283 هزار و 878 جلد، دانشگاه شیراز با 248 هزار و 852، دانشگاه یزد با 241 هزار و 568، دانشگاه بوعلی سینا با 229 هزار و 517 و دانشگاه سیستان‌و‌بلوچستان با 227 هزار و 641 جلد در رتبه‌های دوم تا دهم قرار دارند. مسئله قابل توجه در این میان آن است که تعداد کتاب‌های دانشگاه تهران از لحاظ جلد تقریباً دو برابر دانشگاه سیستان‌و‌بلوچستان است. در این میان دانشگاه آزاد واحد شیراز نیز با دارا بودن 65 هزار و 325 جلد کتاب به‌عنوان برترین واحد این دانشگاه به شمار می‌رود. بعد از آن نیز دانشگاه آزاد واحد رشت با 57 هزار و 958 جلد و دانشگاه آزاد واحد رودهن با 54 هزار و 454 جلد در رتبه‌های دوم و سوم قرار می‌گیرند. البته اگر بخواهیم رتبه این 3 واحد را در سطح کشوری در نظر بگیریم، باید عنوان کرد که به ترتیب در سکوی 61‌، 58 و 66 کشور ایستاده‌اند. 

کتابخانه 51 هزار نفری تهران؛ پرجمعیت‌ترین کتابخانه دانشگاهی

رتبه‌بندی دانشگاه‌ها بر اساس تعداد اعضا نشان می‌دهد دانشگاه تهران با 51 هزار عضو در جایگاه اول قرار دارد. بعد از آن دانشگاه فردوسی مشهد با 28 هزار نفر، شهید بهشتی با 27 هزار و 595 نفر، علامه طباطبایی با 26 هزار و 94 نفر و علم و صنعت ایران با 25 هزار و 882 نفر در رتبه‌های دوم تا پنجم قرار می‌گیرند. بعد از آن دانشگاه تبریز با 24 هزار و 890 نفر در سکوی ششم کشور قرار گرفته است. 4 جایگاه بعدی نیز به ترتیب به دانشگاه بوعلی سینا با 24 هزار و 276 نفر، سمنان با 20 هزار و 603 نفر، الزهرا با 20 هزار نفر و اصفهان با 18 هزار و 176 نفر می‌رسد. بررسی واحد‌های دانشگاه آزاد هم نشان می‌دهد که واحد کرمان با 6 هزار عضو در رتبه اول در بین آزادی‌ها و 39 در کل کشور قرار می‌گیرد. واحد‌های رودهن و شیراز نیز به ترتیب با دارا بودن 5 هزار و 287 نفر و 4 هزار و 500 نفر به ترتیب در رتبه‌های دوم و سوم دانشگاه آزاد و 42 و 47 کشوری قرار دارند. 

متن کامل گزارش زهرا رمضانی، خبرنگار گروه دانشگاه را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.