قرار بود طبق این توافق 109 صفحه‌ای، ایران برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای خود را محدود کند و در مقابل طرف‌های غربی تحریم‌های اعمال‌شده علیه ایران را لغو کرده و تحریم جدیدی نیز تصویب نکنند. این تحریم‌ها عبارت بودند از تحریم‌های شورای امنیت، اتحادیه اروپا و تحریم‌های ثانویه آمریکا. اما حالا که بیش از دو سال از زمان اجرای برجام می‌گذرد، هنوز برای خیلی‌ها دقیقا مشخص نیست که چه مقدار از این تحریم‌ها برداشته شده و چه میزان برداشته شدن این تحریم‌ها باعث تحول در اقتصاد کشور شده است.

با وجود تناقض‌های موجود در گفته‌های مقامات و دیپلمات‌های ایرانی و غربی، آنچه می‌توان از مجموع این گفته‌ها جمع‌بندی کرد، این است که برجام اگرچه موجب متوقف شدن تحریم‌های مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران و نه همه تحریم‌ها (آن‌گونه که در ماه‌های ابتدایی مذاکرات بعضا در برخی محافل و رسانه‌های حامی دولت گفته می‌شد) شده، اما سنگ‌اندازی‌های آمریکا پس از اجرای برجام باعث شده آن‌گونه که دولتمردان ایران وعده می‌دادند، رونقی در وضعیت اقتصادی کشور ایجاد نشود.

تصویب قوانین سختگیرانه‌ای مثل قانون ویو در روزهای پس از برجام اگرچه به تعبیر دیپلمات‌های ایرانی خلاف روح برجام و نه خود برجام بود، اما همین قوانین موجب شدند شرکت‌ها و تجار خارجی برای آنکه مشمول قوانین سختگیرانه آمریکا نشوند، قید ورود به ایران را بزنند. از سویی دیگر برداشته شدن برخی از تحریم‌ها نه از زمان اجرای برجام بلکه بعد از گذشت یک سال صورت پذیرفت که از جمله آن می‌توان به لغو تحریم شرکت سرمایه‌گذاری صندوق بازنشستگی کارکنان صنعت نفت توسط اتحادیه اروپا اشاره کرد.

علاوه‌بر همه اینها پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا و مواضعی که او علیه این توافق بین‌المللی در سخنرانی‌های تبلیغاتی خود داشت، باعث شد بسیاری دیگر از شرکت‌های غربی که پس از برجام خود را برای ورود به ایران آماده می‌کردند، اندکی رفتار خود را با سیاست‌های رئیس‌جمهور جدید آمریکا تنظیم کنند.

برجام با وجود آنکه موجب افزایش نسبی میزان فروش نفت ایران در بازارهای جهانی و امضای چند قرارداد خرید هواپیمای مسافربری شد، اما با ادامه یافتن سیاست‌های خصمانه دولت آمریکا علیه برجام و جمهوری اسلامی ایران و نیز تهدید به خارج شدن از این توافق، اجرای این قراردادها نیز تا زمان مشخص شدن تصمیم دونالد ترامپ به تعویق افتاد.

سنگ‌اندازی‌های آمریکا حتی تا آنجا پیش رفت که وزارت خزانه‌داری آمریکا تعدادی از اشخاص و شرکت‌های ایرانی و نیز غیرایرانی را به بهانه همکاری با ایران در فهرست تحریم‌های خود قرار داد. نهایتا کار به جایی کشیده شد که مقامات مذاکره‌کننده کشور نیز اذعان کردند تحریم‌ها تنها روی کاغذ برداشته شده‌اند و خبری از دستاوردهای مورد انتظار برجام نیست، اما روز 18 اردیبهشت دونالد ترامپ در کاخ سفید پشت تریبون رفت و خروج آمریکا از برجام را رسما اعلام کرد. او ضمن متهم کردن ایران به حمایت از تروریسم و تلاش برای دستیابی به سلاح هسته‌ای گفت که تمام تحریم‌های هسته‌ای علیه ایران بازگردانده خواهند شد. پس از آن وزارت خزانه‌داری آمریکا لیستی بلندبالا منتشر کرد که در آن فهرست تحریم‌های جدید آمریکا منتشر شده بود.

حال با خروج آمریکا از برجام اگرچه طرف‌های اروپایی ایران در برجام اعلام کرده‌اند که به برجام پایبند خواهند ماند و برای حفظ آن تمام تلاش خود را به کار خواهند برد، اما حالا آن‌گونه که عباس عراقچی معاون وزیر امور خارجه ایران به خبرگزاری یورونیوز گفته، چیز زیادی از مهلتی که ایران به طرف‌های اروپایی داده باقی نمانده و در روزهای پیش رو احتمالا ایران هم از برجام خارج خواهد شد.

* نویسنده : محمدسجاد نصرتی روزنامه‌نگار