زهرا رمضانی، خبرنگار گروه دانشگاه: این روزها در ایام انتخاب رشته، بخشی از بدنه داوطلب به دنبال آن است تا با رسیدن به صندلی دانشگاه‌ها در رشته‌های مختلف، بتواند راه خود را برای رسیدن به پست‌های مختلف مدیریتی به‌ویژه در دستگاه‌های دولتی هموار کند.

 اما طبیعتا می‌تواند بخشی از دغدغه شغلی و مالی متقاضیان را از بین ببرد. تبدیل شدن به کارمند دولت در رده‌های مختلف شغلی را باید پایان راهی دانست که رسیدن به آن سال‌هاست از طریق برگزاری آزمون‌های مختلف توسط دستگاه‌های اجرایی که قطعا اصلی‌ترین شرطش را هم باید داشتن مدرک دانشگاهی دانست، می‌گذرد اما واقعیت تلخ در اینجا را باید صحبت‌های علیرضا مهدی‌نیا، رئیس امور مدیریت مشاغل معاونت سرمایه انسانی سازمان اداری و استخدامی کشور قلمداد کرد. اظهارنظری که نشان می‌داد‌ تنها 29 درصد از مجموع رشته‌های تحصیلی مصوب وزارت علوم، فناوری و تحقیقات در آزمون‌های استخدامی متمرکز سازمان سنجش آموزش کشور از سال 1395 تا 1402 مورد تقاضای دستگاه‌های اجرایی بوده، یعنی در عمل 71 درصد از رشته‌های دانشگاهی جایگاهی در دستگاه‌های اجرایی ندارند. سهم قابل توجهی که می‌تواند تصور جامعه از ورود به چنین دستگاه‌هایی را از میان‌بر دانشگاه به صورت کلی دستخوش تغییر کند. 

این سازمان 17 شهریور ماه برای اولین بار با انتشار گزارشی، اطلاعات قابل‌توجهی را از نسبت رشته‌های دانشگاهی در آزمون‌های استخدامی سالانه کشور منتشر کرد؛ گزارشی که هر‌چند نفس انتشار آن را می‌توان اتفاق مثبتی قلمداد کرد، اما تقسیم‌بندی رشته‌های دانشگاهی و زیرگروه‌ها در آن، تفاوت معناداری با گزارش‌هایی دارد که تا‌به‌حال در فضای آموزش عالی منتشر شده است. از طرف دیگر عدم تقسیم‌بندی درست میان رشته‌ها و گروه‌های تحصیلی، باعث شده فهم برخی از اطلاعات درج‌شده در این گزارش، چندان آسان نباشد که طبیعتا این مساله می‌تواند کارآمدی این گزارش را برای متولیان آموزش عالی و مخاطبان آن تحت‌تاثیر قرار دهد. 

سهم ۳۷ درصدی علوم انسانی در آزمون‌های استخدامی

شاید اولین قدم برای درک بهتر نسبت رشته‌های دانشگاهی با نیاز دستگاه‌های اجرایی، تفکیک آنها به زیرگروه‌های تحصیلی باشد که ‌طبق آمار رسمی سازمان اداری و استخدامی کشور و البته به صورت تجمیعی در حوزه علوم انسانی و علوم اجتماعی در بازه زمانی 1395 تا 1402، درمجموع 976 رشته مرتبط با آنها در زمره رشته‌های مورد تقاضای آزمون‌های استخدامی قرار گرفته‌اند و سهم آنها به صورت کلی 36.86 درصد اعلام شده است. البته اتفاق جالب در این گزارش تفکیک شدن این دو بخش از یکدیگر است. بعد از آن فنی و مهندسی‌ها با 590 رشته توانسته‌اند سهم 22.28 درصدی در این زمینه داشته باشند. جالب اینجاست که در دیگر گروه‌های تحصیلی، میزان رشته‌های مورد نیاز کاهش چشمگیری داشته است. علوم پایه‌ای‌ها که وضعیت تحصیل در آنها چندان قابل قبول نیست، توانسته‌اند در 252 رشته، به نیاز دستگاه‌های اجرایی پاسخ دهند و به همین دلیل سهم 9.52 درصدی را داشته باشند. اما موضوع زمانی جالب‌تر می‌شود که بدانیم در رشته‌هایی مانند دبیری 25 رشته، فنی و حرفه‌ای 21 رشته و دامپزشکی تنها 18 رشته مورد نیاز این دستگاه‌ها اعلام شده است؛ اتفاقی که نشان می‌دهد شانس پذیرفته شدن فارغ‌التحصیلان چنین گروه‌های تحصیلی به زیر یک درصد می‌رسد. 

شانس استخدام دانش‌آموختگان وزارت بهداشت 30 درصد بالاتر

تقسیم‌بندی رشته‌های تحصیلی از حیث دو وزارتخانه علوم و بهداشت هم نشان می‌دهد فارغ‌التحصیلان وزارت علوم شانس کمتری برای قبولی در آزمون‌های استخدامی دارند؛ چراکه درمجموع 557 عنوان شغلی از سوی سازمان اداری و استخدامی در ارتباط با رشته‌‌های مصوب با وزارت علوم وجود دارد که برای این تعداد، داوطلبان از 2 هزار و 445 رشته در آن شرکت می‌کنند؛ اتفاقی که باعث شده عملا برای 28.6 درصد از رشته‌‌های تحصیلی مصوب، تقاضا وجود داشته و در عمل برای 71.4 درصد از رشته‌ها هیچ‌گونه تقاضایی وجود نداشته باشد. درمقابل اما برای وزارت بهداشت با در نظر گرفتن 164 عنوان شغلی و شرکت 203 رشته تحصیلی شرکت‌کننده در آزمون استخدامی، برای 59.4 درصد از کل رشته‌های این وزارتخانه تقاضا از سوی دستگاه‌های اجرایی وجود داشته و در مقابل برای 40.6 درصد نیز هیچ‌گونه تقاضایی برای جذب و به‌کارگیری نیروی انسانی وجود ندارد. یعنی در عمل تعداد رشته‌های مورد تقاضا در وزارت بهداشت 30.8 درصد بیشتر از وزارت علومی‌ها اعلام شده است. 

62 درصد رشته‌های مهندسی جایی در آزمون‌ها ندارند 

البته این بدان معنی نیست که علوم انسانی‌ها توانسته‌اند بیشترین کاربرد را در دستگاه‌های اجرایی هم داشته باشند؛ چراکه در اینجا پزشکی‌ها پیشی گرفته‌اند، به‌طوری‌که از 342 رشته مصوب، 203 رشته در آزمون‌های استخدامی کاربرد داشته‌اند؛ بعد از آن فنی و مهندسی‌ها قرار دارند و از 1569 رشته مصوب در این حوزه، 590 رشته این حوزه مورد استفاده دستگاه‌ها قرار گرفته که معنایش آن است در این حوزه 37.6 درصد از کل رشته‌های مصوب وزارت علوم، توانسته است در آزمون‌های استخدامی دستگاه‌های اجرایی کاربرد داشته باشد. بعد از آن علوم اجتماعی با 322 رشته کاربردی از بین 870 رشته مصوب در رتبه سوم قرار دارد. علوم انسانی‌ها نیز با سهم 35.6 درصدی در رتبه بعدی قرار می‌گیرند، به‌طوری که از هزار و 839 رشته مصوب، 654 مورد آن را باید در زمره رشته‌های کاربردی دستگاه‌ها قلمداد کرد. جایگاه پنجم این بخش را هم باید به حوزه کشاورزی نسبت داد، چراکه از 591 رشته، درمجموع 187 رشته آن در آزمون‌های استخدامی برگزار‌شده طی سال‌های 95 تا 1402 کاربرد داشته‌اند. کمترین مورد میان این بخش را هم باید به رشته‌های علمی و کاربردی نسبت داد که از 2 هزار و 145 رشته مصوب، تنها 251 مورد آن به‌عنوان رشته‌های کاربردی از سوی سازمان اداری و استخدامی شناخته شده‌اند؛ رقمی که نشان از سهم 11.7 درصدی این حوزه دارد.

بیشترین عناوین شغلی مرتبط با رشته برای فنی‌هاست 

یکی از اتفاقات مهم را هم باید تعداد عناوین شغلی دانست که در طول بازه زمانی مدنظر این گزارش، در ارتباط با رشته‌های مختلف تحصیلی ذیل هر گروه آزمایشی ایجاد شده است. در اینجا فنی و مهندسی‌ها‌ با ایجاد 235 عنوان شغلی مرتبط با رشته‌های مرتبط با آن، در جایگاه اول قرار دارند. بعد از آن نیز علوم انسانی‌ها هستند که در طول این مدت، 207 عنوان شغلی متناسب با آنها ایجاد شده است. جایگاه بعدی را اما باید علمی‌و‌کاربردی‌ها دانست که برای آنها 181 عنوان شغلی ایجاد شده است. پزشکی‌ها نیز با 164 عنوان شغلی و علوم اجتماعی‌ها با 158 عنوان در جایگاه چهارم و پنجم قرار دارند. درمقابل اما رشته‌های فنی و حرفه‌ای با 25 و دامپزشکی با 18 عنوان شغلی مرتبط در قعر این جدول قرار می‌گیرند. 

مهندسی کامپیوتر؛ پرتکرارترین رشته آزمون‌های استخدامی

آمارها اما در بخش رشته‌های تحصیلی که بیشترین تکرار را در کل دفترچه‌های آزمون‌های استخدامی منتشر‌شده در سال‌های 1395 تا 1402 داشته‌اند می‌گوید این مهندسی کامپیوتر است که با وجود 12 عنوان شغل تعریف‌شده برای آن، 770 بار تکرار شده است! یعنی عملا به ازای هر فرصت شغلی، 64 بار این رشته تکرار شده است. پرتکرارترین رشته را هم باید پرستاری دانست که 16 عنوان شغلی برای آن تعریف شده اما 691 مرتبه در چنین آزمون‌هایی تکرار شده است؛ یعنی برای هر عنوان شغلی، 43 مرتبه شاهد تکرار رشته‌های این حوزه بوده‌ام. سومین رشته پرتکرار را هم باید مهندسی برق دانست که مجموعا 11 عنوان شغلی برای آن لحاظ شده بود اما درمجموع 610 بار شاهد تکرار این رشته بوده‌ایم. 

عناوین شغلی دولتی در تسخیر دانشجویان مدیریت

طبیعتا با توجه به ماهیت دستگاه‌های اجرایی در حوزه‌های مختلف، مباحث مدیریتی در آنها پررنگ‌تر است و همین مساله هم باعث شده برخی از رشته‌‌ها بتوانند شانس بیشتری برای جذب از طریق این آزمون‌ها داشته باشند که در این بین باید مدیریت دولتی را در جایگاه نخست این حوزه دانست؛ چراکه با در نظر گرفتن 46 عنوان شغلی برای این حوزه، نسبت عناوین شغلی مرتبط با آن به 7.0 درصد می‌رسد. رتبه دوم این حوزه هم به مدیریت بازرگانی می‌رسد که برای آن 33 عنوان شغلی تعیین شده و این مساله نشان‌دهنده تعداد عناوین شغلی مرتبط با این حوزه است که به 5.05 درصد می‌رسد. با در نظر گرفتن 28 عنوان شغلی در مدیریت مالی هم باید عنوان کرد این رشته در جایگاه سوم قرار گرفته و تناسب عنوان شغلی با رشته‌ها در این بخش به 4.28 درصد می‌رسد. این میزان در مدیریت صنعتی هم با 23 عنوان شغلی به 3.53 درصد و درنهایت در علوم اقتصادی با 22 عنوان شغلی به 3.36 درصد می‌رسد.