کازان روز گذشته میزبان اعضای بریکس بود اما برای ایران بریکس اولین‌های زیادی داشت. حضور ایران برای اولین بار به‌عنوان عضو دائم بریکس در این اجلاس اتفاق افتاد و مسعود پزشکیان هم برای اولین‌بار از آغاز ریاست‌جمهوری در این اجلاس شرکت کرد. حاشیه جالب توجه این دیدار، حضور رئیس‌جمهور ایران و رئیس دولت امارات در کنار یکدیگر بود، آن هم بعد از ادعایی که امارات در مورد جزایر سه‌گانه ایرانی مطرح کرد. پزشکیان روز گذشته دومین دیدار با پوتین را در کمتر از یک هفته داشت.

در اجلاس بریکس پای تحولات منطقه هم به میان آمد و رئیس‌جمهور در صحبت‌های خود از اعضا خواست که از ظرفیت بریکس برای متوقف کردن جنگ در غزه و لبنان استفاده کنند. جدای از اثر سیاسی حضور ایران در بریکس اما عضویت ایران با در نظرگرفتن شرایط حساس منطقه‌ای می‌تواند ظرفیت‌های زیادی برای ایران به همراه داشته باشد. برای بررسی بیشتر ظرفیت‌های بریکس برای ایران با مهدی سیف‌تبریزی، کارشناس مسائل بین‌الملل، گفت‌وگو کردیم که در ادامه متن آن را از نظر می‌گذارنید. 

  معامله با ارز ملی در بریکس منجر به شکوفایی اقتصاد ایران می‌شود
قرار است کشورهای عضو بریکس مبادلات خود را با ارزهای ملی‌شان انجام دهند. این تصمیم می‌تواند به لحاظ اقتصادی برای ایران که در شرایط تحریمی است، کمک‌کننده باشد. سیف‌تبریزی در ادامه به منافع اقتصادی بریکس برای ایران اشاره کرد و گفت: «به لحاظ اقتصادی این اتحادیه برای ایران بسیار مثمرثمر است. بریکس، بانکی را راه‌اندازی می‌کند که تا الان هم تقریبا راه افتاده است. صحبت از اینکه سراغ یک ارز جدید برویم، سراغ حذف دلار برویم، دارد اتفاق می‌افتد اما این موضوع چندان در دسترس نیست.

اتفاق مهمی که برای بریکس در حال وقوع است و روس‌ها هم بعد از افتتاح بانک برآن تأکید داشتند این است که قرار نیست، ارز جدیدی تشکیل شود و مقابل دلار قرار بگیرد بلکه قرار است در قدم‌های اولیه کشورهای عضو بریکس مبادلات خودشان را با ارزهای ملی خود انجام دهند. طبق گزارشی که سه روز پیش کرملین منتشر کرد، نزدیک به 96 درصد از مبادلات روسیه و ایران با ارزهای ملی دو کشور اتفاق می‌افتد. این بسیار خوشحال‌کننده است برای دور زدن تحریم‌ها، برای دور زدن محدودیت‌هایی که برای اقتصاد ایران در حوزه بین‌الملل مثل سوئیفت و... لحاظ کردند. مبادله با ارزهای ملی با قدرت‌های نوظهوری که اقتصادشان شکوفاست، مثل هند، چین، پاکستان و کشورهای جنوب جهانی، استفاده از سازوکارهای اقتصادی بریکس و بانک آن برای مبادلات با ارزهای دوجانبه می‌تواند اقتصاد ایران را پویا کند و حرکتی روبه جلو برای اقتصاد ایران باشد و رشد و شکوفایی برای شرکت‌های خصوصی ایران به دنبال داشته باشد.» 

   تعلل کنیم از بازی کریدوری منطقه حذف می‌شویم
سیف تبریزی درباره اینکه ایران چقدر می‌تواند از ظرفیت کریدورها با کشورهای عضو بریکس بهره‌مند شود، به کریدور شمال جنوب اشاره کرد و گفت: «چهار کشوری که از کریدور شمال جنوب، استفاده می‌کنند، هند، چین، ارمنستان و ایران که قرار است به‌عنوان کشورهای شریک بریکس معرفی شوند، از کریدور شمال - جنوب استفاده می‌کنند و سود می‌برند، باید هرچه زودتر، قوانین بین‌المللی ایران به نسبت برای استفاده از این مزایا تغییر کند؛ برخی قوانین گمرکی، برخی قوانین مالی و اقتصادی باید تغییر کند، اینکه از سرمایه‌گذاری‌های خارجی که قرار است در داخل صورت بگیرد، چطور می‌توان از آن استفاده کرد. تغییر سازوکارها باید هرچه سریع‌تر اتفاق بیفتد.

تغییر، ترمیم و گسترش بعضی از جاده‌ها و خطوط ریلی را باید داشته باشیم. درباره نیروگاه‌هایی که در این مسیر قرار دارند، تصمیم گرفته شود. شاهد این بودیم که کریدور رشت - انزلی چندین سال معطل بود که برای آن تصمیم‌گیری شود و هنوز در مورد رشت - آستارا، تصمیم‌گیری نشده است، با اینکه روس‌ها، فاینانس را انجام دادند، به این خاطر است که قوانین داخلی، جلوی این تغییرات را گرفته است. بهتر این است اگر می‌خواهیم در مورد کریدورهایی که اطراف ایران در حال احداث است، مثل کریدور آیمک، رفتار درستی داشته باشیم، هرچه سریع‌تر این قوانین را تغییر دهیم تا بتوانیم، از حداکثر ظرفیت کریدور شمال - جنوب استفاده کنیم. اگر این تعلل اتفاق بیفتد، مطمئن باشید، اقتصاد معطل نمی‌ماند، بار روی زمین معطل ما نمی‌ماند و ایران به‌تدریج، از بازی کریدوری منطقه حذف خواهد شد. این به ضرر جمهوری اسلامی است. ما باید پیشنهادهایی بدهیم که این مسیر راحت‌تر احداث شود و قوانین گمرکی را به نسبت اتفاقی که می‌افتد، تغییر دهیم تا شاهد این باشیم که حجم بیشتری از کالا از این مسیر به سمت هند، چین و کشورهای دیگر حرکت کنند.»

سیف‌تبریزی در پاسخ به این سؤال که  نقش بریکس در شرایط فعلی منطقه چقدر می‌تواند  تعیین‌کننده باشد، گفت: «بریکس یک اتحادیه بین‌المللی است که چندین کشور عضو دارد. کشورهایی که داخل این مجموعه عضواند، هرکدام به نسبت دوری و نزدیکی که با کشورهای دیگر دارند، هند، روسیه و حتی چین سرمایه‌گذاری‌هایی در رژیم صهیونیستی انجام داده‌اند، اما می‌توانیم از ظرفیت بریکس برای حل بحران‌های منطقه‌ای استفاده کنیم؛ از جمله بحران منطقه‌ای که در غرب آسیا و فلسطین اتفاق می‌افتد و کشتاری که صهیونیست‌ها انجام می‌دهند. بریکس این قابلیت را دارد که در صحنه جهانی از برخی ظرفیت‌ها مثلا در شورای امنیت استفاده کند یا اینکه تصمیمی برای کاهش مراودات اقتصادی با رژیم صهیونیستی، بگیرد اما نباید توقع آنچنانی از این مجموعه داشت که بتوانیم با ظرفیت بریکس جلوی حملات اشغالگری رژیم را بگیریم.»

 فرصت استفاده از ظرفیت بریکس برای تقویت حوزه‌های امنیتی 
سیف‌تبریزی درباره اینکه چقدر می‌توانیم در حوزه امنیتی و نظامی از ظرفیت‌های بریکس استفاده کنیم نیز گفت: «ابتدا، باید مؤلفه‌هایی تعریف کنیم که در تضاد با منافع دیگر کشورها نباشد. پوتین چند وقت پیش اعلام کرد بریکس در تقابل با غرب نیست، در تقابل با آمریکا تشکیل نشده است، بلکه مجموعه‌ای است برای اینکه تعریفی‌ عادلانه‌تر از روابط بین‌الملل داشته باشد. براین اساس نباید توقع داشته باشیم و باید این تعریف در داخل کشور راه بیفتد که ما نمی‌توانیم از ظرفیت بریکس برای تقابل با آمریکا و اسرائیل استفاده کنیم. به اندازه بریکس از آن توقع داشته باشیم.

می‌توانیم به صورت دوجانبه و چند‌جانبه از ظرفیت‌های امنیتی بریکس استفاده کنیم، همین الان می‌توانیم از برخی از ظرفیت‌های اقتصادی که بریکس در اختیار ما می‌گذارد، در حوزه‌های نظامی و امنیتی استفاده کرده و همچنین از قواعد بریکس برای تقویت حوزه‌های امنیتی استفاده کنیم. اگر قرار است که تبادل تجهیزات نظامی هم به صوت دوجانبه، صورت بگیرد، از قالب شرایطی که بریکس برای ما مهیا می‌کند، استفاده کنیم.

مثل شرایطی که میان ایران، روسیه و چین اتفاق می‌افتد، اما در حال حاضر با مجموعه‌ای که در حال شکل گرفتن است، زمان می‌برد که بریکس بتواند در مقابل بحران‌های منطقه‌ای و جهانی اثر‌گذار باشد و جلوی برخی از این بحران‌ها را بگیرد. باید توجه داشته باشیم که بسیاری از کشورهایی که عضو بریکس‌اند، یا کشورهایی مثل آذربایجان که شریک بریکس‌اند، مراوداتی با کشورهایی مثل آمریکا یا رژیم صهیونیستی دارند، اینکه بخواهیم تمام آنها را کنار هم بنشانیم و در تقابل با حل مسائل منطقه‌ای قرار دهیم، فعلا دور از دسترس است.»

  آیمک هنوز روی کاغذ است
سیف تبریزی درباره این موضوع که بریکس می‌تواند به‌عنوان جایگزین مناسبی در مقابل احداث کریدور آیمک مطرح شود، گفت: «آیمک هنوز روی کاغذ بوده و اجرایی نشده است تا اجرایی شدن فاصله زیادی دارد؛ اما کریدور شمال - جنوب، تقریباً اجرایی شده است و صادرات از آن اتفاق می‌افتد، تنها تفاوت آن این است که ما باید سعی کنیم کریدور شمال - جنوب را به حداکثر ظرفیت برسانیم و چون اقتصاد روسیه فعلا به این کریدور وابسته است، این کریدور باید ساخته شده و اقتصاد روسیه به آن متصل شود تا بتوانیم از ظرفیت‌های روسیه در تقابل با دیگر طرح‌هایی که در حال اجراست، استفاده کنیم.

علاوه براین می‌توانیم از ظرفیت چین نیز استفاده کنیم. آیمک تا اجرایی شدن فاصله زیادی دارد. الان برمبنای طرحی که روس‌ها دادند، تنها قرار نیست چین، هند و روسیه و ایران از کریدور شمال - جنوب منتفع شوند. در بحثی که انجام شد و صادراتی که از عربستان و کشورهای خلیج‌فارس به‌سمت روسیه می‌رود، باید پیشنهادهایی داده شود که حتی عربستانی‌ها هم بتوانند از ظرفیت کریدور شمال جنوب استفاده کنند و اقتصادشان به این کریدور وصل می‌شود. به این شکل ما می‌توانیم از راه‌اندازی کریدورهایی مثل آیمک جلوگیری کنیم. باید کمی سریع‌تر عمل کنیم، فعلا نباید نگران آیمک باشیم.

به نظر کریدور آیمک خیلی دور از دسترس است اما کریدوری که از عراق به سمت ترکیه می‌رود برای ما بیشتر آزاردهنده است تا کریدور آیمک و باید فکری برای آن کرد. آیمک فعلاً دور از ذهن است و تنها بنادری در هند و امارات در آن فعالند. سیر زمینی، ریل و جاده‌هایی که بین امارات فعالند، هنوز عملیاتی نشده است. باید به فکر کریدور شمال - جنوب باشیم تا بتوانیم با برنامه‌ریزی آن را به حداکثر ظرفیت برسانیم و به این شکل اگر اقتصاد روسیه را به این کریدور وابسته کنیم، می‌توانیم از ظرفیت‌های اقتصادی روسیه در تقابل با کریدورهایی که می‌توانند، جایگزین شوند، استفاده کنیم.»

متن کامل گزارش زهرا طیبی، خبرنگار گروه نقد روز را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.