همه انیمیشن‌ها مناسب کودکان نیستند

شروین فضلعلی‌زاده، منتقد انیمیشن: به‌تازگی در صفحات مجازی و شبکه‌های اجتماعی افرادی که خود را  روانشناس کودک معرفی می‌کنند، وارد عرصه شده‌اند و درخصوص آثار انیمیشن، با ظاهری معقول و شابلونی ثابت، مشغول پیچیدن نسخه برای مخاطبان هستند و در اظهارنظرهایی مثلا می‌گویند باب اسفنجی برای کودکان مناسب نیست! بچه رئیس برای بچه‌ها مناسب نیست! دختر کفشدوزکی برای بچه‌ها مناسب نیست! سری کوکوملون برای کودکان مناسب نیست!

موضوع اینجاست که بله همه انیمیشن‌ها این روزها برای کودکان مناسب نیستند، حتی بعضی برای نوجوانان هم مناسب نیستند. امثال انیمه‌های جدی و خشنی مانند «سولو لولینگ» و «جوجوتسوکایزن» با توجه ‌به محتوا و خشونت‌شان برای قشر جوان و بزرگسال مناسبند و نه مانند آنچه قبلا در پلتفرم مشهور فیلیمو عنوان‌شده برای بالای 15 سال (این عنوان به‌تازگی اصلاح و به 18 سال تغییر یافته) سال‌های سال است که هنرمندان و تولیدکنندگان انیمیشن در سراسر جهان به مخاطب بزرگسال خود نیز توجه ویژه‌ای دارند و از «رالف بکشی» گرفته تا بزرگان دیگر صنعت انیمیشن، آثاری را ویژه سطح فهم و ظرفیت مخاطبان بزرگسال و جوان تولید کرده‌اند. 

اما ما در ایران هنوز هم نگاه «کارتون» مسلک به انیمیشن داریم و هنوز هم به دید یک محصول ویژه خردسالان و کودکان به آن نگاه می‌کنیم. هنوز هم به کسانی که در این رشته فعالیت می‌کنند یا آن را دنبال می‌کنند با نگاهی تحقیرآمیز نگاه می‌کنیم و آنها را کودک می‌دانیم، درست مانند آنچه سالیان سال قبل به هنرمندان عرصه موسیقی اطلاق می‌شد و همه را با نام «مطرب» تحقیر می‌کردند. 

البته اینکه این نگاه به‌آرامی درحال تغییر است شکی نیست ولی سرعتش آنقدر کم و پایین است که هنوز هم از سوی تهیه‌کننده‌ها و فعالان سینما جدی گرفته نمی‌شوند. (نمونه آن عدم تولید حتی یک اپیزود انیمیشن اختصاصی توسط غول‌های صنعت VOD در ایران با وجود کم‌هزینه‌تر بودن در مقایسه با سریال‌های تکراری و بی‌ارزش و بعضا سخیفی که به‌طور مسلسل‌وار درحال تولید هستند.) به بحث اول برگردیم. باید با مخاطبان این صفحه‌ها و این کارشناسان کمی روراست‌تر صحبت کنیم. نسخه تکراری و بی‌دلیلی که این حضرات درحال پیچیدن آن هستند اشکالات زیادی دارد و البته برای همه هم کارساز نیست؛ بله، باب اسفنجی قطعا انیمیشن خردسال نیست و تماشای آن در آمریکا با رتبه‌بندی TV-Y7 برای کودکان بالای 7 سال بدون اشکال است. باور کنید در زمینه محتوای نمایشی به کودکان سیستم نظارتی و والدین آمریکایی خیلی از ما سختگیرتر هستند و البته لطفا با این به‌اصطلاح حقایق سیاه در مورد آثار انیمیشن هم ذهن خود و کودکان‌تان را آلوده نکنید که «خرچنگی برگر» با گوشت چه چیزی تهیه می‌شود و... پس این اثر برای کودکان بالای 7 سال مشکلی ندارد.

بله «بچه رئیس» برای کودکان مناسب نیست و سازندگانش توصیه کردند فرزندان زیر 13 سال باید آن را همراه با یکی از والدین خود تماشا کنند تا سوالات و ابهامات آنها در این داستان را برطرف کنند و باز هم به لطف نظارت و سختگیری ما، این اثر به‌جای پخش از شبکه امید از نهال سر در آورده است و در VOD‌ها هم هیچ نشانه‌ای از محتوای PG13 ندارد ولی این دلیل بر بد بودن آن برای کودکان نیست. 

بااین‌حال برخی انیمیشن‌ها در فرآیند دوبله می‌توانند برای نمایش در ایران، اصلاح و مناسب شوند، مثلا انیمیشن دختر کفشدوزکی که اصولا برای نوجوانان طراحی و تولید شده، ضمن تاکید بر پخش با وجود ممیزی‌های محتوایی در ایران، با خلاقیت تیم دوبله آن تعدیل و اصلاح شده است. درواقع آنچه در ایران نمایش داده می‌شود نسخه خاص ایرانی اثر است که برای مخاطب کودک قابل‌فهم شده و رتبه‌بندی سنی آن به لحاظ محتوا و تصویر پایین آمده است. همین موضوع علاوه‌بر ایجاد جذابیت برای کودکان، باعث انتقال و آموزش مفاهیم باارزشی مانند «دوستی»، «همکاری» و «تلاش» در میان مخاطبان خود شده است. 

یکی دیگر از مواردی که برخی با ادعای روانشناسی کودک بر محتوای آثارش اشکال می‌گیرند، شبکه اینترنتی کوکوملون است. این شبکه که تا سال 2018 با نام ABC Kids مشغول فعالیت بود، اصولا یک شبکه تولید محتوا برای خردسالان و کودکان است و بیش از 11 سال است که در این زمینه به‌طور تخصصی فعالیت می‌کند. اظهارنظر این کارشناسان از این جهت قابل‌تامل است که اگر محتوای این شبکه اینترنتی باعث ایجاد هیجان کاذب در کودکان می‌شود، پس چرا در سطح بین‌المللی مجال ایستادن در رتبه سوم بیشترین دنبال‌کننده را به‌دست آورده است؟

در پایان باید گفت بله هستند آثار انیمیشنی که نمی‌توان آنها را برای کودکان مناسب دانست و نه‌فقط در ایران، بلکه در سراسر جهان این نگاه سبب شده رده‌بندی سنی آنها تغییر کند، مانند «بن10» و خانواده‌ها باید دقت کنند کودکان‌شان این آثار را کمتر ببینند. (البته منظور خانواده‌هایی است که با فرزندان خردسال و کودک خود «پوست شیر» و «گناه فرشته» و «در انتهای شب» را تماشا نمی‌کنند) و از سوی دیگر توجه داشته باشیم وجود برچسب انیمیشن همیشه به معنی اثر مناسب و ویژه کودکان نیست و بزرگسالان هم در این بازار سهمی برای خود دارند.