تحلیل کارشناسان از نخستین اظهارات برجامی عباس عراقچی

فرهیختگان: پرونده برجام و مذاکرات به دلیل آنکه تحت تاثیر شرایط منطقه‌ای و همچنین عنادورزی غربی‌ها علیه ایران در وقایع 1401 مسکوت مانده بود پس از چند سال بار دیگر با اظهارات وزیر جدید امور خارجه به صدر اخبار بازگشت. عباس عراقچی که برای تشریح برنامه‌های وزارت خارجه در دوران جدید به گفت‌وگوی ویژه خبری رفته بود، برجام به شکل فعلی آن را تحت تاثیر جنگ‌های اوکراین و غزه و نیز رد شدن برخی تاریخ‌های موجود در برجام، غیرقابل احیا توصیف کرد و از لزوم بازشدن متن و تغییر در قسمت‌هایی از آن گفت. عراقچی در این گفت‌وگو تاکید کرد شکل قبلی مذاکرات و توافق برجام می‌تواند یک راهنما برای رجوع باشد ولی دیگر به شکل سابق نمی‌تواند مورد اجرا واقع شود و مذاکرات جدیدی باید شکل بگیرد.

وزیرخارجه کشورمان البته در گفت‌وگوی دیگری با پایگاه خبری جماران توضیح داد که از اظهارات در برنامه تلویزیونی مرگ برجام را منظور نداشته اما برجام به شکل فعلی قابل احیا نیست ولی حتما اشکال دیگری برای توافق وجود خواهد داشت. عراقچی درحالی این اظهارات را مطرح می‌کند که در دورهای پیشین مذاکرات موضع ایران همواره این بوده که میز مذاکره صرفا با هدف به نتیجه رسیدن در مورد چگونگی بازگشت آمریکا به برجام تشکیل شده و هیچ گفت‌وگویی قرار نیست بر سر متن برجام شکل بگیرد.

وی افزود: علاوه‌بر سوالاتی که در مورد چهارچوب‌ها و شیوه جدید مذاکرات مورد نظر عراقچی وجود دارد، سابقه گفت‌و‌گو‌های طرفین در مذاکرات احیای برجام، جایگاه آمریکا در مدل جدید مذاکرات و نسبت مذاکرات جدید با مواضع سابق ایران به‌ویژه قانون اقدام راهبردی را محل ابهام قرار می‌دهد. برای پاسخ به این ابهامات و نیز بررسی نتایج اثرات اعلان رسمی بی‌نتیجه بودن برجام از زبان وزیر خارجه ایران به سراغ مهدی خراتیان، حسن بهشتی‌پور و حمیدرضا غلامزاده رفته‌ایم تا از زوایایی متفاوت اظهارات عراقچی را مورد سنجش قرار داده باشیم. مشروح این گفت‌وگوها را در ادامه می‌خوانید.

بهشتی‌پور، کارشناس بین‌الملل، ابتدا به اولویت‌بندی سیاست خارجه ایران توسط وزیر امور خارجه اشاره کرد و این تقسیم‌بندی را همراستا با سیاست کلی نظام حکمرانی دانست و گفت: «این صحبت‌ها نشان می‌دهد در ایران سیاست خارجی با تغییر دولت‌ها عوض نمی‌شود و مربوط به نظام جمهوری اسلامی ایران است. در سیاست خارجی در ایران، دولت‌ها در تصمیم‌سازی شرکت دارند، یعنی می‌توانند با کارهای کارشناسی که انجام می‌دهند در تصمیم‌سازی مشارکت کنند و تصمیم‌های درستی را اتخاذ کنند ولی برای تصمیم‌گیری و آنکه حرف آخر را می‌زند، طبق اصل 176 قانون اساسی عمل خواهد شد و نهایتا برای اجرایی شدن باید به تایید رهبری برسد.

وی خاطر نشان کرد: براین اساس صحبت‌های رهبری شاهد دقیقی براین مدعاست که این سیاست، سیاستی است که در دولت آقای رئیسی دنبال می‌شد و ایشان هم خیلی صریح بیان کرد. اولویت صحبت با همسایگان حرف جدی است. ایران دنبال توسعه مناسبات با همسایگان است. ایران روابط خود را با کشورهایی تقویت می‌کند که منتقد سیاست‌های ایالات متحده آمریکا هستند و زیر بار سلطه آمریکا نرفتند یا کمتر رفتند. اولویت‌بندی که شد جدید نبود و همان سیاست‌های قبلی است که در دولت رئیسی و از جانب نظام تعیین شده بود، بنابراین فکر می‌کنم این واقعی بود و در دولت پزشکیان هم حتما دنبال خواهد شد.»

حمیدرضا غلام‌زاده اما معتقد است در شرایط فعلی صحبت کردن از مذاکره با آمریکا موضوعیتی ندارد و تنها پالس ضعف منتقل می‌کند. او درباره اینکه مسیر دولت چهاردهم در برجام در مقایسه با دولت قبل تغییر خواهد کرد، گفت: «آن دوره می‌شد برجام را احیا کرد. سه چهار سال از برجام مانده بود، وسط‌های برجام بودیم، هنوز می‌شد بحث احیای برجام و بازگشت به آن را فراهم کرد. الان این فرصت نیست. الان سال آخر برجام است و برمبنای تاریخ‌بندی برجام تمام می‌شود، لذا طبیعی است که نشود به آن سمت رفت.

وی تصریح کرد: منتها نکته اول این است که چرا باید به سمت برجام رفت. پیش‌فرضی که عراقچی و دولت گذشته مطرح کرده، قابل بحث است و باید یک مرحله قبل‌تر بحث کرد. چرا باید مبتنی‌بر برجام سیاست خارجی را تعریف کنیم. این مشکل داستان است که یک خطای دیپلماسی در دولت پزشکیان است، ضمن اینکه اگر قرار است مذاکره کنیم چرا باید با این شکل و صراحت گفته شود که عملا ابراز نیاز برای مذاکره شود. خود عراقچی هم خوب می‌داند که این دست او را در مذاکرات خواهد بست، یعنی طرف مقابل احساس نیاز می‌کند و سرمیز مذاکره آمدن را هم منوط به امتیاز می‌کند. 

مهدی‌خراتیان، کارشناس بین‌الملل معتقد است نگاه وزیرخارجه درباره برجام منطقی و درست بوده، وی گفت: «به نظر من حرف خوبی‌است. از این جهت که اولا ما نباید خودمان را هول نشان بدهیم. زمانی که بایدن وارد کاخ سفید شد برخی‌ در ایران خیلی هول شدند که باید سریع‌تر کاری انجام دهیم. یکی از سفرای ما مقاله‌ای نوشت آقای بایدن ما انتظار بیشتری از شما داشتیم و حرف‌های ناپخته دیپلماتیکی از این جنس زده شد. اینکه بخواهیم مدام نشان دهیم که می‌خواهیم باعجله به توافق برسیم این سیگنال ضعف است.

وی افزود: دومین نکته هم این است که این اظهارات بر مبنای واقعیتی گفته شده است. برجام در فضایی شکل گرفت که ذخایر اورانیوم‌ و تکنولوژی غنی‌سازی ما در سطوح دیگری بود و الان در سطوح دیگری است که عقب راندن آن خسارت است. مسائل منطقه‌ای ماهیت دیگری داشت.» خراتیان درباره اینکه چقدر پالس مذاکره برای آمریکا موضوعیت دارد، گفت: «مسائل داخلی آمریکا الان خیلی به هم ریخته است. در این شرایط تصمیم‌گیری را باید گذاشت برای بعد از انتخابات ریاست‌جمهوری در آمریکا.

این کارشناس تصریح کرد: روی کار آمدن ترامپ یا هریس هرکدام سناریو‌های متفاوتی را مقابل ما قرار می‌دهد. آیا در سیاست خارجی آمریکایی‌ها می‌خواهند راه بایدن را در منطقه ادامه دهند و پروژه‌هایی مثل عادی‌سازی را پیگیری کنند یا اینکه نگاه متفاوتی دارند. تحلیل مساله پیچیده است. ما باید صبرکنیم، رصد دقیقی داشته باشیم و هول نباشیم. وضعیت ما در مساله هسته‌ای فرق کرده است. برخی از بندهایی که در برجام است یک‌جورهایی تاریخ مصرفش گذشته است. لذا من فکر می‌کنم ما باید ابتدا تکلیف یک‌سری مسائل را مشخص کنیم و بعد هم اگر قرار است مذاکره‌ای صورت بگیرد پس از انتخابات آمریکا برنامه‌ریزی شده و با ملاحظه تمام جوانب پیگیری شود.»

متن کامل این گزارش را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.