فرهیختگان: بعد‌از‌ظهر شنبه 6 مردادماه و در آخرین روز کاری دولت سیزدهم پیش از آغاز به کار رئیس‌جمهور جدید، اولین گزارش شفاف‌سازی از عملکرد بنیاد سینمایی فارابی به‌عنوان بازوی تولید سازمان سینمایی به انتشار رسید. این رخداد بالاخره بعد از حدود سه سال اتفاق افتاد؛ چراکه در ایام استقرار دولت سیزدهم، زیرمجموعه‌های سازمان سینمایی گزارش‌های عملکرد را به‌طور عمومی منتشر نمی‌کردند و به‌نوعی شفاف‌سازی داوطلبانه که پیش از این رویه شده بود، کنار گذاشته بودند.

تحلیل فیلمنامه‌های مورد حمایت
بخشی از فهرست محصولات مورد حمایت بنیاد سینمایی فارابی، متعلق به فیلمنامه‌هایی است که از این بنیاد حمایت دریافت کرده‌اند. در فهرست منتشرشده نام 65 فیلمنامه به‌چشم می‌خورد که مجموعا 10 میلیارد و 975 میلیون تومان برای فارابی هزینه برداشته‌اند. این رقم نشان‌دهنده هزینه میانگین 169 میلیون تومانی برای این فیلمنامه‌هاست. البته اگر بازه زمانی را تنها به سال 1403 محدود کنیم که دستمزدها بالاتر رفته، مشخص می‌شود که فارابی به‌طور میانگین برای هر فیلمنامه 225 میلیون تومان می‌پردازد.

ارقام سرسام‌آور از آثار جنگی
جذاب‌ترین بخش گزارش عملکرد بنیاد سینمایی فارابی طی 3.5 سال گذشته، احتمالا به سرمایه‌گذاری روی تولید آثار سینمایی برمی‌گردد که تحت عنوان «پیش‌خرید مالکیت و حقوق فیلم» معرفی شده و به‌عنوان وظیفه اصلی این بنیاد شناخته می‌شود. در این فهرست آثار گران‌قیمت زیادی دیده می‌شود که سرآمد آنها را می‌توان «آسمان غرب» به کارگردانی محمد عسگری دانست؛ فیلمی که بنیاد فارابی برای سهم 50 درصدی در آن، 29 میلیارد تومان هزینه کرده است!
با این حساب می‌توان آسمان غرب، را با برآورد نزدیک به 60 میلیارد تومانی، پرهزینه‌ترین فیلمی دانست که طی 3.5 سال گذشته با سرمایه این زیرمجموعه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (به شکل مشترک با حوزه هنری) ساخته شده؛ فیلمی که درنهایت با وجود قرارگیری در اکران طلایی نوروز، تنها 10 میلیارد تومان در گیشه فروخت و مورد توجه تماشاگران واقع نشد.
دومین فیلم گران‌قیمت این فهرست، اثر 50 میلیارد تومانی خیرالله تقیانی‌پور با عنوان «قلب رقه» است که تهیه‌کننده آن برای اعطای سهم 50 درصدی به فارابی، از این بنیاد 25 میلیارد تومان دریافت کرده است. اگرچه این فیلم هنوز اکران نشده، ولی براساس واکنش تماشاگران در جشنواره، به‌نظر می‌رسد شاید نتواند حتی همان 10 میلیارد فیلم آسمان غرب را هم تکرار کند.

درام‌های اجتماعی با هزینه‌های بالا
جدا از فیلم‌هایی با مضمون دفاع مقدس یا مقاومت که به شکل معمول هزینه بالایی را طلب می‌کند، بنیاد سینمایی فارابی برای بعضی فیلم‌های اجتماعی نیز سرمایه‌های هنگفتی گذاشته است، مثلا سازندگان «بعد از رفتن» با واکنش‌های منفی بسیار و گیشه ضعیف یک‌میلیارد تومانی، در سال 1401 از این بنیاد 11 میلیارد و 900 میلیون تومان گرفتند و فیلم «شه‌سوار» که برای بسیاری شبیه به فیلم قبلی کارگردان (شادروان) به نظر می‌رسید، برای سهم 60 درصدی از این بنیاد 11 میلیارد و 100 میلیون تومان دریافت کرده تا مشخص شود برآوردی حدودا 18 میلیارد تومانی داشته است. 
اساسا روشن نیست این ارقام هنگفت در این فیلم‌ها که پروداکشن سنگینی هم ندارند، چطور هزینه شده است.

فیلمسازی چقدر گران شد؟
گزارش عملکرد بنیاد سینمایی فارابی همچنین نمایی از تورم فوق‌العاده هزینه‌های فیلمسازی را نشان می‌دهد. تهیه‌کننده فیلم سینمایی «ایستگاه اتمسفر» درحالی در سال 99 از این بنیاد بابت 15 درصد مالکیت، 150 میلیون تومان دریافت کرده که دوسال بعد، تهیه‌کننده «جنگل پرتقال» با مختصاتی تقریبا مشابه از نظر تولید و بازیگران، برای 70 درصد مالکیت، چهارمیلیارد و 900 میلیون تومان از فارابی دریافت کرده، یعنی اگر فیلم اجتماعی کم‌هزینه و کم‌ستاره‌ای مانند ایستگاه اتمسفر در سال 99 با یک‌میلیارد تومان هزینه قابل ساخت بود، طی دوسال این رقم به هفت‌میلیارد تومان رسیده است.
اگر این روند را ادامه بدهیم، یک‌سال بعد به فیلم آبی روشن می‌رسیم که باز هم با مختصات نزدیک به آثار مذکور 18 میلیارد تومان بودجه داشته است. 

تاملی در ماموریت‌های فارابی
بررسی باقی بخش‌های گزارش عملکرد بنیاد سینمایی فارابی در سال‌های 1400 تا 1403 نکات پراکنده دیگری نیز دارد؛ نخستین نکته اینکه بعضی از قراردادهای انتشارات این بنیاد ارتباط زیادی با ماموریت‌های بنیاد سینمایی فارابی ندارند، به‌طور مثال پژوهش «تخیل در فیلم مستند» اثر رامتین شهبازی یا «کنسول، چگونه برای بازی‌های کامپیوتری، برنامه تلویزیونی بسازیم؟» اثر سیدعلیرضا مرتضوی بیشتر در حوزه ماموریت‌های مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی یا حتی سازمان صداوسیما به‌نظر می‌رسد.
البته ارقام این حمایت‌ها کم است و جمع اینها به هیچ وجه قابلیت رقابت با بودجه یک فیلم معمولی کم‌هزینه را هم ندارد، ولی به‌هرحال شایسته توجه است. در فهرست فیلم‌ها و فیلمنامه‌های مورد حمایت نیز اساس اعطای بودجه به برخی آثار مشخص نیست؛ در این بخش چندین اثر وجود دارد که روشن نیست چطور در اولویت‌های بنیاد فارابی قرار گرفته و بیشتر محصولات سینمای تجاری‌اند، آثاری مثل شادروان، شه‌سوار، «بام بالا 2»، «تارزن و تارزان 2» و... .

آخرین بخش گزارش عملکرد بنیاد فارابی را که اتفاقا 6 صفحه از کل 14 صفحه گزارش را به‌خود اختصاص داده، ایرادهای فراوانی دارد. در این بخش تنها اسامی فیلمسازان اولی را که تاییدیه شورای بررسی صلاحیت کارگردانی فیلم اول را کسب کرده‌اند، همراه با شهر محل زندگی آنان قید کرده و هیچ جزئیاتی ندارد. روشن نیست چه کسانی در این گزینش شرکت کرده‌اند و در چه فرآیندی و با چه امتیازی پذیرفته یا رد شده‌اند. این بخش را اصلا نمی‌توان شفاف‌سازی دانست؛ تنها چند اسم است و بس. 

متن کامل گزارش مصطفی قاسمیان، خبرنگار گروه فرهنگ را در روزنامه فرهیختگان بخوانید.