توسعه مکران؛ ایده درست پزشکیان

فرهیختگان: «باید تولید را از تهران بیرون ببریم، به دریا نزدیک کنیم، جایی که تامین آب و برق آن در آینده مشکل نباشد، محلی که ترانزیت مواد اولیه و صادرات محصولات با حداقل هزینه و زمان انجام شود.» این متن کوتاهی است که مسعود پزشکیان رئیس‌جمهور منتخب روز گذشته در توییتر خود منتشر کرد، متنی که با استقبال کارشناسان و اقتصاددانان روبه‌رو شد.

یکی از اقتصاددانان در این خصوص نوشت: «همین یک خط مى‌تواند ایده مرکزى دولت چهاردهم باشد و از سیاست‌خارجى تا سیاست صنعتى آن را جهت دهد.» اقتصاددان دیگری هم نوشت: «این ایده، یک تحول اساسی است که می‌تواند موتور رشد یک دهه آینده کشور شود. راه آن نیز توسعه مکران است. قدم اول نیز حمایت همه‌جانبه دولت از تاسیس شهر جدید مکران مرکزی است.» 

براساس پژوهشی که در مرکز پژوهش‌های آینده‌نگری (زیرمجموعه سازمان برنامه‌و‌بودجه) انجام شده، اگر بخواهیم از بیرون به مساله مکران نگاهی بیندازیم، به‌دلیل ویژگی‌های جغرافیایی آن، بدون‌شک موضوع توجه به اقتصاد دریامحور و توسعه سواحل مکران در سبد انتخاب نهایی قرار می‌گیرد و باید تمامی ظرفیت‌ها را حول موضوع آب مطرح کرد.

مهم‌ترین مساله مکران، قدمت 100ساله آن است و همواره در طول تاریخ توصیه شده که راه‌آهن چابهار به اروپا راه‌اندازی شود تا کانال سوئز از رونق بیفتد. گزارش‌های مختلف برخی از مهم‌ترین ظرفیت‌های منطقه مکران را به شرح زیر بیان می‌دارند: 1- اتصال‌دهنده کریدورهای متنوع و ارتباطات ژئوپلیتیک ایران با جهان، 2- هاب انرژی و زنجیره‌های شیمیایی (پیشران اصلی توسعه)، 3- صنایع معدنی و فرآورده‌های فلزی (پیشران اصلی توسعه)، 4- شیلات و کشاورزی گرمسیری (اقتصاد محلی/ بومی)، 5- قطب گردشگری ساحلی و دریایی تخصصی (اقتصاد محلی/ بومی)، 6- قطب مبادلات مالی عاری از تحریم و 7- مبادلات و توسعه مرزی زمینی و دریایی با هند، افغانستان، پاکستان، عمان و... . 

همچنین براساس پژوهشی که توسط مرکز نوآوری کوثر منتشر شده، در نگاه اول مکران تنها نقطه‌ دسترسی ایران به آب‌های آزاد است. این موضوع مزایای راهبردی امنیتی و اقتصادی ویژه‌ای برای کشور به همراه دارد. از سوی دیگر وجود رودهای خروشان در منطقه‌ کنارک که از ظرفیت چند میلیارد مترمکعب آبی که به دریای عمان می‌ریزد، تنها بخش کوچکی از آن مهار شده است، نشان از ظرفیت‌های خاص این منطقه دارد.

نوع آب‌وهوای گرمسیری منجر به ایجاد بزرگ‌ترین مزرعه موز ایران در این منطقه شده است. در بعد گردشگری نیز وجود گل‌‌افشان و برخی جاذبه‌های منحصربه‌فرد دیگر، ظرفیت‌های سرشار این منطقه را نشان می‌دهد. از بعد امنیتی منطقه مکران تنها راه رهایی ما به آب‌های آزاد است. به یک معنا مکران تنظیم‌گر بخشی از سیاست‌خارجی کشور بوده و جایی است که حاکمیت می‌تواند کریدورهای متنوعی برای کشورهای شمالی و جنوبی داشته باشد.

دو ظرفیت ویژه دیگر در مکران، ایجاد دو پیشران‌ اصلی توسعه صنعتی، یعنی هاب انرژی و زنجیره‌های شیمیایی و درکنار آن، توسعه صنعت فولاد است که به‌خاطر آب‌بر بودن آنها از یک‌سو و نزدیکی به بازار اقیانوس هند، جایابی‌ هاب سوم پتروشیمی کشور در دولت هشتم در مکران صورت گرفت. ظرفیت دیگر این منطقه، مربوط به حوزه شیلات است. طبق آمارهای سازمان شیلات کشور، نزدیک به 80 درصد ظرفیت صید کشور از دریای عمان است، یعنی درکنار خلیج‌فارس و دریای خزر، حدود 80 درصد را دریای عمان تامین می‌کند و مهم‌تر از آن، مساله آبزی‌پروری است که ‌نزدیک‌به یک‌چهارم آبزی‌پروری کل کشور که نزدیک به 50 هزار هکتار است، در جنوب سیستان‌وبلوچستان جایابی شده است. 

در گزارشی که مرکز پژوهش‌های آینده‌نگری سازمان برنامه و بودجه تدوین کرده، اقدامات دارای اولویت زمینه‌ساز توسعه مکران در مرحله اول به شرح زیر پیشنهاد شده است:
1- طراحی ساختار مدیریتی منطقه (مدیریت رفع تعارض)، 2- ایجاد صندوق توسعه مکران (مدیریت بهینه توسعه فضایی سرزمین)، 3- تدوین برنامه اجرایی یکپارچه منطبق بر برنامه راهبردی، 4- تعیین سیاست‌های کلان ژئوپلیتیک و نحوه تعامل با شرکا و رقبای بین‌المللی چین، روسیه، هند، پاکستان، افغانستان، کشورهای حوزه خلیج فارس، آسیای میانه، عراق و... ، 5- یکپارچه‌سازی و اصلاح قوانین و بخشنامه‌های ترانزیتی (تسهیل و تسریع در فرآیندهای ترانزیت)، 6- یکپارچه‌سازی و اصلاح قوانین و بخشنامه‌های گمرکی (تسهیل و تسریع در فرآیندهای گمرک)، 7- اصلاح قوانین و بخشنامه‌های مربوط به امنیت سرمایه‌گذاری و تضمین‌های آن، 8- تصویرسازی آینده منطقه (براساس سازمان فضایی مطلوب)، 9- تدوین شاخص‌های نتایج و پیامد منطبق بر برنامه راهبردی، 10- ایجاد سامانه پایش ارزیابی و تحقق برنامه راهبردی، 11- تدوین سازوکارهای نحوه مشارکت و سرمایه‌گذاری جامعه محلی در برنامه‌های توسعه منطقه و بهره‌مندی از منافع آن، 12- ایجاد و به‌روزرسانی سامانه یکپارچه پروژه‌های کلیه دستگاه‌های اجرایی منطقه مکران و پروژه‌های ملی مرتبط با منطقه (مکانی و موضوعی-در دست اجرا و مطالعاتی)، 13- تهیه نقشه مالکیت زمین و کاداستر منطقه مکران با اولویت پهنه‌های تجمع فعالیت، 14- تهیه آمارهای موضوعی جمعیت و نیروی انسانی، فعالیت و اشتغال، کارگاه‌ها، مسکن و 15- ایجاد و به‌روزرسانی سامانه یکپارچه اطلاعات مکانی منطقه.

متن کامل این گزارش را در صفحۀ اقتصادی روزنامه فرهیختگان بخوانید.