مصطفی قاسمیان، خبرنگار: سید عباس صالحی، وزیر جدید فرهنگ و ارشاد اسلامی در حالی پس از سه سال دوری بار دیگر به مجموعه ساختمانهای این وزارتخانه در خیابان بهارستان بازمیگردد که در نوبت نخست وزارت خود سنگ بنای یک رویکرد مهم و کمتر تجربه شده را گذاشت؛ شفافیت به عنوان یکی از حلقه های مفقوده اصلاح ساختار اداری کشور که بسیاری معتقدند میتواند به صورت خودکار مانع از وقوع فساد شود و با افزایش سطح دسترسی به داده ها و افزایش نظارت عمومی و رسانه ای بر عملکرد دستگاه ها، کارآمدی را افزایش دهد.

این در حالی است که طی حدود سه سال استقرار مدیران فرهنگی و سینمایی دولت سیزدهم آنچه که از شفافیت در دوره قبل به صورت رویه درآمده بود تا حد زیادی از بین رفت و به عقب بازگشت؛ به طوری که شاید مدیران وزارت فرهنگ در دولت چهاردهم، احتمالا مجبور خواهند بود بخش زیادی از مسیر آغاز شفافیت را که در دولت دوازدهم پیموده شد یک بار دیگر از ابتدا بپیمایند گزارش حاضر مهمترین موارد شفافیت سازمان سینمایی را در سه دسته بررسی میکند ذکر این نکته ضروری است که خبرنگار «فرهیختگان» برای اخذ پاسخ از مدیران سازمان سینمایی دولت سیزدهم درباره عملکرد سه سال اخیر از طریق روابط عمومی این سازمان اقدام کرد، اما با وجود قول مساعد اولیه، به توضیحی رسمی در این باره دست نیافت.

گزارش‌های شفافیت مالی
در شرایط کمبود منابع مالی که برای سال‌هاست گریبان دولت را در ایران گرفته یکی از مهم ترین مطالبات در زمینه شفافیت که در دوره سه ساله اخیر روی زمین ماند و می توانست از هدر رفت امکانات یا خاصه خرجی احتمالی دولتی پیشگیری کند، انتشار داوطلبانه بودجه و عملکرد ستادی و حمایتی سازمان سینمایی است که در سه زیر مجموعه اصلی تولیدی شامل انجمن سینمای جوانان مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی و بنیاد سینمایی فارابی، چند رویداد سالانه از جمله جشنواره فیلم فجر، جشنواره فیلم کوتاه تهران و جشنواره فیلم مستند سینما حقیقت و درنهایت باقی زیر مجموعه های سازمان مثل موزه سینما، موسسه سینما شهر و... می توانند طبقه بندی شوند. در سالهای ۹۷ تا ۱۴۰۰، این مراکز گزارشهای عملکردی تفصیلی ارائه میدادند که برای هر قرارداد حمایتی به جز نام اثر عوامل سازنده، مبلغ و درصد حمایت حتی شامل مواردی چون تاریخ های شروع و پایان قرارداد، شماره قرارداد، تاریخ تحویل اثر و... بود؛ به شکلی که رسانه ها به راحتی میتوانستند با استفاده از آن، به نقد عملکرد سازمان سینمایی بپردازند و اشکالات را تذکر دهند. رجوع به سوابق انتشار این قبیل گزارشها در سالهای اخیر نشان میدهد جز گزارش عملکرد بنیاد فارابی از ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۳ که به شکلی معنادار، یک روز پیش از تنفیذ حکم ریاست جمهوری مسعود پزشکیان به انتشار رسید، آخرین گزارشهای شفاف سازی عملکردی متعلق به ۵ ماه نخست سال ۱۴۰۰ است که هنوز دولت دوازدهم مستقر بود.

پروانه های ساخت و نمایش
دومین بخش از اجزای مهم شفافیت در سازمان سینمایی که در ۳ سال گذشته و خصوصا در یک سال اخیر بسیار محدود شد، به اطلاعات مربوط به فیلم ها باز می گردد. این نکته قابل ذکر است که هفته گذشته بالاخره بخش مربوط به پروانه ساخت و نمایش در سایت سازمان سینمایی باز شد و اطلاعات برای همگان در دسترس قرار گرفت.

مهم ترین بخش این اطلاعات را میتوان فهرست پروانه های صادره دانست که در دو دسته ساخت و نمایش و در دو قالب سینمایی و غیرسینمایی (ویدئویی با امضای مدیران سازمان سینمایی به متقاضیان اعطا می شود. این سازمان در دولت دوازدهم برای شفاف سازی این پروانه ها، در ابتدا گزارش های هفتگی منتشر می کرد و سپس با طراحی سایتی تحت عنوان زیر ساخت مدیریت هوشمند سازمان امور سینمایی و سمعی بصری زیر نظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، فهرست مجوزها و برخی اطلاعات آن شامل عوامل ژانر و... را در دسترس عموم قرار می داد؛ به شکلی که میشد فهمید در هر جلسه شورای صدور پروانه ساخت یا نمایش سینمایی یا غیرسینمایی) کدام آثار با چه اطلاعات اولیه ای مجوز گرفته اند. این روند درنهایت حتی به انتشار فهرست نوبتهای بررسی در شوراهای صدور پروانه هم رسید؛ تا جایی که . عموم . علاقه مندان و خصوصا اهالی رسانه می دانستند در هر جلسه شوراهای صدور پروانه سازمان سینمایی، قرار است کدام درخواست های مجوز بررسی شود.

این روند اما در سازمان سینمایی دولت سیزدهم، در یک سال اخیر متوقف شد و نوبت های بررسی در شوراها در دسترس عموم قرار نگرفت و خلاصه همه چیز به حالت سنتی سابق برگشت؛ انتشار گاه و بیگاه برخی اخبار از پروانه های صادره در سایت روابط عمومی سازمان سینمایی که اتفاقا بسیاری از محصولات مهم را شامل نمی شد. در موردی بسیار عجیب اهالی رسانه شاهد بودند که طی یک سال اخیر همین اخبار از پروانه های نمایش سینمایی نیز به انتشار نرسید. آخرین مورد از این دست فهرست گواهی های مالکیت فیلم های سینمایی بود که به اطلاع عموم اهالی سینما و رسانه می رساند چه کسانی روی فیلمهای سینمایی سرمایه گذاری کرده اند و مالکیت آنها را در اختیار دارند. این فهرست هم طی سه سال اخیر به روز نشد.

مکتوبات اداری
سومین بخش از موارد شفاف سازی در وزارت فرهنگ و ارشاد مربوط به مکتوبات اداری این سازمان است در شرایطی که سازمان سینمایی طی سال های ۹۷ تا ۱۴۰۰، حتی پیش نویس آیین نامه هایی چون نظام تهیه کنندگی، نظام نامه اکران و آیین نامه رده بندی سنی فیلم ها را منتشر کرد و پس از دریافت نظرات اهالی سینما و رسانه، به تصویب رساند، جالب است بدانید در سالهای ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۳ سازمان سینمایی حتی از انتشار داوطلبانه نظام نامه اکران نیز خودداری کرد به نحوی که گاه برخی رسانه ها با ارتباطات خاص خود موفق میشدند به این نظام نامه دست پیدا کرده و از آن استفاده کنند.

آخرین سابقه شفافیت سازمان سینمایی در گذشته را می توان حدی اعلی از شفافیت دانست که به ندرت در چهار دهه اخیر تجربه شده است؛ انتشار مکاتبات اداری روابط عمومی این سازمان طی سالهای ۹۷ تا ۱۴۰۰، اقدام به انتشار تعداد زیادی از نامه های اداری درون سازمانی و برون سازمانی کرد که شامل انواع پروانه ها قراردادها، درخواست های همکاری، مجوزهای فیلمبرداری در اماکن مختلف، معرفی نامه ها و... می شد. اهالی رسانه میدانند اگرچه شمار مکاتبات منتشر شده بسیار زیاد بود و بسیاری از رسانه ها توان بررسی دقیق همه آن را نداشتند، اما به منتقدان سازمان سینمایی کمک بسیاری برای نقد این سازمان کرد نقدهایی که البته برای اصلاح رویه ها و تصمیمات مفید بود.

حال باید از سیدعباس صالحی، وزیر جدید فرهنگ پرسید آیا مانند دولت دوازدهم، به انتشار این گزارشها اهتمام خواهد داشت و مدیران زیر مجموعه را که خصوصا در سطوح پایین با تغییر دولتها تغییر را تجربه نخواهند کرد و گاه فقط در مسئولیتهای نزدیک جابه جا خواهند شد، در انتشار داوطلبانه و رسمی انواع اطلاعات غیرمحرمانه همراه خواهد کرد و آیا پس از سه سال شفافیت گریزی، این مدیران بار دیگر با شفافیت خو خواهند گرفت؟